Μετά την απεργία της 8 Μάρτη: Επιτυχίες και προκλήσεις του φεμινισμού

Το ισπανικό φεµινιστικό κίνηµα έβγαλε στους δρόµους εκατοµµύρια γυναίκες την 8η Μάρτη του 2018 (8Μ) κατορθώνοντας να συντονίσει τη µεγαλύτερη φεµινιστική κινητοποίηση που έγινε ποτέ στο ισπανικό κράτος καθώς και µια απεργία, της οποίας ο διεθνής απόηχος ήταν τεράστιος και είχε ως στόχο να παραλύσουν όλα: η µισθωτή εργασία των γυναικών, η οικιακή εργασία και η φροντίδα στο σπίτι, τα πανεπιστήµια, η κατανάλωση. Τώρα που µένουν λίγες µόνο µέρες για την επόµενη απεργία, το φεµινιστικό κίνηµα βρίσκεται στην τελική ευθεία προς µια ιστορική κινητοποίηση για το φεµινισµό και γενικότερα για τις κοινωνικές κινητοποιήσεις.

Επισήµως η περσινή απεργία ξεκίνησε στις 12 το µεσηµέρι της 8ης Μάρτη, όταν χιλιάδες γυναίκες βγήκαν στις πλατείες της πόλης µε κατσαρόλες στα χέρια για να φωνάξουν δυνατά και καθαρά ότι έφτασε η µέρα που οι γυναίκες θα «παύσουν τον κόσµο»: «Απεργία απεργία απεργία, φεµινιστική απεργία». Η προετοιµασία είχε ξεκινήσει πολύ πιο πριν. Χρειάστηκαν πολλοί µήνες συναντήσεων και συνελεύσεων για να συµφωνήσουµε στο πιο φιλόδοξο πρόγραµµα των τελευταίων χρόνων, που καλύπτει βασικούς τοµείς όπως είναι η µατσό-βία (violencia machista),[1] τα σώµατα, η οικονοµία και τα σύνορα. Πραγµατοποιήθηκαν πολλές δηµόσιες εκδηλώσεις τις προηγούµενες εβδοµάδες και πολλές επισκέψεις στους χώρους εργασίας έτσι ώστε να ενηµερωθούν οι εργαζόµενες για τις ιδιαιτερότητες µιας γυναικείας απεργίας, της πρώτης που θα ζούσε η Ισπανία. Αρχικά υπήρχαν πολλές αµφιβολίες: Στ’ αλήθεια µπορεί να γίνει; Μπορούν να µε απολύσουν; Θα πληρωθώ το µεροκάµατο; Για πολλές γυναίκες η 8 Μάρτη ήταν και θα είναι για πάντα η πρώτη απεργία στην επαγγελµατική τους καριέρα.

Από τις πρώτες πρωινές ώρες ξεδιπλώθηκε ένα µεγάλο ρεπερτόριο δράσεων: ενηµερωτικές πικέτες στις εισόδους των χώρων εργασίας, στις πλατείες, στους δρόµους, στα σούπερ µάρκετ, στις τράπεζες. Μεγάλα µπλοκ γυναικών κατέλαβαν τον δηµόσιο χώρο όλη τη µέρα φωνάζοντας συνεχώς: «Εδώ είµαστε οι φεµινίστριες». Αναγνώστηκαν µανιφέστα σε κεντρικά σηµεία των πόλεων και στολίστηκε το αστικό τοπίο µε µοβ αφίσες, σηµαίες και αυτοκόλλητα.

Ο αγώνας των γυναικών βρισκόταν παντού. Στο αποκορύφωµά της έφτασε η κινητοποίηση όταν γύρω στις 19:00 ένα µεγάλο µοβ κύµα που αποτελούνταν από χιλιάδες, εκατοµµύρια ανθρώπους παρέλυσε τις λεωφόρους σε πλήθος πόλεων σε όλα τα µήκη και πλάτη της ισπανικής γεωγραφίας. Περισσότερο από µισό εκατοµµύριο διαδηλωτών στη Μαδρίτη, παρόµοια νούµερα στη Βαρκελώνη και άλλα τόσα στο Μπιλµπάο και στη Σεβίλλη. Αν και είναι περίπλοκο να συµφωνήσουµε στους ακριβείς αριθµούς, ένα πράγµα είναι σαφές: Η συµµετοχή στην κινητοποίηση του προηγούµενου χρόνου ξεπέρασε σε νούµερα όλες τις προηγούµενες φορές.

Η κοσµοπληµµύρα υπήρξε απόλυτη και µπορούσε κανείς να την αναγνωρίσει στο συναίσθηµα και στα δάκρυα των γυναικών που συµµετείχαν και που ένιωσαν τη βεβαιότητα ότι γράφουν ιστορία. Από τότε τίποτε δεν είναι ίδιο την 8η Μάρτη. Αυτή η ηµεροµηνία, πάντα σηµειωµένη στο ηµερολόγιο, από µια απλώς χαρούµενη γιορτή, στην οποία τιµώνταν διάσηµες γυναίκες όπως συγγραφείς, επιχειρηµατίες, επιστήµονες, µετατράπηκε σε µια πραγµατική φεµινιστική κινητοποίηση.

Συχνά, όταν αναλύουµε ένα φαινόµενο όπως αυτό της περσινής απεργίας, υπάρχει η τάση να το περιγράφουµε ως ξέσπασµα, κάτι που συνέβη ξαφνικά µε αυθόρµητο τρόπο. Όµως η διαδικασία της κινητοποίησης που ζήσαµε είναι αρκετά διαφορετική, πιο αργή και υποµονετική, είναι το αποτέλεσµα συγκέντρωσης δυνάµεων που στην ισπανική περίπτωση µετράει χρόνια, ίσως και δεκαετίες. Απέναντι στην επικρατούσα τάση που τείνει να αποµονώνει τα κοινωνικά φαινόµενα και να τα αποσυνδέει από τα άµεσα συµφραζόµενα, είναι σηµαντικό να κατανοήσουµε το ισπανικό φεµινιστικό κίνηµα ενθυµούµενες τις προηγούµενες [γυναίκες] που άνοιξαν το δρόµο.

Ο ισπανικός φεµινισµός έχει µακρά διαδροµή. Η πιο µακρινή µνήµη αρχίζει να συντίθεται τη στιγµή της Μετάβασης, αµέσως µετά το τέλος της δικτατορίας, όταν οργανώθηκαν οι µεγάλες αγωνιστικές κινητοποιήσεις στη Βαρκελώνη (1976) και στη Γρανάδα (1979) και έφεραν στο φως µια σιωπηλή δουλειά που γινόταν κατά τη διάρκεια της παρανοµίας και που επέτρεψε τη διατήρηση των διαφορετικών γυναικείων συλλογικοτήτων, πολλές από τις οποίες είναι ενεργές µέχρι και σήµερα.

Ωστόσο, η πιο πρόσφατη ιστορία ξεκίνησε να σχηµατίζεται το 2009 (30 χρόνια µετά την πρώτη εκείνη συνάντηση), µε ένα συνέδριο στο οποίο συµµετείχε πλήθος γυναικείων συλλογικοτήτων αλλά και γυναικών που ήρθαν µόνες τους, απ’ όλη την Ισπανία. Σε εκείνη τη συνάντηση, έπειτα από χρόνια θεσµικοποίησης των γυναικείων αγώνων, µπόρεσε να ανασυγκροτηθεί η ατζέντα του αυτόνοµου φεµινισµού[2] της χώρας µας. Έπειτα από εκείνη την ηµεροµηνία ακολούθησαν διάφορες άλλες στιγµές-ορόσηµα.

Το Φεβρουάριο του 2014, χιλιάδες γυναίκες οργάνωσαν το τρένο ελευθερίας στην πρωτεύουσα, τη Μαδρίτη, ενάντια στο νόµο για τις εκτρώσεις του 2010. Η κινητοποίηση ήταν τεράστια και όχι µόνο κατάφερε να ρίξει τον εν λόγω νόµο αλλά επίσης κατόρθωσε να οδηγήσει σε παραίτηση τον τότε υπουργό Δικαιοσύνης, Αλµπέρτο Ρουίζ Γκαγιαρδόν[3] (ήταν η πρώτη φορά που συνέβαινε κάτι τέτοιο στη Δηµοκρατία).[4]

H 7η Νοέµβρη του 2015[5] υπήρξε µια ιστορική κινητοποίηση-σταθµός ενάντια στη µατσό-βία στη χώρα µας και το 2017 οργανώθηκαν µεγάλες συγκεντρώσεις για την υπόθεση Λα Μανάδα, έναν οµαδικό βιασµό που συνέβη κατά τη διάρκεια των εορτών Σαν Φερµίνες[6]. Στις κινητοποιήσεις που οργανώθηκαν γι’ αυτή την υπόθεση, πέρα από την ανάδειξη συνθηµάτων ενάντια στη σεξουαλική βία και τη µατσό-βία καταγγέλθηκαν οι πατριαρχικές πρακτικές της ισπανικής Δικαιοσύνης, αφού οι βιαστές τελικά καταδικάστηκαν για σεξουαλική κακοποίηση αλλά όχι για βιασµό.

Αυτός ο κύκλος κινητοποιήσεων οργανώθηκε κυρίως γύρω από το ζήτηµα της µατσό-βίας και από τις µεγάλες επιτυχίες του είναι ότι κατόρθωσε µια νέα γενιά νεαρών γυναικών να γίνουν φεµινίστριες. Επίσης, χάρη στο γεγονός ότι εκείνο το διάστηµα κρατήθηκε ενεργή η ατζέντα των κινητοποιήσεων, το φεµινιστικό κίνηµα είχε πια τις απαραίτητες βάσεις για να αναλάβει το κάλεσµα για την απεργία που ξεκίνησε από το κάλεσµα των συντροφισσών στην Αργεντινή το 2017, αλλά και για να την επαναλάβει αποφασιστικά το 2018. Αυτές οι δύο απεργίες [2018 και 2019] σηµατοδότησαν ένα πριν και ένα µετά για τον ισπανικό φεµινισµό, κατορθώνοντας να προσθέσουν στο ζήτηµα της µατσό-βίας και ένα άλλο ζήτηµα: την παραγωγική και αναπαραγωγική εργασία την οποία επιτελούν οι γυναίκες (Montero, 2018).

Τα επιτεύγµατα της απεργίας

Ένα από τα κύρια επιτεύγµατα της φεµινιστικής απεργίας είναι ότι συνέδεσε πολύ σηµαντικά ζητήµατα για τη φεµινιστική ατζέντα, όπως είναι η βία που υφίστανται οι γυναίκες ή το ζήτηµα του δικαιώµατος να αποφασίζουµε για το σώµα µας, µε άλλα ζητήµατα επικεντρωµένα στην καταγγελία του έµφυλου διαχωρισµού στην εργασία. Απέναντι στις φιλελεύθερες απόψεις που θέτουν ως προϋπόθεση για την ισότητα των γυναικών τη µισθολογική ισότητα και τις ισότιµες συνθήκες εργασίας µε τους άντρες συναδέλφους µας, ο αυτόνοµος φεµινισµός κατόρθωσε να συσχετίσει την παραγωγική µε την αναπαραγωγική εργασία, που είναι σε µεγάλο βαθµό αόρατη, υπογραµµίζοντας ότι οι γυναίκες εργάζονται σε καθηµερινή βάση κάνοντας ατελείωτες δουλειές και για τις δύο µορφές εργασίας, καθώς και το ότι η φροντίδα στο σπίτι είναι βασική για τη διατήρηση της ανθρώπινης ζωής, παρόλο που το καπιταλιστικό σύστηµα την περιφρονεί.

«Είναι και αυτό βία» φωνάζαµε. Και έτσι, ενώ χρωστάµε στη φεµινιστική οικονοµία τη θεωρητική εργασία της για τις σχέσεις ανάµεσα στην παραγωγή και τη φροντίδα στο σπίτι, ήταν το φεµινιστικό κίνηµα εκείνο που κατόρθωσε να συγκεκριµενοποιήσει αυτήν τη σχέση µε τρόπο συγκρουσιακό, κάνοντάς την πολιτική πράξη.

Μετά την 8η Μάρτη του 2018, η έννοια της απεργίας ανανοηµατοδοτήθηκε για πάντα, θέτοντας σε αµφισβήτηση την κατάσταση που περιέγραφε η Μαριαρόσα Ντάλα Κόστα[7] (2009) όταν έγραφε ότι καµία απεργία µέχρι τώρα δεν ήταν γενική απεργία όταν το µισό του εργαζόµενου πληθυσµού βρισκόταν στο σπίτι και στην κουζίνα. Έγινε δυνατό να ξεπεραστούν οι δοµές των παραδοσιακών συνδικάτων, οι οποίες ήταν ανίκανες να οργανώσουν µια κοινωνική κινητοποίηση σε αυτή την πολύ δύσκολη φάση της οικονοµικής κρίσης που ζήσαµε την τελευταία δεκαετία.

Το βέβαιο είναι ότι όλες οι απεργίες που είναι ριζωµένες στον κόσµο της εργασίας[8] είχαν στενή σχέση µε την αναπαραγωγή και το ρόλο των γυναικών, αν και κατά καιρούς αυτή η σχέση καθίσταται αόρατη. Ιστορικά, όποτε υπήρξαν εργατικές κινητοποιήσεις σε ανδροκρατούµενους χώρους, ήταν οι γυναίκες αυτές που αναλάµβαναν να καλύπτουν τις βασικές ανάγκες επιτρέποντας στην απεργία να συνεχίζεται. Οι γυναίκες αποκτούσαν έτσι κοµβικό ρόλο. Η ταινία Το αλάτι της γης του Χέρµπερτ Μπίµπερµαν (1954) αναδεικνύει µε παραδειγµατικό τρόπο αυτό το γεγονός. Όταν στα µεξικανικά ορυχεία κατά τη διάρκεια της απεργίας απαγορεύτηκαν οι κινητοποιήσεις, ήταν οι γυναίκες αυτές που βγήκαν µπροστά, συνεχίζοντας τις κινητοποιήσεις από τις οποίες εξαρτιόνταν οι συνθήκες ζωής των οικογενειών τους. Υπάρχουν και πιο πρόσφατες παρόµοιες περιπτώσεις. Όταν οι εργαζόµενες-οι στην Κόκα-Κόλα έκαναν απεργία το 2004, οι γυναίκες των οικογενειών τους, συντρόφισσες, σύζυγοι, αδελφές και κόρες οργανώθηκαν σαν Σπαρτιάτισσες, θέτοντας ως προτεραιότητα την ανάγκη της κοινότητας, έτσι ώστε να αντέξει ο αγώνας.

Από την άλλη, οι απεργίες στις οποίες πρωταγωνίστησαν οι γυναίκες πάντα περιλάµβαναν διεκδικήσεις οι οποίες προσπαθούσαν να συµβιβάσουν τη µισθωτή εργασία µε την εργασία στο σπίτι. Παραδείγµατα όπως οι γυναίκες στα υφαντουργεία της Νέας Υόρκης το 1910 ή οι εργάτριες του Λόρενς το 1912, για να αναφέρουµε µόνο µερικά, καταδεικνύουν αυτό το γεγονός. Οι εργαζόµενες γυναίκες πάντα ζητούσαν µείωση στο εργασιακό ωράριο, ζητούσαν παιδικούς σταθµούς στους χώρους εργασίας κ.λπ. για να µπορούν να συµβιβάζουν τη µισθωτή εργασία µε την οικογενειακή ζωή.

Παρ’ όλα αυτά, η απεργία της 8ης Μάρτη τόλµησε να πάει πιο µακριά. Ακολουθώντας προηγούµενα παραδείγµατα όπως αυτό της Ισλανδίας το 1975, η φεµινιστική ισπανική απεργία µετέφερε το κέντρο βάρους από την παραγωγή στην αναπαραγωγή, ορίζοντας τη φροντίδα στο σπίτι, που είναι επίσης εργασία στο σπίτι, ως τόπο τεράστιων δυνατοτήτων, µέσα στον οποίο µπορεί να οργανωθεί η σύγκρουση και να ξεκινήσουν οι στάσεις εργασίας. Όµως αυτό δεν ήταν εύκολη υπόθεση.

Η απεργία των γυναικών του 2018 έφερε στην επιφάνεια τη δυσκολία που έχουν πολλές εργαζόµενες να διεκδικήσουν το δικαίωµα µιας τέτοιας απεργίας, λόγω της επισφάλειας στην εργασία τους και επίσης λόγω των ιδιαιτεροτήτων που έχει η εργασία στο σπίτι (ακόµα και η µισθωτή). Δυσκολίες που δυσχεραίνουν πολύ το κλείσιµο του διακόπτη, ακόµα και αν είναι µόνο για µία µέρα.

Στις συνελεύσεις που έλαβαν χώρα τις µέρες πριν από την 8η Μάρτη, αυτή η δυσκολία τέθηκε ως βασικό ζήτηµα. Πολλές γυναίκες εξέφρασαν το δισταγµό τους να µη φροντίσουν τα παιδιά και τους ηλικιωµένους γονείς τους εκείνη τη µέρα. Επίσης έγινε ορατή η αγωνία των ανδρών που αναρωτιούνταν τι θα κάνουν, πώς θα οργανωθούν για να τα βγάλουν πέρα µε τις δουλειές στο σπίτι (το φαγητό, τα παιδιά στο σχολείο, πώς θα φροντίσουν τους ηλικιωµένους) και ταυτόχρονα πώς θα πάνε και στη δουλειά. Το φεµινιστικό κίνηµα είχε πετύχει το στόχο του βάζοντας στο κέντρο της συζήτησης έναν τύπο εργασίας που παραδοσιακά ήταν υποτιµηµένος.

Πράγµατι οι άντρες χρειάστηκε να οργανωθούν για να καλύψουν το κενό που άφησαν οι γυναίκες, και λόγω αυτής της ανάληψης ευθύνης σε πολλές περιπτώσεις στάθηκε αδύνατο να πάνε στη δουλειά. Πολλοί σύλλογοι γειτονιάς και στέκια πολιτικών οργανώσεων έµειναν ανοιχτά εκείνη τη µέρα για να µπορέσουν να γίνουν οι αναπαραγωγικές εργασίες που οι γυναίκες δεν θα πραγµατοποιούσαν, και έγιναν έτσι πραγµατικά κέντρα τροφοδοσίας. Η 8η Μάρτη κατάφερε µέσα απ’ όλο αυτό να µετατρέψει τη φροντίδα στο σπίτι σε έναν χώρο αυτοοργάνωσης και αντι-εξουσίας (contrapoder).

Συνδέοντας το εργατικό µε το αναπαραγωγικό, οι φεµινίστριες εξέφρασαν την άποψη ότι όλη αυτή η κίνηση δεν προσπαθεί απλώς να διεκδικήσει τη µισθολογική ισότητα µε τους άνδρες, αφού οι αιτίες της έµφυλης καταπίεσης είναι δοµικές και οι ρίζες τους βρίσκονται στην αντίθεση κεφάλαιο-ζωή που εδράζεται στις σηµερινές κοινωνίες.

Αυτό το στοιχείο υπήρξε καθοριστικό για την απεργία. Η ταξική διάσταση που προσδόθηκε σε αυτόν τον αγώνα ενέτεινε τη ριζοσπαστικότητά του και όχι µόνο αυτό, κατάφερε επίσης να συσχετίσει την ταξική διάσταση µε άλλες κοινωνικές κατηγορίες όπως το έθνος, ο σεξουαλικός προσανατολισµός, η ταυτότητα, κατορθώνοντας να καθιερώσει µια κοινή ατζέντα, µε σηµείο εκκίνησης τη διαφορετικότητα. Χάρη στην ορατότητα που δόθηκε στη σχέση ανάµεσα στο φύλο, την τάξη και τη φυλή, έγινε δυνατό να υπάρξει εµβάθυνση στην έννοια της παγκόσµιας κρίσης στη φροντίδα στο σπίτι. Πρόκειται για µια κοµβικής σηµασίας έννοια για το φεµινισµό και αποτελεί το κύριο σύµπτωµα της αντίθεσης κεφαλαίου-ζωής που σηµειώθηκε πιο πάνω.

Η καπιταλιστική ανασυγκρότηση υποχρεώνει τα νοικοκυριά να χρειάζονται δύο ή και περισσότερους µισθούς στο σπίτι για να επιβιώσουν µέχρι το τέλος του µήνα και επιπλέον η διατήρηση της άνισης κατανοµής των δουλειών του σπιτιού κάνει αδύνατη τη λειτουργία της φροντίδας στις ανεπτυγµένες καπιταλιστικές κοινωνίες. Έτσι την αναπαραγωγική εργασία αναλαµβάνουν οι γυναίκες, πολλές φορές οι µετανάστριες, που τις κάνουν µε επισφαλείς εργασιακές συνθήκες ή και ανύπαρκτα συµβόλαια.

Η πραγµατοποίηση της απεργίας σε αυτό το σκηνικό δυσκόλεψε πολύ τους συντηρητικούς κύκλους να ανεχθούν τις κινητοποιήσεις που έγιναν κατά τη διάρκεια της µέρας. Τρανό παράδειγµα αποτελεί η αντίδραση της Δεξιάς, η οποία προσπάθησε να υποτιµήσει την απεργία µέσα από τα ΜΜΕ. Για παράδειγµα, η αρχηγός του κόµµατος των Πολιτών (Ciudadanos), Ινές Αριµάδας, στην Καταλονία, λογόκρινε την απεργία σε µια συνέντευξη στην τηλεόραση γιατί ήταν «ενάντια στο καπιταλιστικό σύστηµα» και κατήγγειλε την ανάµειξη της ισότητας µε «ιδεολογικά ζητήµατα».

Οι προκλήσεις

Το έρεισµα που θα αποκτήσει το φεµινιστικό κίνηµα σε µεσοπρόθεσµο και µακροπρόθεσµο διάστηµα θα εξαρτηθεί από την ικανότητά του να εµβαθύνει σε κάποιους παράγοντες που ήδη έχουν σηµειωθεί εδώ: κάποιοι από αυτούς είναι η σχέση µεταξύ παραγωγής και αναπαραγωγής, η διαθεµατικότητα ανάµεσα στις διαφορετικές κοινωνικές κατηγορίες, η ορατότητα της αντίθεσης κεφαλαίου-ζωής και η ανάδειξη της φροντίδας στο σπίτι ως χώρου πολιτικοποίησης και σύγκρουσης. Υπάρχουν όµως και άλλοι παράγοντες και παρόλο που αυτό το άρθρο δεν µπορεί να αναφερθεί σε όλους θα σηµειώσουµε κάποιους που µπορεί να είναι κοµβικής σηµασίας.

Ο ισπανικός φεµινισµός δρα σε ένα ταραγµένο σκηνικό. Συγκεκριµένα, το πολιτικό σκηνικό χαρακτηρίζεται από µια αναδίπλωση των Δυνάµεων Αλλαγής καθώς και του κύκλου κινητοποιήσεων που άνοιξε στις 15 Μαΐου του 2011. Χαρακτηρίζεται επίσης από την εκλογική υποχώρηση και την εµφάνιση ενός ακροδεξιού λόγου που έχει βάλει το φεµινισµό στο στόχαστρο θέτοντας ως πρώτη προτεραιότητα τη σύγκρουση µε αυτόν (αυτό που εκείνοι ονοµάζουν «ιδεολογία του φύλου»), προσπαθώντας να αµφισβητήσει την ηγεµονία του µε υποτιµητικά συνθήµατα για τις ακτιβίστριες και το στόχο του φεµινισµού (Alabao, 2018).

Σε οικονοµικό επίπεδο συνεχίζεται η ύφεση, µε περικοπές στο κοινωνικό κράτος, µε ιδιωτικοποιήσεις σε βασικές υπηρεσίες όπως είναι η υγεία. Επίσης, ζούµε στιγµές αυξανόµενης επισφάλειας στην εργασία και τη ζωή γενικότερα, που καθιστά αδύνατο για πολλές οικογένειες να έχουν πρόσβαση στη στέγη ή να καλύπτουν τις βασικές τους ανάγκες. Σε ένα τέτοιο σκηνικό θα πρέπει ο φεµινισµός να ξεδιπλώσει την ατζέντα των κινητοποιήσεών του το επόµενο διάστηµα. Κοµβικής σηµασίας για να το κατορθώσει είναι η ικανότητά του να δείξει ότι µπορεί να συνδέει τον αγώνα του µε τα κοινωνικά κινήµατα και τα συνδικάτα. Πρόκειται για ένα κεκτηµένο που τα τελευταία χρόνια υπήρξε σηµάδι υγείας του φεµινιστικού κινήµατος και που οδήγησε σε µια φεµινιστικοποίηση των κοινωνικών κινηµάτων.

Συνέπεια αυτού υπήρξε η αναζωπύρωση των εργατικών κινητοποιήσεων σε γυναικείους χώρους. Αξίζει να αναφερθούν τα παραδείγµατα των εργαζόµενων γυναικών στο σπίτι, των γυναικών που εργάζονται ως καµαριέρες διαµερισµάτων (Laskellys), των γυναικών στον κλάδο της υφαντουργίας (υπάλληλοι στην Bershka), των εργαζοµένων στα γηροκοµεία (στη Χώρα των Βάσκων), ή των πιο επισφαλών χώρων στον αγροτικό τοµέα (εργάτριες φράουλας στην Ουέλβα) (Carreras, 2018). Είναι απαραίτητο να διαχυθεί αυτός ο διαθεµατικός φεµινισµός και σε άλλους αγώνες, έτσι ώστε να µπορέσει να υπάρξει κοινή ατζέντα µε άλλα κινήµατα που οι δεσµοί µαζί τους είναι φυσικοί, όπως για παράδειγµα µε το κίνηµα για το δικαίωµα στη στέγη ή την οικολογία.

Αναµφίβολα ένα από τα ζητήµατα που πρέπει να εξεταστούν είναι ο συγκερασµός των φεµινιστικών αιτηµάτων και η µεταφορά τους σε προτάσεις που µπορούν να υποστηριχθούν σε ένα πλαίσιο µεταρρυθµίσεων. Παρ’ όλα αυτά, σε µια στιγµή που το µπλοκ των πολιτικών, δικαστικών και οικονοµικών δυνάµεων οργανώνεται πιο φανερά από ποτέ, ίσως η πιο σηµαντική πρόκληση για το φεµινισµό είναι να δηµιουργήσει τους δικούς του θεσµούς αντιεξουσίας και να οργανώσει τη σύγκρουση έξω από το κοινοβούλιο, χωρίς όµως να το χάνει από τα µάτια του.

Άλλο βασικό ζήτηµα για την ατζέντα του επόµενου διαστήµατος είναι να ενδυναµωθεί ο συντονισµός του φεµινισµού στην Ισπανία µε φεµινιστικές συλλογικότητες άλλων χωρών για να ενισχυθεί αυτό που ξεκίνησε το 2017: µια διεθνής φεµινιστική απεργία γυναικών. Με αυτή την έννοια, είναι ιδιαίτερα επίκαιρο το φεµινιστικό σύνθηµα που έχει γίνει πασίγνωστο το τελευταίο διάστηµα: Μόνη σου δεν µπορείς, µε φίλες όµως ναι.

Σηµειώσεις της µεταφράστριας

1. Η έννοια του machismo (µατσίσµο) είναι πολύ διαδεδοµένη στις ισπανόφωνες χώρες, στην Πορτογαλία αλλά και ανάµεσα στις κοινότητες Λατίνων στις ΗΠΑ. Είναι ένας όρος περιγραφικός που χρησιµοποιείται αποκλειστικά για την τοξική, µισογυνική, µάγκικη, αντρική συµπεριφορά. Στα ελληνικά θα µπορούσε σε ελεύθερη µετάφραση να µιλήσουµε για αντρίλα, αντριλίκι, µαγκιά, µατσό ή για βαρύµαγκες και λεβέντες. Καµιά έννοια όµως δεν µπορεί να αποδώσει ακριβώς την κουλτούρα του machismo που περιγράφει µε πολύ χαρακτηριστικό τρόπο την επιθετική αντρική συµπεριφορά. Ο όρος καθιερώθηκε τις δεκαετίες ’60 και ’70 από τις Λατινοαµερικάνες φεµινίστριες. Στα ελληνικά συνηθίζεται να αποδίδεται είτε ως µατσίσµο (µε ελληνικούς χαρακτήρες) είτε ως σεξιστική βία που είναι λάθος, αφού γι’ αυτό υπάρχει ειδική λέξη (violencia sexista). Η δυσκολία στη µετάφραση γίνεται µεγαλύτερη όταν δεν µιλάµε για τον µατσίσµο ως ουσιαστικό αλλά για το επίθετο (violencia machista). Στο παρόν κείµενο όπου χρησιµοποιείται ως επίθετο για τη βία (violencia machista), µεταφράζεται ως «µατσό-βία» µε τη φράση violencia machista σε παρένθεση την πρώτη φορά. Το ζήτηµα της µετάφρασης του όρου παραµένει ανοιχτό.

2. Εδώ η λέξη «αυτόνοµη» προσδιορίζει την αυτονοµία από τον θεσµικό φεµινισµό, δεν αναφέρεται στο πολιτικό ρεύµα της αυτονοµίας, παρόλο που το τελευταίο συµπεριλαµβάνεται στις ριζοσπαστικές φεµινιστικές δυνάµεις των ισπανικών κινηµάτων.

3. Ο Γκαγιαρδόν, έπειτα από 30 χρόνια συµµετοχής στην πολιτική ζωή της Ισπανίας, υπό την πίεση του γυναικείου κινήµατος ανακοίνωσε ότι αποσύρεται από την πολιτική για πάντα. Οι χιουµοριστικές και καυστικές αναφορές σε τραγούδια και συνθήµατα κατά τη διάρκεια των κινητοποιήσεων είναι συχνές.

4. Ως Δηµοκρατία, εννοείται η περίοδος που ακολούθησε την πτώση της δικτατορίας και τη Μετάβαση (από τη δικτατορία στη δηµοκρατία), η περίοδος που φτάνει µέχρι σήµερα.

5. Πρόκειται για την ιστορική κινητοποίηση των γυναικών στη Μαδρίτη που συγκέντρωσε περισσότερες από 200.000 γυναίκες. Οι διαδηλώτριες κινητοποιήθηκαν ενάντια στη βία, καταγγέλλοντας τις γυναικοκτονίες και διεκδικώντας την αναθεώρηση του νόµου ενάντια στη βία. Τότε καθιερώθηκε και ο φεµινιστικός χαιρετισµός, µε τα χέρια των γυναικών υψωµένα να σχηµατίζουν ένα τρίγωνο, παραπέµποντας στο γυναικείο όργανο.

6. Η υπόθεση La Manada αφορά στον οµαδικό βιασµό µιας γυναίκας από µια συµµορία πέντε ανδρών, µεταξύ των οποίων περιλαµβάνεται ένα µέλος των ενόπλων δυνάµεων και ένας εκπρόσωπος της Ισπανικής Πολιτικής Φρουράς, στις παραδοσιακές γιορτές Σαν Φερµίνες στην Παµπλόνα στις 7 Ιουλίου 2016. Η υπόθεση πήρε το όνοµά της από την οµάδα επικοινωνίας των ανδρών στην εφαρµογή κοινωνικής δικτύωσης WhatsApp, που ονοµαζόταν Lamanada, δηλαδή «αγέλη λύκων», µέσω της οποίας σχεδίαζαν βιασµούς και διακινούσαν φωτογραφίες και βίντεο από τις επιθέσεις τους. Κατά τη διάρκεια της δίκης, έγινε προσπάθεια να υποβαθµιστεί ο βιασµός και να παρουσιαστεί ως συναινετική πράξη. Ένα µεγάλο κύµα συµπαράστασης στη γυναίκα αναπτύχθηκε σε όλη την Ισπανία µε κεντρικό σύνθηµα «Εγώ σε πιστεύω, αδελφή». Τον Ιούνιο του 2018 οι βιαστές καταδικάστηκαν από το Επαρχιακό Δικαστήριο της Ναβάρα σε εννέα χρόνια φυλάκιση για σεξουαλική επίθεση αλλά όχι για βιασµό, γεγονός που οδήγησε σε νέο κύµα φεµινιστικών κινητοποιήσεων.

7. Η Μαριαρόσα Ντάλα Κόστα (Mariarosa Dalla Costa), γεννηµένη το 1943, είναι Ιταλίδα αυτόνοµη φεµινίστρια που συνέγραψε µαζί µε τη Σέλµα Τζέιµς (Selma James) το κλασικό βιβλίο The Power of Women and the Subversion of the Community. Αυτό το κείµενο άνοιξε το 1972 τη συζήτηση για την οικιακή εργασία, επαναορίζοντας την εργασία στο σπίτι ως αναπαραγωγική εργασία, αναγκαία για τη λειτουργία του καπιταλισµού, η οποία µένει στην αφάνεια αφού αποκλείεται από την έµµισθη σχέση. Υπήρξε µέλος της Lotta Femminista.

8. Εδώ γίνεται η διευκρίνιση για τις απεργίες που είναι εργατικές, γιατί στην Ισπανία, όπως και σε άλλες χώρες, η έννοια της απεργίας (strike) διευρύνεται ή απλώς χρησιµοποιείται και σε κινητοποιήσεις που έχουν στόχο να παραλύσουν τα πάντα ακόµα και αν δεν είναι εργατικές, όπως οι απεργίες στα σχολεία, οι απεργίες για το περιβάλλον ή, σε αυτή την περίπτωση, η φεµινιστική απεργία.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Alabao, Nuria (2018): “Género y fascismo: la renovación de la extrema derecha europea”, στο Alabao, N.· Cadahia, L. et al. Un feminismo del 99%. Μαδρίτη: Colección Contextos.

Carreras, Judith (2018): “¿Puede el feminismo ser un revulsivo sindical?”, στο Viento Sur, Tiempos de feminismos: debates para la acción, nº 161, σελ. 71-82.

Dalla Costa, Mariarosa (2009): Dinero, perlas y flores en la reproducción feminista. Μαδρίτη: Akal.

Montero, Justa (2018): “La huelga feminista del 8M: haciendo historia”, στο Alabao, N.· Cadahia, L. et al. Unfeminismodel 99%. Μαδρίτη: Colección Contextos.