Η μεταλλασσόμενη κρίση του παγκόσμιου καπιταλισμού

Θα αρχίσω με κάτι που μπορεί σε μεγάλο βαθμό να ηχήσει ως εξυπνακίστικη διατύπωση. Όμως θα σας εξηγήσω γιατί θα το κάνω, κι αν δεν τα καταφέρω, τότε μπορείτε να εκτοξεύσετε εναντίον μου διάφορα αντικείμενα. Η διατύπωση είναι η εξής: Η κρίση τελείωσε, η κρίση συνεχίζεται. Το λέω αυτό επειδή τα περισσότερα σχόλια που ακούμε σχετικά με την κρίση –η οποία άρχισε το καλοκαίρι του 2007 και μετά ξέσπασε μεγαλοπρεπώς το φθινόπωρο του 2008– εστιάζουν μόνο σε μια ιδιαίτερη φάση αυτής της κρίσης και καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι «α, αυτή η φάση πέρασε, άρα η κρίση τελείωσε».

Αυτό που θέλω να υποστηρίξω εδώ είναι ότι αυτή είναι μια μεταλλασσόμενη κρίση, εξ ου  και ο τίτλος της ομιλίας μου. Πρόκειται για μια κρίση της οποίας ο αδύναμος κρίκος εξακολουθεί να μετατοπίζεται -και συνεπώς θα πρέπει να τη δούμε σε όλη τη δυναμική της: στον τρόπο με τον οποίο εξακολουθεί να μεταλλάσσεται και να παράγει νέες ασθενειες μέσα στο σύστημα, έτσι ώστε τη στιγμή που φαίνεται ότι η προηγούμενη ασθένεια έχει θεραπευτεί, στην πραγματικότητα αποδεικνύεται ότι το μόνο που έχουν καταφέρει είναι να μεταφέρουν τη ζημιά κάπου αλλού. 

Λέω, «η κρίση τελείωσε και η κρίση συνεχίζεται», επειδή προς το παρόν η τραπεζική και πιστωτική κρίση του 2008-09 έχει αποτραπεί. Η ελεύθερη πτώση έχει σταματήσει, ενώ έχει ανακοπεί προς το παρόν η κατάρρευση των επενδυτικών τραπεζών καθώς και η διάλυση των πιστωτικών ιδρυμάτων σε όλον τον κόσμο. Λέω προς το παρόν, επειδή υπάρχουν διάφορα άγνωστα σενάρια που μπορούν να συμβούν στη πορεία, αρχίζοντας από τις ευρωπαϊκές τράπεζες.
Κατ’ αρχάς θα ήθελα να σας υπενθυμίσω τη δριμύτητα της κρίσης και μετά να μιλήσω για το πώς έχει αλλάξει μορφές.

Η δριμύτητα της χρηματοπιστωτικής κρίσης

Κάποιος μπορεί να καταλάβει ότι ζει μέσα σε μια πολύ βαθιά κρίση του συστήματος, όταν μια ολόκληρη σειρά από διαφορετικά «πολιτισμικά» σημεία των καιρών που εμφανίζονται, υποδεικνύουν αυτήν την κρίση. Μερικοί από εσάς μπορεί να γνωρίζουν ότι χάθηκαν περίπου 250.000 θέσεις εργασίας στο χρηματοπιστωτικό κλάδο, κυρίως στη Γουόλ Στριτ στην πορεία της κατάρρευσης των τραπεζών το 2008. Μια σειρά από ανέκδοτα μαύρου χιούμορ άρχισαν να διαδίδονται στην επενδυτική κοινότητα της Νέας Υόρκης –θα σας αναφέρω μάλιστα το αγαπημένο μου από το φθινόπωρο του 2008: Πώς ξεκινάς μια μικρή επιχείρηση; Αγοράζεις μια πολύ μεγάλη και περιμένεις! Όταν τέτοιου είδους αστεία διαδίδονται στους επενδυτικούς και τραπεζικούς κύκλους, τότε ξέρεις ότι τα πράγματα είναι άσχημα. Άλλο ένα ανέκδοτο μαύρου χιούμορ: Ποιος είναι ο ορισμός του αισιόδοξου ανθρώπου; Αισιόδοξος είναι ένας τραπεζίτης που σιδερώνει τρία πουκάμισα την Κυριακή το βράδυ.

Αυτά είναι μερικά από τα σημάδια των καιρών. Όμως τα πιο σοβαρά από αυτά είναι τα εξής: Το Μάρτιο του 2009, οι «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», που μπορεί κάποιος βάσιμα να θεωρήσει ως την πιο σημαντική οικονομική εφημερίδα του κόσμου στην αγγλική γλώσσα, άρχισε να δημοσιεύει μια σειρά υπό τον τίτλο «Το μέλλον του καπιταλισμού», λες και αίφνης το θέμα αυτό αποτελεί πλέον επίδικο ζήτημα. Επιτρέψτε μου να παραθέσω μερικά αποσπάσματα από τα σημειώματα των εκδοτών των «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» όταν ξεκινούσαν αυτή τη σειρά. Έγραφαν: «Η σύνθλιψη στον πιστωτικό κλάδο κατέστρεψε την πίστη στην ιδεολογία της ελεύθερης αγοράς η οποία κυριάρχησε στην οικονομική σκέψη της Δύσης επί μία δεκαετία, όμως τι μπορεί και τι πρέπει να την αντικαταστήσει;». Την επόμενη μέρα έγραψαν ότι «ο κόσμος της περασμένης τριακονταετίας έχει παρέλθει» (παρεμπιπτόντως νομίζω ότι έχουν δίκιο πάνω σε αυτό και γι’ αυτό θα αναφερθώ σε αυτό στην πορεία της ομιλίας). Μετά οι εκδότες παρέθεταν την άποψη ενός στελέχους της τράπεζας Μέριλ Λιντς, ο οποίος είπε: «Ο κόσμος μας είναι διαλυμένος και ειλικρινά δεν γνωρίζω τι πρόκειται να τον αντικαταστήσει».

Όλα αυτά μας δίνουν μια ιδέα του πώς ακόμη και ανάμεσα στους κρατούντες, οι πιο σοβαροί οικονομικοί αναλυτές κατανόησαν την κρισιμότητα και τη βαθύτητα του τι συνέβαινε, αλλά και του πώς υπήρξε μια κατακλυσμιαία στροφή –σαν να μετατοπίζονταν οι τεκτονικές πλάκες του παγκόσμιου καπιταλισμού και να μην ήξεραν πού θα βρεθούν μετά το τέλος αυτής της μετατόπισης.
Όμως, αυτό που ίσως συνοψίζει με τον καλύτερο τρόπο τον πανικό της άρχουσας τάξης ήταν το σατιρικό εξώφυλλο του περιοδικού «Economist», το Σεπτέμβριο του 2008 μετά την κατάρρευση της τράπεζας Lehman Brothers.  Το περιοδικό είχε μόνον τις εξής δύο λέξεις στο εξώφυλλό του: «Ω ρε γαμώτο!». Εκείνη ήταν η μεγαλύτερη χρεοκοπία επιχείρησης στην παγκόσμια ιστορία. Κάποιος μπορεί να νόμιζε ότι η Enron ήταν μεγάλη όταν κατέρρευσε χρωστώντας 60 δισ. δολάρια. Όμως η Lehman Brothers κατέρρευσε χρωστώντας 635 δισ. δολάρια στους πιστωτές της σε ολόκληρο τον κόσμο.

Συνεπώς, αυτό ήταν το πλαίσιο και αυτό που παρήγαγε ήταν η πιο μαζική συντονισμένη παρέμβαση κεντρικών τραπεζών στο λεγόμενο σύστημα της ελεύθερης αγοράς στην ιστορία του παγκόσμιου καπιταλισμού. Δεν γνωρίζουμε τα ακριβή ποσά, αλλά οι συντηρητικοί υπολογισμοί για το μέγεθος των πακέτων διάσωσης που προέρχονται από την Τράπεζα της Αγγλίας κάνουν λόγο για 14 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό ισούται σχεδόν με το ετήσιο ΑΕΠ των ΗΠΑ.

Αν σε αυτά προσθέσεις τα επιπλέον 1 τρισεκατομμύριο δολάρια τα οποία αποφάσισαν να διοχετεύσουν στο σύστημα πριν από μερικές εβδομάδες στην Ευρώπη, κι αν συνυπολογίσεις τα αναπτυξιακά πακέτα κ.λπ., πολύ πιθανά το ποσό με το οποίο οι κεντρικές τράπεζες και τα κράτη παρεμβαίνουν και δαπανούν για διασώσουν και να σταθεροποιήσουν το σύστημα, μπορεί να φτάνει τα 20 τρισ. δολάρια. Τέτοιο ήταν το μέγεθος του πανικού της άρχουσας τάξης. Και, όπως είπα, παρήγαγε κάτι που δεν είχε προηγούμενο στην ιστορία του συστήματος: ποτέ στο παρελθόν οι κεντρικές τράπεζες του κόσμου δεν συντόνισαν μια παρέμβαση σαν αυτήν και σε αυτήν την κλίμακα. 

Αλλά αυτό που έκαναν με αυτή την τακτική ήταν απλώς η μετατόπιση του προβλήματος έξω από τις ιδιωτικές τράπεζες και η μεταφορά του μέσα στο δημόσιο τομέα. Κοινωνικοποίησαν το χρέος –δηλ. εξανάγκασαν τους φορολογούμενους να επωμιστούν τα βάρη όλων των «τοξικών αποβλήτων», δηλ. των «προϊόντων» τα οποία  πουλούσαν οι τράπεζες και πάνω στα οποία βασίζονταν. Όμως η κίνηση αυτή σήμανε τη δημιουργία σοβαρών ερωτηματικών γύρω από τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους. Έτσι φτάσαμε σήμερα στις λεγόμενες «κρίσεις δημόσιου χρέους», που είναι ιδιαίτερα βαθιές στην Ευρώπη με την Ελλάδα να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της κρίσης.

Με άλλα λόγια δεν είναι αλήθεια ότι η κρίση εξαφανίστηκε. Η κρίση απλώς μεταλλάχθηκε. Άλλαξε μορφές και σήμερα βλέπουμε ένα διαφορετικό μέτωπο. Κάθε λίγο και λιγάκι οι απολογητές του συστήματος μας παρουσιάζουν και μια σοβαρή περιγραφή του τι ακριβώς συνέβη, με την οποία περιγραφή αξίζει να καταπιαστούμε. Λέω περιγραφή, γιατί η θεωρία είναι σκέτη σαχλαμάρα. Όλη η κυρίαρχη θεωρία είναι εντελώς άχρηστη αν θέλει κάποιος να κατανοήσει οτιδήποτε συμβαίνει. Πιθανά η καλύτερη περιγραφή εκ μέρους του συστήματος υπάρχει σε ένα βιβλίο που ονομάζεται «Αυτή τη φορά υπάρχει διαφορά: Οκτώ αιώνες οικονομικής αφροσύνης», το οποίο γελοιοποιεί την ιδέα ότι αυτή η κρίση είναι διαφορετική από τις άλλες. Οι συγγραφείς, Κάρμεν Ράινχαρτ και Κένεθ Ρόγκοφ, γράφουν τα εξής:

«Η παγκόσμια οικονομική κρίση του τέλους της δεκαετίας του 2000, είτε μετρηθεί με βάση το βάθος της, το εύρος της και τη (δυνητική) διάρκεια της συνακόλουθης ύφεσης είτε μετρηθεί με τις βαθιές επιδράσεις που θα έχει στις αγορές αγαθών, αποτελεί την πιο σοβαρή παγκόσμια οικονομική κρίση μετά τη Μεγάλη Ύφεση. Η κρίση είναι μια μεταβατική στιγμή στην παγκόσμια οικονομική ιστορία, της οποίας η τελική έκβαση πολύ πιθανά θα επαναδιαμορφώσει την πολιτική και την οικονομία τουλάχιστον για μια γενιά».

Νομίζω ότι αυτό είναι απόλυτα σωστό. Μιλάμε για μια κοσμοϊστορική αλλαγή, έναν καθολικό επαναπροσδιορισμό μιας ολόκληρης πολιτικής περιόδου. Θα ήθελα να σας παρουσιάσω μερικά σημεία της ανάλυσης που πρόκειται να κάνω στον υπόλοιπο χρόνο μου, ώστε να έχετε μια ιδέα από πού εκκινώ.

Συστημική κρίση

Η άποψή μου είναι ότι αυτή είναι η πρώτη παγκόσμια και συστημική κρίση της νεοφιλελεύθερης φάσης του καπιταλισμού. Όταν λέω ότι είναι συστημική, εννοώ ότι δεν είναι κρίση μόνον ενός τομέα. Δεν είναι απλώς μια κρίση του κατασκευαστικού ή του στεγαστικού κλάδου. Δεν είναι απλώς μια κρίση του τραπεζικού κλάδου. Είναι μια συστημική κρίση. Ο καπιταλισμός προσπαθεί να αναπαράγει τον εαυτό του σε διευρυνόμενη κλίμακα, πράγμα που αποτελεί και την ουσία του συστήματος: πρέπει να το κάνει αυτό γιατί αλλιώς θα εξαφανιστεί –και παλεύει να το κάνει αυτό ως σύστημα.

Ο δεύτερος υποκείμενος συλλογισμός είναι ότι τέτοιες κρίσεις είναι αποτέλεσμα παρατεταμένων περιόδων ανάπτυξης εντός του συστήματος. Θέλω να το τονίσω αυτό το σημείο επειδή υπάρχει μια τάση σε πολλούς σχολιαστές της Αριστεράς να υποστηρίζουν ότι αυτή είναι απλώς η τελευταία φάση μιας σαραντάχρονης κρίσης. Δεν πιστεύω κάτι τέτοιο. Νομίζω ότι όλα τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι οι δύο μεγάλες υφέσεις –το 1974-75 και το 1980-82, παρότι σε μερικές χώρες υπήρξε και μια τρίτη ύφεση στην πορεία– και η επίθεση της άρχουσας τάξης που πυροδότησαν, στην πραγματικότητα μετέβαλαν τον ταξικό συσχετισμό δυνάμεων συντριπτικά υπέρ του κεφαλαίου, κι έτσι οι καπιταλιστές μπόρεσαν να αυξήσουν το ποσοστό εκμετάλλευσης και να ξεκινήσουν ένα νέο κύμα παγκόσμιας συσσώρευσης, η οποία τελικά επικεντρώθηκε στην Ανατολική Ασία, με την Κίνα να είναι η πιο σημαντική απόδειξη για αυτό.

Αυτό δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Όσοι από εμάς παίρνουμε στα σοβαρά τον Μαρξ, ξέρουμε ότι η δυναμική του καπιταλισμού –η ίδια του η μεγέθυνση– παράγει βαθιές κρίσεις. Δεν δέχομαι την ιδέα ότι επί σαράντα ή επί πενήντα χρόνια το σύστημα βρισκόταν απλώς σε στασιμότητα. Η ανάπτυξη είναι αυτή που μας οδήγησε σε τούτη εδώ την κρίση.

Το πρώτο σημάδι αυτής της κρίσης εμφανίστηκε το 1997 –και δεν προκάλεσε έκπληξη το γεγονός ότι εμφανίστηκε ακριβώς στην Α. Ασία, εκεί δηλ. όπου η ανάπτυξη είχε γνωρίσει τον ταχύτερο ρυθμό. Είχαμε τη λεγόμενη ασιατική κρίση, η οποία ήταν πολύ βαθιά. Έπειτα από αυτήν προέκυψε μια σειρά από άλλες κρίσεις: Ρωσία, Αργεντινή, Βραζιλία, η κατάρρευση ενός από τα μεγαλύτερα επενδυτικά κεφάλαια στις ΗΠΑ κ.λπ. Μετά τις κρίσεις αυτές οι κεντρικές τράπεζες, υπό την καθοδήγηση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ, έστησαν μαζικά πακέτα τόνωσης του συστήματος, κατεβάζοντας τα επιτόκια. Αυτό δημιούργησε μια μεγάλη φούσκα, η οποία στην αρχή επικεντρώθηκε στον τομέα των νέων τεχνολογιών (dot-com) και αργότερα στον τομέα της στέγασης κ.ο.κ. Το σκάσιμο μιας από αυτές τις φούσκες έμελλε να πυροδοτήσει την κρίση που εμφανίστηκε το 2007.

Όμως οι πυροκροτητές δεν ταυτίζονται με την ολότητα του ζητήματος. Καθορίζουν το χρονικό σημείο και τον κλάδο όπου χτυπάει μια κρίση. Δεν ήταν αναγκαίο ο κλάδος αυτός να είναι ο στεγαστικός. Η κρίση μπορούσε πολύ καλά να χτυπήσει κάπου αλλού. Όμως εκεί ήταν που έσκασε η μεγάλη φούσκα και εκεί ήταν που αποκαλύφθηκαν οι υποβόσκουσες αδυναμίες εντός του συστήματος. Ως αποτέλεσμα βρισκόμαστε –και εδώ συμφωνώ με τους σχολιαστές που ανέφερα– στη δεύτερη μεγαλύτερη συρρίκνωση στην ιστορία του σύγχρονου καπιταλισμού.

Η κρίση πίσω από τα πρωτοσέλιδα

Συνολικά αυτά τα προτάγματα πάνε κόντρα με τη συλλογιστική των «ειδημόνων» στα μεγάλα επιχειρηματικά ΜΜΕ και στις μεγάλες εφημερίδες, που μας λένε ότι η κρίση τελείωσε. Έτσι θα ήθελα να δούμε μερικούς από τους τίτλους των εφημερίδων και –συγχωρέστε με για τη χρήση του ελαφρώς μετα-μοντέρνου όρου– να τους αποδομήσω. Αυτό το κάνω επειδή θεωρώ ότι χρειάζεται να χαρτογραφήσουμε αυτή την κρίση, και μετά θα ήθελα να μιλήσω για το πώς υποτίθεται ότι το σύστημα θα μπορέσει να σταθεί και πάλι στα πόδια του τώρα. Με άλλα λόγια, αν είναι αλήθεια ότι η κρίση τελείωσε, από πού έρχεται η λύση;
Ας δούμε δύο τίτλους. Ο πρώτος είναι από το Thomson-Reuters και εμφανίστηκε πριν από μερικές εβδομάδες: «Τα εταιρικά κέρδη στις ΗΠΑ ανέβηκαν κατά 206% στο τέταρτο τρίμηνο του 2009». Αυτό είναι αλήθεια. Αυτή είναι μια αντικειμενικά σωστή διαπίστωση. Όμως το ζήτημα είναι το τι ΔΕΝ μας λέει. Δεν μας λέει ότι, αν αφαιρέσουμε τα κέρδη του χρηματοπιστωτικού τομέα (τράπεζες, hedge funds κ.λπ.), τα κέρδη ανέβηκαν μόνον κατά 18%, κι όχι κατά 206%. Και φυσικά, όταν την προηγούμενη χρονιά πολλές τράπεζες βρίσκονταν στο χείλος της χρεοκοπίας, το να ανέβουν κατά 206% δεν είναι και τίποτε σπουδαίο: αν τα κέρδη τους ήταν, π.χ., 1% τώρα έγιναν 3%.

Η αλήθεια είναι ότι τα κέρδη σήμερα βρίσκονται ακόμη σημαντικά πιο κάτω από το υψηλότερο σημείο της προηγούμενης φάσης επέκτασης. Παρά τις επιθέσεις ενάντια στην εργατική τάξη –τις παραχωρήσεις που έκανε το συνδικάτο εργαζομένων στην αυτοκινητοβιομηχανία, τις μεγάλες μειώσεις μισθών που έχουν γίνει στον ένα κλάδο μετά τον άλλο, τον περιορισμό της παραγωγής– δεν έχει υπάρξει ανάκαμψη του ποσοστού των κερδών στα προ κρίσης επίπεδα.

Ορίστε άλλο ένα πρωτοσέλιδο: «Οι πωλήσεις αυτοκινήτων στις ΗΠΑ ξεπέρασαν αυτές του Καναδά». Αυτό το θεώρησαν σπουδαία είδηση επειδή ο καναδικός καπιταλισμός δεν είχε χτυπηθεί τόσο έντονα από αυτή την κρίση, όσο άλλοι καπιταλισμοί του πλανήτη. Όμως τώρα οι πωλήσεις αυτοκινήτων στις ΗΠΑ πήγαιναν καλύτερα από αυτές του Καναδά. Πραγματικά πρόκειται για σπουδαίο νέο.

Ας αποδομήσουμε λοιπόν. Επρόκειτο για σωστό ισχυρισμό αν μιλάμε για τον Απρίλιο της φετινής χρονιάς. Όμως αυτό που δεν μας λέει το πρωτοσέλιδο είναι ότι αυτή η μεγάλη αύξηση στις πωλήσεις αυτοκινήτων στις ΗΠΑ, ανέβασε τις συνολικές ετήσιες πωλήσεις στα 11,5 εκατομμύρια. Τι είχαμε πριν από την κρίση; 16-17 εκατομμύρια πωλήσεις ετησίως κατά μέσο όρο. Με άλλο λόγια οι πωλήσεις αυτοκινήτων στις ΗΠΑ βρίσκονται περίπου 5 εκατομμύρια πιο κάτω από το επίπεδο όπου βρίσκονταν πριν από την κρίση. Είναι αλήθεια ότι οι επιχειρήσεις έχουν αποσπάσει τόσο πολύ σημαντικές παραχωρήσεις από τα συνδικάτα ώστε να καταστούν και πάλι κερδοφόρες, ωστόσο δεν βλέπουμε την αυτοκινητοβιομηχανία να μπορεί να προκαλέσει ένα οικονομικό μπουμ είτε στις ΗΠΑ είτε οπουδήποτε αλλού.

Να και ένα από τα αγαπημένα μου: «Οι πωλήσεις νέων σπιτιών στις ΗΠΑ έκαναν ένα μεγάλο άλμα». Παρεμπιπτόντως, είναι αλήθεια. Έκαναν άλμα τον Απρίλη. Αλλά και πάλι ήταν 70% χαμηλότερα από τον Ιούλη του 2005. Επτά εκατομμύρια νοικοκυριά στις ΗΠΑ έχουν μείνει πίσω στις αποπληρωμές των δανείων τους. Η Freddie Mac υποχρεώθηκε να ζητήσει άλλα 10,5 δισ. δολάρια το Μάρτη για να καλύψει τις επιπλέον απώλειες από την εμπλοκή της στην αγορά ακινήτων.

Ο αριθμός των ανθρώπων που έχουν μείνει πίσω στις αποπληρωμές τους αυτή τη στιγμή ανεβαίνει –είναι γύρω στο 10%. Και παρεμπιπτόντως, γύρω στο 40% των ανθρώπων που αδυνατούν να πληρώσουν εμπρόθεσμα, ανήκουν στους λεγόμενους «αξιόπιστους» για δανεισμό, όχι στους λεγόμενους «χαμηλής εξασφάλισης δανειολήπτες». Πρόκειται για ανθρώπους που κρίνονταν αξιόπιστοι για ενυπόθηκα δάνεια μεγάλης αξίας. Αυτά προκαλεί η μαζική απώλεια θέσεων εργασίας. Οι αιτήσεις για ενυπόθηκα δάνεια για αγορά νέας κατοικίας, βούτηξαν κατά 40% αυτήν την άνοιξη στις ΗΠΑ, ενώ οι κατασκευές νέων σπιτιών και διαμερισμάτων έπεσε κατά 10% το Μάη. Με άλλα λόγια, ο κατασκευαστικός και ο κτηματομεσιτικός τομέας δεν έχουν πιάσει ακόμα πιάσει πάτο.

Και το επόμενο φυσικά, αυτό που νομίζω γνωρίζετε και εκτιμάτε την ειρωνεία του: «Η αμερικανική οικονομία δημιουργεί 290.000 νέες θέσεις εργασίας τον Απρίλη». Και πάλι αλήθεια. Φυσικά, το ποσοστό ανεργίας ανέβηκε μετά από αυτήν την ανακοίνωση, γιατί 800.000 άνθρωποι που δεν έψαχναν για δουλειά τον προηγούμενο μήνα σκέφτηκαν «υπάρχουν δουλειές εκεί έξω» και ξαναβγήκαν στην αγορά εργασίας. Και μετά οι ανακοινώσεις για απώλειες θέσεων εργασίας εκτινάχθηκαν και πάλι.

Για να σας δώσω μια εκτίμηση του τι σημαίνει αυτό για την αμερικάνικη οικονομία: Μόνο για την αναπλήρωση των χαμένων θέσεων εργασίας στη διάρκεια αυτής της ύφεσης θα απαιτούνταν η δημιουργία πάνω από 8,5 εκατομμύριων νέων θέσεων εργασίας, ενώ αυτές που θα απαιτούνταν ώστε να καλυφθεί η μέση αύξηση του πληθυσμού είναι άλλες 2,5 εκατομμύρια. Για να φτάσουμε σε αυτές τις 11 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας θα χρειαζόταν να δημιουργούνται 400.000 νέες θέσεις εργασίας κάθε μήνα για τα επόμενα 3 χρόνια στις ΗΠΑ, και όλα αυτά μόνο για να κατέβει το ποσοστό ανεργίας στο επίπεδο προ κρίσης. Και όλα αυτά χωρίς να υπολογίζουμε τους υποαπασχολούμενους. Μην περιμένετε με κομμένη την ανάσα να δημιουργούνται αυτές οι 400.000 θέσεις μηνιαίως επί τρία χρόνια. 

Ορίστε κάποια γεγονότα που δεν αναφέρονται πολύ πλατιά. Η ρευστότητα στις ΗΠΑ συρρικνώνεται αυτήν τη στιγμή. Αυτά είναι τραγικά νέα για τον καπιταλισμό γιατί αυτό σημαίνει ότι ο όγκος των επιχειρηματικών δανείων πέφτει, που σημαίνει ότι οι επενδύσεις πέφτουν. Σημαίνει επίσης ότι πέφτει και το μέγεθος των καταναλωτικών δανείων. Η προσφορά χρήματος σε τελική ανάλυση αντικατοπτρίζει την ανάπτυξη ή την έλλειψή ανάπτυξης συνολικά όλων των συναλλαγών που γίνονται στην οικονομία –δαπάνες των επιχειρήσεων, καταναλωτικές δαπάνες κ.ο.κ. Η μείωση της προσφοράς χρήματος είναι ένδειξη ύφεσης –πιθανά και ένδειξη αποπληθωρισμού, και ίσως βρω την ευκαιρία να πω δυο λόγια για αυτό σε λίγο.

Ένα άλλο γεγονός έχει να κάνει με το διεθνές υπερπόντιο εμπόριο. Κάποιοι από σας θα έχετε ακούσει για ένα δυσνόητο πράγμα που ονομάζεται Δείκτης Baltic Dry. Αυτό που κάνει αυτό είναι να μετρά το μέγεθος των προϊόντων που μεταφέρονται μέσω θαλάσσης σε όλο τον κόσμο –η μεταφορά με μεγάλα πλοία παραμένει ο βασικός τρόπος διακίνησης προϊόντων στον πλανήτη, είτε μιλάμε για χάλυβα, είτε για καφέ. Ο Δείκτης Baltic Dry πέφτει καθημερινά τις τελευταίες τρεις βδομάδες –καθόλου καλό νέο για το σύστημα. Αλλά αυτή η είδηση δεν μπαίνει στα πρωτοσέλιδα.

Τέλος, βγήκε μια αναφορά από τον ΟΟΣΑ –πρόκειται στην ουσία για τις 30 μεγαλύτερες δυτικές οικονομίες. Ο ΟΟΣΑ δημοσίευσε μια αναφορά τον περασμένο μήνα που προειδοποιεί για μια «χαμένη γενιά», καθώς η ανεργία των νέων σε αυτές τις 30 χώρες είναι επίσημα στο 19%.

Αυτό είναι το επίσημο ποσοστό, και φυσικά όπως ξέρουμε, το πραγματικό είναι πάρα πολύ υψηλότερο σε πολλές χώρες. Για παράδειγμα το επίσημο ποσοστό ανεργίας στην Ισπανία είναι 20% σήμερα, με την ανεργία στους νέους να έχει ξεπεράσει κατά πολύ το 30%.

Καμιά ατμομηχανή ανάκαμψης

Το άλλο πράγμα για το οποίο πρέπει να αναρωτηθούμε είναι: Αν η παγκόσμια οικονομία είναι έστω στα πρώτα στάδια μιας σταθερής ανάκαμψης, ποια είναι η ατμομηχανή της; Ποια είναι η χώρα που σηκώνει το βάρος της ανάκαμψης; Μπορείτε να ανατρέξετε στην ιστορία και να δείτε ότι συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές οδηγούσαν μπροστά την παγκόσμια οικονομία σε συγκεκριμένες φάσεις.

Ας δούμε λοιπόν ποια είναι η ατμομηχανή. Η Ευρώπη; Ας γελάσω!  Η ελληνική οικονομία θα συρρικνωθεί κατά 4% φέτος, η ισπανική συρρικνώνεται, όπως και η ιρλανδική και η πορτογαλική. Ακόμα και με τη Γερμανία να εξάγει ξέφρενα, η ανάπτυξη πανευρωπαϊκά θα φτάσει ίσως το 1,2%, ενώ μεγάλο τμήμα της Ευρώπης θα παραμείνει σε ύφεση.

Η Ιαπωνία; Εδώ γελάμε ακόμα περισσότερο. Η Ιαπωνία δεν έχει κατορθώσει να βγει από τις δαγκάνες του αποπληθωρισμού, και ο αποπληθωρισμός είναι τεράστιο πρόβλημα, γιατί αν οι τιμές αρχίσουν να πέφτουν συστηματικά, είναι καταστροφικά νέα για τη βιομηχανική παραγωγή, αλλά σημαίνει και αναβλητικότητα στις αγορές. Αν πρόκειται να αγοράσω ένα αυτοκίνητο, και ξέρω ότι αν περιμένω 5 μήνες θα είναι 8% φθηνότερο, θα συνεχίσω να αναβάλω την αγορά του. Αυτό κάνει ο αποπληθωρισμός. Παρασύρει προς τα κάτω όλη την οικονομία, και η Ιαπωνία εκεί βρίσκεται ακόμα.

Η Κίνα, όπως είναι φυσικό, είναι το βασικό σενάριο των οικονομολόγων, επειδή οι ρυθμοί ανάπτυξης είναι πάρα πολύ υψηλοί. Σύμφωνα με κάποιες απόψεις, αυτοί οι ρυθμοί ανάπτυξης θα παραμείνουν υψηλοί, αν και πιστεύω πως έπιασαν ταβάνι για τώρα. Αλλά υπάρχουν τεράστια δομικά προβλήματα. Γύρω στο 30% των βιομηχανικών δυνατοτήτων της Κίνας αυτή τη στιγμή δεν χρησιμοποιείται. Είναι ένας άλλος τρόπος για να πούμε ότι ο καπιταλισμός αντιμετωπίζει μια κρίση υπερσυσσώρευσης. Η Κίνα έχει αναπτύξει τόσο μεγάλες παραγωγικές δυνατότητες τις οποίες δεν μπορεί να αξιοποιήσει με κερδοφόρο τρόπο, με αποτέλεσμα να μειώνεται δραματικά το ενδιαφέρον για νέες επενδύσεις στα μέσα παραγωγής.

Τώρα, είναι αλήθεια ότι η Κίνα, είχε ένα τεράστιο πρόγραμμα στήριξης της οικονομίας. Αναλογικά με το μέγεθος της οικονομίας της, ήταν κατά πολύ μεγαλύτερο από το πρόγραμμα στήριξης του Ομπάμα για τις ΗΠΑ. Το πρόγραμμα αυτό κατευθύνθηκε στη μαζική δημιουργία νέων παραγωγικών δυνάμεων.

Να σας δώσω κάποια παραδείγματα. Οι επενδύσεις σε εργοστάσια και σιδηροδρόμους αποτελούν το 95% της περσινής ανάπτυξης στην Κίνα. Αυτό είναι χωρίς προηγούμενο –τίποτα παρόμοιο δεν έχει συμβεί ποτέ στην ιστορία του καπιταλισμού, όπου η δημιουργία νέων εργοστασίων και σιδηροδρόμων οδηγεί το σύνολο της οικονομίας. Και παρεμπιπτόντως, αυτά είναι κλασσικά σημάδια μανίας υπερσυσσώρευσης. Χτίζεις μαζικά σπίτια που μένουν άδεια, φτιάχνεις σιδηρογραμμές από τις οποίες περνά ένα τρένο την ημέρα. 

Αλλά αν θέλετε μια καλύτερη εικόνα της κατάστασης, δείτε την βιομηχανία χάλυβα. Μπαίνοντας στην κρίση, η Κίνα σύμφωνα με όλους τους σχολιαστές είχε την δυνατότητα να παράγει ετησίως 100 με 150 εκατομμύρια τόνους χάλυβα παραπάνω από τις ανάγκες της. Πέρσι, η Κίνα ανέπτυξε τη βιομηχανική δυνατότητα να παράγει άλλα 58 εκατομμύρια τόνους χάλυβα ετησίως. Αυτό σημαίνει ότι έχει πλέον την δυνατότητα να παράγει «πλεόνασμα» χάλυβα γύρω στα 200 εκατομμύρια τόνους. Για να το πούμε διαφορετικά, το «περίσσευμα» χάλυβα που μπορεί να παράγει η Κίνα ξεπερνά τον χάλυβα που έχουν τη δυνατότητα να παράγουν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες μαζί.

Αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί. Δεν γίνεται να συνεχίσεις να το κάνεις αυτό. Και η κινεζική άρχουσα τάξη το ξέρει. Προσπαθούν να συμπιέσουν τη φούσκα της αγοράς ακινήτων. Προσπαθούν να κυριαρχήσουν στις πιστωτικές αγορές αυτήν τη στιγμή, αλλά προσπαθούν να το πετύχουν χωρίς να δημιουργήσουν κραδασμούς.

Επιπλέον, αναλογιστείτε το είδος της κινεζικής ανάπτυξης –στηρίζεται στις εξαγωγές. Όταν εισβάλεις στις αγορές των άλλων, δεν δημιουργείς καμιά βάση για να αναπτυχθεί οποιοσδήποτε άλλος. Οπότε, δομικά, η ανάπτυξη της Κίνας στηρίζεται σε μια υπερσυσσώρευση που δεν ελέγχεται και σε ένα εξαγωγικό μοντέλο που δεν μπορεί να τραβήξει μπροστά την υπόλοιπη παγκόσμια οικονομία.

Η εποχή της λιτότητας

Και τέλος, οι ΗΠΑ. Η καλύτερη περιγραφή που έχω ακούσει είναι ενός οικονομολόγου που δεν θα πω το όνομά του τώρα γιατί είναι πραγματικά ένας ηλίθιος. Αλλά μια φορά πέτυχε κέντρο όταν είπε το εξής: «Αυτό που βιώνουν οι ΗΠΑ είναι  στατιστική ανάκαμψη και ύφεση για τους ανθρώπους». Αυτό ακριβώς συνέβη. Κάποιοι στατιστικοί δείκτες ανέβηκαν, αλλά για την μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων της εργατικής τάξης η ύφεση συνεχίζεται.

Αν προσθέσεις τα 10 εκατομμύρια που εξαναγκάζονται σε υποαπασχόληση –δέχονται δουλειές μερικής απασχόλησης επειδή δεν μπορούν να βρουν πλήρους απασχόλησης- έχεις γύρω στα 27 εκατομμύρια ανθρώπους είτε ανέργους είτε υποαπασχολούμενους στην αμερικάνικη οικονομία αυτή τη στιγμή. Αυτό μεταφράζεται σε ποσοστό ανεργίας πάνω από 17%, και για τους μαύρους και τους ισπανόφωνους εργάτες σε ποσοστό ανεργίας γύρω στο 25%.

Σύμφωνα με τον Economist, ένας στους 6 αμερικανούς εργάτες έχει υποστεί μείωση μισθού σε αυτή την ύφεση και –ω του θαύματος!- 4 στους 10 αφροαμερικάνους έχουν περάσει από την ανεργία στη διάρκεια της κρίσης. Εξετάζοντας τα επιδόματα για τρόφιμα, επιπλέον 37 εκατομμύρια άνθρωποι έκαναν αίτηση για επίδομα τροφίμων στις ΗΠΑ το 2009 και το 40% αυτών των αιτούντων είναι εργαζόμενοι με μισθό. Δεν είναι άνεργοι, είναι φτωχοί εργαζόμενοι που δεν μπορούν να  τα βγάλουν πέρα.
Όσο για την επόμενη στατιστική που θα σας παρουσιάσω, αυτή είναι τόσο σοκαριστική που έπρεπε να την διπλοτσεκάρω για να βεβαιωθώ. Τα μισά παιδιά στις ΗΠΑ, κάποια στιγμή στη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας, θα εξαρτώνται από τα επιδόματα για να τραφούν, και αυτό το ποσοστό φτάνει στο 90% για τα παιδιά των αφροαμερικάνων. Ποιος να το φανταστεί! Στην καρδιά του παγκόσμιου καπιταλισμού.

Αυτή η ανθρώπινη ύφεση δεν δείχνει κανένα σημάδι υποχώρησης και δεν μπορεί με τίποτα να αποτελέσει βάση για οποιαδήποτε οικονομική μεγέθυνση. Με άλλα λόγια, αυτό με το οποίο έχουμε να κάνουμε είναι όπως είπα μια παρατεταμένη παγκόσμια οικονομική κάμψη που αλλάζει μορφές. Η όψη της κρίσης αλλάζει, αλλά που στην ουσία ακολουθεί όλες τις κλασσικές νεοφιλελεύθερες τακτικές επίθεσης στην εργατική τάξη.

Όμως έχουν πολύ μεγαλύτερη δυσκολία να λανσάρουν αυτά τα μέτρα με ιδεολογικούς όρους περί ελεύθερης αγοράς, όταν έχουν καταφύγει σε ευρείας κλίμακας κρατικές παρεμβάσεις. Έχουμε ένα είδος υβριδικού νεοφιλελευθερισμού, με στοιχεία κεϊνσιανής στήριξης όταν πιστεύουν ότι όλα καταρρέουν και με θηριώδεις επιθέσεις στην εργατική τάξη και με όλα τα ταξικά και ρατσιστικά χαρακτηριστικά του νεοφιλελευθερισμού να ξαναβγαίνουν συνέχεια στην επιφάνεια.

Έχουμε τεράστια κύματα συσσώρευσης από τη λεηλασία του παγκόσμιου Νότου –θηριώδεις αρπαγές γης, είτε με στόχο την καλλιέργεια, είτε για τα αποθέματα νερού, ή για τα ορυκτά, τα μεταλλεύματα και το πετρέλαιο κάτω από αυτή την γη κ.ο.κ.  Αν δείτε στην Αφρική, την Κίνα, την Ινδία, το Μεξικό, την κεντρική Αμερική και όλη τη νότια Αμερική, βρίσκεται σε εξέλιξη ένα κύμα πρωταρχικής συσσώρευσης μέσω λεηλασίας. Πιστεύω πως αυτή θα τη δούμε να επιταχύνεται εν μέσω της κρίσης.

Λοιπόν υπάρχει αυτό το μεγάλο κύμα στον παγκόσμιο Νότο και έχουμε τις δομικές αλλαγές στο Βορρά. Η Ελλάδα περνάει από αυτές τις δομικές αλλαγές αυτήν τη στιγμή. Αυτά που έγιναν στη διάρκεια της νεοφιλελεύθερης περιόδου στο Μεξικό, την Αργεντινή, την Πολωνία και τις ασθενέστερες οικονομίες, είναι τώρα ο «κανόνας» στον παγκόσμιο Βορρά.

Και η λογική γίνεται: Είτε θα υποστείς δομικές αλλαγές εξαιτίας του επίπεδου του κρατικού χρέους, ή κάνε μόνος σου προληπτικά δομικές αλλαγές πριν έρθει το ΔΝΤ. Αυτό κάνει η Γερμανία και αυτό προσπαθεί να κάνει η Βρετανία. Προσπαθούν να ξεπεράσουν το ΔΝΤ και να κάνουν θηριώδεις περικοπές.

Να σας δώσω μερικά παραδείγματα. Η Λετονία απέλυσε το 1/3 των εκπαιδευτικών της και πάνω από το 20% όλων των δημοσίων υπαλλήλων, έκοψε τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων που απέμειναν κατά 25% και πετσόκοψε τις συντάξεις κατά 70%. Αυτές είναι οι δομικές αλλαγές που εφάρμοσε, με τη στήριξη και την υποκίνηση του ΔΝΤ.

Η Ιρλανδία έκοψε τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων κατά 22%. Η Γερμανία μόλις σχεδίασε ένα πρόγραμμα περικοπών 100 δισ. δολαρίων. Κάτι ανάλογο, στην ίδια κλίμακα –ή και πιθανά σε μεγαλύτερη- σχεδιάζεται στη Βρετανία. Η Ρωσία σχεδιάζει να κόψει το 20% των δημοσίων υπαλλήλων της. Στην Ελλάδα οι μισθοί στο δημόσιο μειώθηκαν κατά 22%.

Αυτό σημαίνει εποχή της λιτότητας. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο η εργατική τάξη παγκόσμια θα υποχρεωθεί να πληρώσει τα τεράστια ποσά που δόθηκαν για τη διάσωση του παγκόσμιου τραπεζικού συστήματος.

Το Ινστιτούτο Δημοσιονομικών Μελετών στη Βρετανία εξέδωσε μια αναφορά στην οποία σημειώνει ότι ως το 2017, η μέση βρετανική οικογένεια θα είναι κατά 4.500 λίρες φτωχότερη με τις περικοπές μισθών και τις περικοπές στις κοινωνικές υπηρεσίες στις οποίες στηριζόταν ιστορικά.

Την ίδια στιγμή που δημοσιεύτηκε αυτή η αναφορά, οι Sunday Times έφτιαξαν τη λίστα των πλουσιότερων ανθρώπων στη Βρετανία, την οποία σχολίαζαν: «Οι πλούσιοι έχουν περάσει μέσα από την ύφεση με άνεση. Η υπόλοιπη χώρα θα πρέπει να αντιμετωπίσει περικοπές δαπανών. Αλλά αυτό θα έχει ελάχιστο αντίκτυπο στους πλούσιους, γιατί δεν χρησιμοποιούν τις δημόσιες υπηρεσίες». Η ταξική διάσταση δεν θα μπορούσε να είναι πιο ξεκάθαρη.

Δεν πρόκειται να μπω σε λεπτομέρειες για τις περικοπές που γίνονται σε μέρη όπως η Καλιφόρνια, το Οχάιο, η Μινεσότα και η Αριζόνα, γιατί ξέρετε αυτές τις ιστορίες πολύ καλύτερα από εμένα. Θέλω όμως να πω ότι ένα από τα πράγματα που βλέπει κανείς να διαπερνά όλο το σύστημα στη διάρκεια της κρίσης είναι η όξυνση των επιθέσεων στους μετανάστες εργάτες.
Οι συζητήσεις για την Αριζόνα σε αυτό το συνέδριο έχουν ασχοληθεί με αυτό το ζήτημα, αλλά το βλέπετε να συμβαίνει σε όλο τον πλανήτη –προσπάθειες να ποινικοποιηθούν και να απελαθούν οι μετανάστες εργάτες και ενέργειες που ενθαρρύνουν τα λεγόμενα προγράμματα «φιλοξενούμενων εργατών».

Μπορούμε να διαγράψουμε αυτόν τον όρο από το λεξιλόγιο; Αυτοί οι εργάτες δεν είναι φιλοξενούμενοι όταν τους υπερεκμεταλλεύεσαι, τους στοιβάζεις σε στρατόπεδα, τους υποχρεώνεις να δουλεύουν εντατικά, τους συλλαμβάνεις και τους απελαύνεις όποτε θες και ιδιαίτερα όταν αρχίζουν και στήνουν σωματεία. Δεν είναι φιλοξενούμενοι εργάτες. Αυτές είναι προσωρινές συμβάσεις –βασικά ένα σύστημα αιχμαλωσίας των εργατών- οι οποίες μετατρέπονται στην πιο προσωρινή και την πιο επισφαλή μορφή απασχόλησης για τους μετανάστες εργάτες στη χώρα.

Στον Καναδά, από τον οποίο κατάγομαι, οι άνθρωποι που ήρθαν πέρσι με τα προγράμματα προσωρινής απασχόλησης ξένων εργατών ήταν τετραπλάσιοι από αυτούς που ήρθαν για να κατοικήσουν μόνιμα στη χώρα. Αυτή είναι η τάση –να οξυνθεί η ανασφάλεια και η ευάλωτη θέση των μεταναστών εργατών. Για αυτό πιστεύω ότι η υπεράσπιση των μεταναστών εργατών αποτελεί την αιχμή μιας αντιρατσιστικής, εργατικής πολιτικής σε αυτήν την περίοδο.

Χτίζοντας την αντίσταση

Έχω ελάχιστο χρόνο να μιλήσω για τα ζητήματα της αντίστασης, αλλά θέλω να δώσω πραγματικά έμφαση σε δύο πράγματα.
Πρώτον, η εργατική τάξη έχει παλέψει ηρωικά στη διάρκεια της κρίσης, αλλά το επίπεδο της αντίστασης και της οργάνωσης δεν είναι αντίστοιχο του μεγέθους των επιθέσεων που δεχόμαστε. Αυτή είναι η αντίφαση στην οποία βρισκόμαστε.

Θυμηθείτε, τις πρώτες μέρες της κρίσης, μαζικές διαδηλώσεις στους δρόμους ανέτρεψαν μια κυβέρνηση στην Ισλανδία. Υπήρξε ο Δεκέμβρης του 2008 στην Αθήνα. Σκεφτείτε το κύμα καταλήψεων εργοστασίων, είτε εδώ στο Σικάγο στη Republic Windows and Doors, είτε στις μονάδες αυτοκινητοβιομηχανιών στο νότιο Οντάριο από όπου έρχομαι, και τις καταλήψεις εργοστασίων στην Ιρλανδία και τη Βρετανία. Στη Γαλλία, είχαμε τις «απαγωγές» αφεντικών –οι καταλήψεις των εργοστασίων δεν αρκούν; Εντάξει, καταλαμβάνουμε και τα αφεντικά!

Είχαμε ένα κύμα αντίστασης που εμπνέει και είναι σημαντικό, αλλά σε γενικές γραμμές δεν ήταν στο ύψος των περιστάσεων. Χρειάζεται, όμως, να βλέπουμε και να δείχνουμε κάποια από τα παραδείγματα που ειλικρινά δεν έχουν λάβει την προσοχή που τους αξίζει, ακόμα και από την Αριστερά. Συγκεκριμένα έχω στο μυαλό μου τις γενικές απεργίες στη Γουαδελούπη και τη Μαρτινίκα. Αυτοί ήταν πραγματικά μαζικοί αγώνες τεράστιας σημασίας – παρεμπιπτόντως συνδεδεμένοι με την αντίσταση στη Γαλλία, που τροφοδότησε τους αγώνες στους δρόμους. Η Γαλλία λειτούργησε ως σημείο εκκίνησης για τους αγώνες σε αυτά τα προτεκτοράτα (γιατί αυτό είναι στην ουσία, νέο-αποικίες της Γαλλίας).

Για να πάρετε μια ιδέα, στη Γουαδελούπη η γενική απεργία κράτησε 44 μέρες και η συμμαχία που την καθοδήγησε, με το όνομα «Αντισταθείτε στην Εκμετάλλευση», ένωσε 49 οργανώσεις κοινωνικών κινημάτων, συνδικάτα, φεμινιστικές ομάδες, οργανώσεις ακτιβιστών φοιτητών κ.ο.κ. σε ένα μαζικό κίνημα που κάποια στιγμή έφτασε να έχει το 15% του πληθυσμού της χώρας στους δρόμους να στήνει οδοφράγματα και να συγκρούεται με την αστυνομία.

Τα αιτήματα αφορούσαν κυρίως τους πιο χαμηλόμισθους. Η απεργία κέρδισε 40% αυξήσεις στους χαμηλόμισθους, ενώ οι απεργοί ήταν ικανοποιημένοι με την αύξηση 6% που πήραν οι πιο υψηλόμισθοι. Να κατακτάς αύξηση κατά 200 ευρώ το μήνα για αυτούς που δουλεύουν με τον κατώτατο μισθό –αυτό ήταν ένα σπουδαίο παράδειγμα εργατικής εξέγερσης. Στη Μαρτινίκα, η εργατική τάξη βγήκε σε απεργία την ίδια περίοδο, κράτησε για 38 μέρες και κατέκτησε μια ανάλογη συμφωνία.

Έχουμε επίσης ένα πολύ σημαντικό κίνημα αντίστασης στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή, που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αφετηρία για πλατύτερα κύματα αντίστασης σε όλη την Ευρώπη. Δεν ξέρουμε αν και πότε θα συμβεί αυτό, γιατί γνωρίζουμε επίσης ότι οι οργανωμένες δυνάμεις που εκφράζουν αντικαπιταλιστικές, ταξικές πολιτικές είναι πιο αδύναμες και λιγότερο οργανωμένες από ότι θα μας άρεσε.

Αλλά μπορούμε να δούμε τους σπόρους της αντίστασης. Για παράδειγμα, στα απολύτως υπέροχα κινήματα των μεταναστών εργατών –σκεφτείτε για παράδειγμα τις απεργίες και τις καταλήψεις κτιρίων από μετανάστες στη Γαλλία τον περασμένο χειμώνα, ή τις πρωτομαγιάτικες διαδηλώσεις που είχατε πρόσφατα εσείς στις ΗΠΑ.

Δεν είμαστε ακόμα σε ένα σημείο καμπής για την Αριστερά. Αυτή είναι η πολυπλοκότητα –οι σπόροι της αντίστασης υπάρχουν, αλλά δεν έχουμε φτάσει σε ένα ανθεκτικό, ανοδικό κύμα αντίστασης και αγώνα. Οπότε πρέπει να θυμόμαστε αυτό που είπα στην αρχή –είναι μια κρίση μεγάλης διάρκειας. Όπως είπαν οι δύο αστοί σχολιαστές στους οποίους αναφέρθηκα, πρόκειται να διαμορφώσει το πολιτικό τοπίο για μια ολόκληρη γενιά.

Οπότε χρειάζεται να προσπαθούμε να συνδυάζουμε την συναίσθηση του επείγοντος, της επιτακτικής ανάγκης να δράσουμε και να χτίσουμε την αντίσταση σήμερα, αλλά όχι με αίσθημα πανικού. Πρέπει να διατηρούμε αυτόν το βαθμό διαρκούς υπομονής στη δουλειά μας –με την επίγνωση ότι είμαστε σε μια μάχη που πρέπει να συνεχίσουμε να δίνουμε, αλλά μια μάχη που θα διαρκέσει χρόνια. Θα πρέπει να χτίζουμε με αυτήν την προοπτική. Χρειάζεται να χτίσουμε μεγαλύτερα, μη-σεχταριστικά, αντικαπιταλιστικά, εργατικά κινήματα αν θέλουμε να είμαστε αποτελεσματικοί.

Θα κλείσω παραθέτοντας δύο φράσεις, από κάποια από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα αντίστασης που έχουμε δει.
Δεν πρέπει να υποτιμήσουμε τη σημασία του απεργιακού κύματος που έχει ξεσπάσει στην Κίνα σήμερα. Μια 20χρονη αγωνίστρια εκτέθηκε δημόσια ως εκπρόσωπος των εργατών σε μία από τις μονάδες της Χόντα και τόλμησε να πει σε μια συνέντευξη: «Η απεργία μας είναι απλώς ένα πρώτο βήμα. Όλο το ζήτημα είναι όλοι οι εργάτες της Κίνας να ξεσηκωθούμε ενάντια στο κεφάλαιο, και να κινηθούμε για να χτίσουμε ένα ανεξάρτητο εργατικό κίνημα».

Αυτή η διάθεση δημιουργείται μέσα σε αυτές τις απεργίες στην Κίνα αυτήν τη στιγμή. Μια φράση που το συνόψισε πολύ όμορφα ανήκει στους απεργούς στην KOK International, που έχει βάση στην Ταιβάν. Οι εργάτες έγραψαν ένα κείμενο με τα αιτήματά τους που έκλεινε με αυτήν την πρόταση: «Η δύναμη βρίσκεται στην ενότητα, η ελπίδα βρίσκεται στην ανυπακοή». Αυτό είναι το πνεύμα που βλέπουμε να διαπερνά όλο το κίνημα αντίστασης.

Θα κλείσω με έναν από τους ηγέτες των μαζικών απεργιών στη Γουαδελούπη, που είπε, «Όταν ένας λαός ξεσηκώνεται, όταν αναπτύσσει τη συνείδησή του, όταν πιστεύει στο δίκαιο της δράσης του, δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να τον σταματήσει. Ο λαός σαρώνει όλα τα εμπόδια στο δρόμο του σαν τον ανεμοστρόβιλο που καθαρίζει όλη τη βρωμιά σε μια χώρα».

Σήμερα έχουμε πολύ δουλειά να κάνουμε μέχρι να φτάσουμε στο σημείο να ισχυριζόμαστε τέτοια πράγματα. Αλλά αυτή η ιδέα, ότι χρειάζεται να χτίζουμε την αντίσταση σήμερα στους αγώνες, μαζί με την ιδέα να δημιουργήσουμε τους όρους για την ανασυγκρότηση της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς, είναι νομίζω η μόνη προοπτική που ταιριάζει όταν κατανοεί κανείς ότι είμαστε μπροστά σε έναν πόλεμο ενάντια στην εργατική τάξη που τον εξαπέλυσαν οι «από πάνω» και όταν κατανοεί κανείς το μέγεθος της αντίστασης που είναι αναγκαίο.

Οι άνθρωποι αντιστέκονται, αλλά το κάνουν μέσα σε ένα πλαίσιο στο οποίο η σοσιαλιστική και επαναστατική Αριστερά είναι πολύ αδύναμη και χρειάζεται να ανασυγκροτηθεί. Όμως αυτό είναι το καθήκον μιας ολόκληρης γενιάς και νομίζω ότι τέτοιου είδους συναντήσεις σαν αυτήν που βρισκόμαστε σήμερα, έχουν σημασία στη διαδικασία της προσπάθειας να ξαναχτίσουμε αυτήν την μαχητική, αντικαπιταλιστική Αριστερά.