Συνέντευξη της Νάνσι Φρέιζερ: «Οι αγώνες για την κοινωνική αναπαραγωγή είναι και ταξικοί αγώνες»

Τι ακριβώς είναι ο φεµινισµός του 99% και ποιοι οι λόγοι κυκλοφορίας ενός τέτοιου µανιφέστου σήµερα;

Το µανιφέστο είναι ένα σύντοµο κείµενο που έχει στόχο να είναι εκλαϊκευµένο και όχι ακαδηµαϊκό. Το έγραψα µαζί µε την Ιταλίδα φεµινίστρια Σίνθια Αρούζα, που ζει στη Νέα Υόρκη, και την Τίτι Μπατατσάρια, Αγγλοϊνδή που διδάσκει στις ΗΠΑ. Είναι η πρώτη φορά από την εποχή του ’68, ως ακτιβίστρια του ’60 και του ’70, που έγραψα ένα κείµενο πολιτικής προπαγάνδας. Στο κάτω κάτω είµαι κυρίως καθηγήτρια Φιλοσοφίας. Όµως οι καιροί είναι τόσο κρίσιµοι, είναι τόσο οξυµένη η κρίση της πολιτικής, που ένιωσα ότι έπρεπε να κάνω το άλµα και να φτάσω σε πλατύτερα ακροατήρια. Έτσι, το µανιφέστο επιχειρεί να ανοίξει ένα νέο µονοπάτι για το φεµινιστικό κίνηµα, το οποίο τις τελευταίες δεκαετίες κυριαρχείται από µια φιλελεύθερη-επιχειρηµατική πτέρυγα του φεµινισµού, που στις ΗΠΑ προσωποποιείται στη Χίλαρι Κλίντον.

Αυτός ήταν ο φεµινισµός της επαγγελµατικής-διευθυντικής τάξης, των σχετικά προνοµιούχων γυναικών, των γυναικών µεσαίας ή ανώτερης µεσαίας τάξης, οι οποίες έχουν υψηλή µόρφωση, είναι κυρίως λευκές και προσπαθούν να ανελιχθούν στον κόσµο των επιχειρήσεων, του στρατού ή των µέσων µαζικής ενηµέρωσης. Σκοπός τους ήταν να αναρριχηθούν στην εταιρική ιεραρχία, να αντιµετωπίζονται µε τον ίδιο τρόπο όπως οι άνδρες της δικής τους τάξης, µε την ίδια αµοιβή και κύρος.

Αυτός δεν ήταν αυθεντικός εξισωτικός φεµινισµός. Ήταν ένας φεµινισµός που δεν είχε να προσφέρει πολλά στη συντριπτική πλειοψηφία των φτωχών γυναικών της εργατικής τάξης, που δεν έχουν αυτά τα προνόµια, που είναι µετανάστριες, που είναι τρανς ή δεν είναι cis[1] γυναίκες. Και αυτός ο φεµινισµός του 1% ή ίσως, στην καλύτερη περίπτωση, του 10%, έχει πραγµατικά αµαυρώσει το όνοµα του φεµινισµού. Έχει συνδέσει το σκοπό µας µε τον ελιτισµό, µε τον ατοµικισµό, µε τον τρόπο ζωής των εταιρειών. Δίνει στον φεµινισµό κακό όνοµα, συσχετίζοντάς µας µε το νεοφιλελευθερισµό, µε τη χρηµατιστικοποίηση, µε την παγκοσµιοποίηση, µε τις αντεργατικές πολιτικές.

Οι τρεις µας θεωρήσαµε ότι ήταν καλή στιγµή να κάνουµε το άλµα και να προσπαθήσουµε να δηµιουργήσουµε µια σύντοµη διατύπωση, προσβάσιµη σε όλες, ενός οράµατος και ενός φεµινιστικού σχεδίου που ξεκινά από την κατάσταση των φτωχών γυναικών της εργατικής τάξης και θέτει το ερώτηµα τι πραγµατικά πρέπει να κάνουµε για να βελτιώσουµε τη ζωή των γυναικών. Φυσικά, οι τρεις µας δεν είµαστε µόνες σε αυτό – υπάρχουν κι άλλες αριστερές φεµινίστριες που προσπαθούν να αναπτύξουν µια εναλλακτική.

Αυτό είναι κάτι που αναδείχθηκε και στις τεράστιες πορείες και διαδηλώσεις για την 8η Μαρτίου [Διεθνής Ηµέρα της Γυναίκας]: αυτές οι κινητοποιήσεις έχουν αντισυστηµικό χαρακτήρα, διότι εκφράζουν διαµαρτυρία για τη λιτότητα και την επίθεση στην κοινωνική αναπαραγωγή. Το κίνηµα για την κάλυψη των αναγκών των γυναικών δεν µπορεί να επικεντρωθεί µόνο στα γυναικεία ζητήµατα, όπως αυτά ορίζονται παραδοσιακά, για παράδειγµα το δικαίωµα στην άµβλωση – αν και αυτά είναι πολύ σηµαντικά. Πρέπει επίσης να στοχαστεί ευρύτερα την κρίση της κοινωνίας και να διατυπώσει πολιτικές και προγράµµατα προς όφελος όλων. Γι’ αυτό τον αποκαλούµε φεµινισµό για το 99%. Αυτό δεν σηµαίνει µόνο το 99% των γυναικών, αλλά το 99% των ανθρώπων που ζουν στον πλανήτη.

Αναφερθήκατε στην 8η Μαρτίου και στις φεµινιστικές απεργίες που έχουν διοργανωθεί από το 2017 σε πολλές χώρες, µεταξύ των οποίων και εδώ στην Ισπανία. Πράγµατι, ακόµη και πέρα από αυτή την κινητοποίηση, στην Ισπανία τα τελευταία χρόνια οι περισσότερες εργατικές διαµαρτυρίες διεξήχθησαν από γυναίκες, όπως για παράδειγµα οικιακές βοηθούς και κατ’ οίκον νοσηλεύτριες. Εποµένως θα λέγατε ότι βρισκόµαστε ενώπιον ενός νέου φεµινιστικού κύµατος; Και σε ποια φάση του νεοφιλελεύθερου καπιταλισµού απαντάει αυτό;

Νοµίζω πράγµατι ότι είναι ένα νέο κύµα, ή τουλάχιστον έχει τη δυνατότητα να γίνει ένα νέο κύµα, εάν µπορέσει να διαχωριστεί από τον φιλελεύθερο εταιρικό φεµινισµό. Και νοµίζω ότι ήδη υπάρχουν πολλά σηµάδια ότι το κάνει. Ο νεοφιλελευθερισµός έχει ξεκινήσει µια άγρια επίθεση σε αυτό που ονοµάζουµε σφαίρα κοινωνικής αναπαραγωγής. Με αυτό εννοούνται όλες οι δραστηριότητες και τα προγράµµατα που υποστηρίζουν τους ανθρώπους και την αναπαραγωγή τους: από τη γέννηση και την ανατροφή των παιδιών, τη φροντίδα των ηλικιωµένων και την εργασία που γίνεται µέσα στο προσωπικό νοικοκυριό, µέχρι τοµείς όπως η δηµόσια εκπαίδευση, η υγειονοµική περίθαλψη, οι µεταφορές, η σύνταξη και η στέγαση. Ο νεοφιλελευθερισµός τα έχει περικόψει όλα αυτά. Λέει ότι οι γυναίκες πρέπει να εργάζονται µε πλήρες ωράριο ως αµειβόµενο εργατικό δυναµικό και ταυτόχρονα ότι τα κράτη πρέπει να µειώσουν τις δαπάνες για κοινωνικά προγράµµατα στο πλαίσιο της λιτότητας και της δηµοσιονοµικής προσαρµογής.

Εδώ λοιπόν έχουµε ταυτόχρονα την απόσυρση της δηµόσιας υποστήριξης σε αυτούς τους τοµείς αλλά και την επιµονή ότι οι γυναίκες θα πρέπει να διαθέτουν το χρόνο τους στην παραγωγή κερδών για το κεφάλαιο. Αυτό σηµαίνει µια πραγµατική κρίση της πρόνοιας και της κοινωνικής αναπαραγωγής. Σε αυτήν τη σφαίρα, όπως είπατε, υπάρχουν οι πιο µαχητικές απεργίες και αντιδράσεις σήµερα. Στην κρίση της δεκαετίας του 1930, το κέντρο της µαχητικής εξέγερσης ήταν η βιοµηχανική εργασία – η σύσταση σωµατείων, ο αγώνας για εργατικά δικαιώµατα κ.ο.κ. Σήµερα η κατάσταση είναι διαφορετική, εν µέρει εξαιτίας της αποβιοµηχάνισης και της µετεγκατάστασης του µεταποιητικού τοµέα στον παγκόσµιο Νότο. Τώρα βρίσκεται στο επίκεντρο η κοινωνική αναπαραγωγή.

Αναφέρατε µερικές σηµαντικές απεργίες που καθοδηγήθηκαν από γυναίκες. Θα ήθελα να προσθέσω ότι στις Ηνωµένες Πολιτείες είχαµε ένα µεγάλο κύµα απεργιών εκπαιδευτικών. Είναι τροµερό: οι δάσκαλοι πληρώνονται τόσο λίγα ώστε πολλοί από αυτούς αναγκάζονται να κάνουν και δεύτερη δουλειά στη Walmart[2] το βράδυ για να µπορέσουν να ζήσουν αυτοί και οι οικογένειές τους. Αλλά οι απεργίες αυτών των εκπαιδευτικών δεν ήταν µόνο για υψηλότερους µισθούς· ήταν επίσης για αυξηµένη χρηµατοδότηση για την εκπαίδευση, για να βελτιωθούν τα σχολεία. Έτσι, έχουν λάβει τεράστια υποστήριξη.

Αυτό είναι ένα παράδειγµα της σφαίρας της κοινωνικής αναπαραγωγής ως µείζονος πεδίου αγώνα. Και καταλαβαίνω ότι οι τεράστιες πορείες και οι απεργίες της 8ης Μαρτίου στην Ισπανία ήταν επίσης διαµαρτυρίες για την περικοπή των κοινωνικών δαπανών σε όλους αυτούς τους τοµείς. Σήµερα οι αγώνες για την κοινωνική αναπαραγωγή βρίσκονται στην αιχµή του αριστερού, αντισυστηµικού, αντικαπιταλιστικού αγώνα και οι γυναίκες βρίσκονται στην πρώτη γραµµή. Αυτό το γεγονός πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο ενός νέου τρόπου σκέψης για το τι είναι η φεµινιστική πολιτική.

Πώς θα λέγατε ότι αυτός ο αγώνας για την κοινωνική αναπαραγωγή αλληλεπιδρά µε την ταξική πάλη αλλά και µε τα αντιρατσιστικά και ΛΟΑΤΚ κινήµατα;

Πρώτα απ’ όλα, πιστεύω ότι πρέπει να ξανασκεφτούµε τι εννοούµε µε την ταξική πάλη. Και ξανά, η εικόνα µας για την ταξική πάλη εξακολουθεί να έχει τις ρίζες της στη δεκαετία του 1930· στον λευκό άνδρα, τον βιοµηχανικό εργάτη στο συνδικάτο. Αλλά θα έλεγα ότι αυτοί οι αγώνες για την κοινωνική αναπαραγωγή είναι και ταξικοί αγώνες. Γιατί δεν µπορείς να έχεις παραγωγή και βιοµηχανική εργασία εάν δεν έχεις κάποια να επιτελεί το έργο της παραγωγής και της αναπαραγωγής των εργαζοµένων, της φροντίδας για την επόµενη γενιά που θα τους αντικαταστήσει. Η κοινωνική αναπαραγωγή είναι απαραίτητη για την καπιταλιστική παραγωγή.

Η εργασία που παράγει αυτούς τους ανθρώπους και αυτές τις µορφές κοινωνικότητας είναι από κάθε άποψη ίδια µε την εργασία που γίνεται στα εργοστάσια. Αυτό που κάνει την τάξη δεν είναι µόνο η σχέση εργασίας στο εργοστάσιο αλλά και οι σχέσεις κοινωνικής αναπαραγωγής που παράγουν τους εργαζόµενους. Έτσι, όλα αυτά αποτελούν µέρος της ταξικής πάλης. Η αντίληψή µας για την ταξική πάλη στο παρελθόν ήταν πολύ στενή. Δεν νοµίζω ότι ο φεµινισµός για το 99% είναι µια εναλλακτική στην ταξική πάλη· είναι ένα άλλο µέτωπο της ταξικής πάλης, οπότε πρέπει να συνδεθεί µε πιο οικεία εργατικά κινήµατα καθώς και µε τα άλλα πράγµατα που αναφέρατε – τους αντιρατσιστικούς αγώνες, τον αγώνα για τα δικαιώµατα των µεταναστών και τον αγώνα για τα ΛΟΑΤΚ δικαιώµατα.

Αυτό είναι σηµαντικό και λόγω των νέων ταξικών και φυλετικών διαιρέσεων των γυναικών. Οι µορφωµένες, ανώτερης και µεσαίας τάξης γυναίκες, που ξεπέρασαν τις διακρίσεις και ανελίχθηκαν στην κορυφή των επιχειρήσεων, εργάζονται εξήντα ώρες την εβδοµάδα σε πολύ απαιτητικές θέσεις εργασίας. Προσλαµβάνουν φυλετικοποιηµένες γυναίκες, συχνά γυναίκες µετανάστριες, για να αναλάβουν τις κουραστικές εργασίες φροντίδας, τη φροντίδα των παιδιών, τον καθαρισµό των σπιτιών τους, το µαγείρεµα για τα παιδιά τους, τη φροντίδα σε γηροκοµεία για τους γονείς τους κ.ο.κ. Αυτές οι φιλελεύθερες-φεµινίστριες γυναίκες στηρίζονται έτσι στην εργασία των φυλετικοποιηµένων γυναικών. Αυτές οι τελευταίες είναι ευάλωτες: δεν έχουν εργασιακά δικαιώµατα, πληρώνονται ελάχιστα και είναι ευάλωτες σε επιθέσεις και κακοποιήσεις.

Όλη αυτή η διάσταση τάξης-φυλής µέσα στο φεµινισµό πρέπει να γίνει κεντρική. Ο φεµινισµός για το 99% πρέπει να γίνει και αντιρατσιστικό κίνηµα. Πρέπει να λάβει υπόψη του την κατάσταση των φτωχών γυναικών της εργατικής τάξης και των φυλετικοποιηµένων γυναικών και να θέσει τις δικές τους ανάγκες σε πρώτο πλάνο και όχι τις ανάγκες των αναρριχητριών του εταιρικού περιβάλλοντος που θέλουν να σπάσουν τη γυάλινη οροφή.

Οµοίως, στο πλαίσιο του ΛΟΑΤΚ κινήµατος υπάρχει µια φιλελεύθερη πτέρυγα η οποία είναι ηγεµονική και ταυτόχρονα µια ευρύτερη οµάδα ανθρώπων των οποίων οι ανάγκες και τα αιτήµατα έχουν περιθωριοποιηθεί. Έτσι, νοµίζω ότι υπάρχει ένας συγκρίσιµος µε αυτόν του φεµινισµού αγώνας που διεξάγεται µέσα στο ΛΟΑΤΚ κίνηµα, για το ποιων οι ανάγκες θα βρίσκονται στο κέντρο. Θα ήθελα να δω το φεµινισµό µας για το 99% να µιλάει για τρανς, κουίρ και λεσβίες γυναίκες και θα ήθελα να δω ένα ΛΟΑΤΚ κίνηµα για το 99%, που θα ήταν ο φυσικός σύµµαχός του.

Είναι σαφές ότι ο αγώνας για την κοινωνική αναπαραγωγή θα µπορούσε να οικοδοµήσει ένα µπλοκ δυνάµεων ενάντια στο νεοφιλελευθερισµό και τον καπιταλισµό. Αλλά τι γίνεται µε τις πατριαρχικές σχέσεις; Μπορούµε να πολεµήσουµε τη βία των ανδρών µε τους όρους της πάλης γύρω από την αναπαραγωγή; Μπορούµε να χρησιµοποιήσουµε αυτό το µέτωπο για να αλλάξουµε τις σχέσεις µας µε τις άλλες γυναίκες και πάνω απ’ όλα µε τους άνδρες;

Επιτρέψτε µου να ξεκινήσω αναφέροντας το κίνηµα #MeToo. Η δηµόσια εικόνα αυτού του κινήµατος επικεντρώνει στο Χόλιγουντ, στις υψηλά αµειβόµενες ηθοποιούς, στους διασκεδαστές, στα µέσα ενηµέρωσης και ούτω καθεξής. Αλλά η µεγάλη πλειοψηφία των πολύ λιγότερο προνοµιούχων γυναικών είναι ακόµη πιο ευάλωτη στη σεξουαλική κακοποίηση και την παρενόχληση στην εργασία. Μιλάω για εργαζόµενες στον αγροτικό τοµέα, µερικές από τις οποίες δεν έχουν καν χαρτιά και των οποίων η έλλειψη δύναµης και πόρων τις καθιστά πολύ ευάλωτες στις απαιτήσεις των αφεντικών και των επιστατών. Το ίδιο ισχύει και για τις ξενοδοχοϋπαλλήλους, ας θυµηθούµε, για παράδειγµα, την περίπτωση Ντοµινίκ Στρος Καν, ή για τις εργαζόµενες που καθαρίζουν γραφεία. Όσες εργάζονται σε ιδιωτικές κατοικίες ως οικιακές εργαζόµενες είναι γνωστό ότι είναι ευάλωτες σε βιασµούς και σεξουαλική παρενόχληση. Το κίνηµα #MeToo, εάν το σκεφτείτε πιο πλατιά, είναι ένας εργατικός αγώνας. Είναι ένας αγώνας για ασφαλείς εργασιακούς χώρους, όπου δεν θα πέφτεις θύµα κακοποίησης. Το γεγονός ότι τα µίντια επικεντρώνουν στα υψηλότερα στρώµατα είναι ατυχές, γιατί έτσι δίνεται η αίσθηση ότι δεν πρόκειται για ταξικό αγώνα. Αλλά το ζήτηµα της κοινωνικής αναπαραγωγής έχει να κάνει, στην τελική, µε την αλλαγή των σχέσεων παραγωγής και αναπαραγωγής και συνεπώς µε την αλλαγή της ισορροπίας της εξουσίας στα νοικοκυριά.

Η κοινωνική αναπαραγωγή δεν θα πρέπει να είναι έµφυλη και να θεωρείται εργασία των γυναικών και µόνο. Είναι σηµαντικό έργο στην κοινωνία και µερικές από τις πτυχές της είναι πολύ ευχάριστες και δηµιουργικές. Οι άνδρες θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αυτό και θα πρέπει να αισθάνονται την ευθύνη να αναλάβουν το µερίδιό τους και να σηκώνουν το βάρος που τους αναλογεί. Κι αυτό έχει να κάνει µε την αλλαγή της ισορροπίας της εξουσίας στα νοικοκυριά. Και φυσικά, ένας φεµινισµός για το 99% είναι εναντίον κάθε βίας κατά των γυναικών, εναντίον τρανς ανθρώπων, εναντίον µη cis ανθρώπων, εναντίον φυλετικοποιηµένων ανθρώπων κ.ο.κ.

Θα έλεγα ότι η πατριαρχία είναι µια λέξη που προσωπικά δεν θέλω να χρησιµοποιώ, γιατί υποδηλώνει µια εικόνα της εξουσίας που είναι δυαδική – έχουµε έναν κύριο και δίπλα έναν υπηρέτη που είναι υποτελής του. Ένα µέρος αυτού εξακολουθεί να υπάρχει, αναµφίβολα. Αλλά οι πραγµατικά κεντρικές µορφές εξουσίας στην κοινωνία µας υπάρχουν µε έναν πιο απρόσωπο και δοµικό τρόπο, που περιορίζει τις επιλογές των εργατών και των φτωχών ανθρώπων.

Εποµένως, νοµίζω ότι είναι σηµαντικό να έχουµε µια διαφορετική εικόνα της εξουσίας. Λειτουργεί µέσω των τραπεζών και του ΔΝΤ, µέσω της οργάνωσης των δηµοσιονοµικών και της βιοµηχανίας και µέσω της δηµιουργίας έµφυλων και φυλετικοποιηµένων αγορών εργασίας. Αυτό καθορίζει ποιος έχει πρόσβαση σε πόρους, ποιοι µπορούν να αξιώνουν και να λειτουργούν ως ίσοι ακόµη και µέσα στις οικογένειες και τις προσωπικές σχέσεις.

Όταν µιλάς για κοινωνική δικαιοσύνη, διακρίνεις τρία επίπεδα. Υπάρχει διανοµή (η οικονοµία) αλλά και αναγνώριση (πολιτισµός) και εκπροσώπηση (πολιτική). Σε ποιο βαθµό είναι παρόντα αυτά τα τρία επίπεδα στον νέο κύκλο του φεµινισµού;

Νοµίζω ότι µας απασχολούν όλα αυτά τα πράγµατα και είναι κατά κάποιον τρόπο αλληλένδετα. Δεν γίνεται να αλλάξεις την οικονοµική σφαίρα και τις σχέσεις διανοµής αν δεν αλλάξεις και αυτά τα πράγµατα. Αυτό που θεωρείται πολιτικό ζήτηµα ορίζεται συχνά µε τους όρους εκείνου που θεωρείται οικονοµικό ζήτηµα. Οι δυνάµεις του κεφαλαίου επιµένουν ότι τα ζητήµατα που αφορούν το χώρο εργασίας θα πρέπει να αποφασίζονται από τις αγορές, από τα αφεντικά, ότι αυτά δεν είναι ζητήµατα δηµοκρατικού, πολιτικού, συλλογικού αυτοκαθορισµού. Υπάρχει µια γραµµή ανάµεσα σε αυτά για τα οποία αποφασίζουν οι ιδιώτες κάτοχοι του κεφαλαίου και σε εκείνα για τα οποία αποφασίζουµε εµείς ως δηµοκρατικές πλειοψηφίες.

Μεγάλο µέρος αυτού του ζητήµατος σχετίζεται µε ζητήµατα κουλτούρας – µε τις γλώσσες που µας είναι διαθέσιµες για να κατανοήσουµε την κατάστασή µας. Διαθέτουµε έννοιες όπως σεξουαλική παρενόχληση και βιασµός σε ραντεβού, την ορολογία για να µιλήσουµε για τα στραβά της κοινωνίας, για να µιλήσουµε για την εµπειρία µας και να θέσουµε τις διεκδικήσεις µας; Ο φεµινισµός έχει κάνει πολλά για να δηµιουργήσουµε µια νέα γλώσσα και, µε αυτή την έννοια, για να αλλάξουµε κουλτούρα, να αλλάξουµε το τι θεωρούν οι άνθρωποι ότι δικαιούνται και το τι δεν χρειάζεται να ανέχονται. Συνεπώς, έχει διευρύνει τη σφαίρα του πολιτικού λόγου και του τι αποτελεί ενδεχοµένως ζήτηµα δηµοκρατικής απόφασης και όχι ιδιωτικής απόφασης για την οικογένεια ή την εταιρεία.

Επί του παρόντος, έχουµε σηµειώσει µεγαλύτερη πρόοδο σε αυτό το πολιτισµικό επίπεδο απ’ ό,τι στο επίπεδο της θεσµικής αλλαγής και µετασχηµατισµού, είτε στην πολιτική σφαίρα είτε στην οικονοµική σφαίρα. Αλλά το ζήτηµα είναι πάντα οι σχέσεις µεταξύ αυτών των τριών τοµέων.

Έχετε επισηµάνει ότι ο νεοφιλελευθερισµός έχει υιοθετήσει µερικές από τις απαιτήσεις που είχαν εγερθεί και µερικές από τις κριτικές που αναπτύχθηκαν από το δεύτερο κύµα του φεµινισµού και από άλλα κινήµατα της δεκαετίας του 1970, ενσωµατώνοντάς τα προς όφελός του. Θα µπορούσε αυτό να συµβεί ξανά µε τις αναδυόµενες µορφές φεµινισµού – και τι µπορούµε να κάνουµε για να το αποφύγουµε;

Ο φιλελεύθερος φεµινισµός, µαζί µε τον φιλελεύθερο αντιρατσισµό, µε τα φιλελεύθερα κινήµατα ΛΟΑΤΚ και µε αυτό που ονοµάστηκε «πράσινος καπιταλισµός» ηγεµονεύθηκαν, ενσωµατώθηκαν σε ένα ηγεµονικό κυβερνητικό µπλοκ, που στις Ηνωµένες Πολιτείες πήρε τη µορφή αυτού που ονοµάζω «προοδευτικός νεοφιλελευθερισµός».

Τα εν λόγω κινήµατα δάνεισαν τη γοητεία, την ιδεολογία τους, προκειµένου να προσδώσουν σε αυτές τις φρικτές πολιτικές –χρηµατιστικοποίηση, εργασιακή επισφάλεια και µείωση των µισθών– την επίφαση ότι είναι υπέρ των οµοφυλόφιλων, υπέρ των γυναικών και ούτω καθεξής. Αυτό είναι βέβαιο ότι συνέβη, γι’ αυτό είναι τόσο σηµαντικό το νέο κύµα φεµινισµού να έρθει σε ρήξη µε αυτό το είδος φεµινισµού και να ανοίξει έναν νέο δρόµο.

Είναι πάντοτε πιθανό να σε ηγεµονεύσουν και να σε ενσωµατώσουν ισχυρότερες δυνάµεις που οι απώτεροι σκοποί τους βρίσκονται σε µεγάλη αντίθεση µε τους δικούς σου. Έχει πάντοτε σηµασία για το χειραφετητικό και αριστερό κίνηµα να είναι προσεκτικό σε αυτό το θέµα. Μας λένε σήµερα ότι έχουµε µόνο δύο επιλογές – είτε µε τους δεξιούς αυταρχικούς λαϊκισµούς, που είναι ρατσιστικοί και ξενοφοβικοί, είτε να επιστρέψουµε στους φιλελεύθερους προστάτες µας και στον προοδευτικό νεοφιλελευθερισµό. Αλλά αυτό είναι ψευδοδίληµµα· πρέπει να αρνηθούµε και τις δύο επιλογές.

Βρισκόµαστε σε µια στιγµή τεράστιας κρίσης, στην οποία έχουµε την ευκαιρία να χαράξουµε έναν διαφορετικό δρόµο οικοδοµώντας ένα πραγµατικά αντισυστηµικό κίνηµα για το 99%, του οποίου ο φεµινισµός για το 99% αποτελεί ένα ρεύµα µαζί µε τα εργατικά κινήµατα, την οικολογία για το 99%, την πάλη για δικαιώµατα των µεταναστών για το 99%, και τα λοιπά.

Έχετε γράψει ότι το έθνος κράτος (στο λεγόµενο βεστφαλιανό-κεϊνσιανό πλαίσιο) έχει µπει σε κρίση µε τον νεοφιλελευθερισµό και τα όριά του είναι πλέον περισσότερο διάχυτα. Ονοµάζετε αυτή την πολιτική «αποπλαισίωση» [deframing]. Αλλά ποιος είναι ο ρόλος του έθνους κράτους σήµερα; Μπορούµε να πούµε ότι έχει χαθεί;

Όχι, δεν έχει χαθεί. Ιστορικά, η κύρια δύναµη που προσέφερε στους εργαζόµενους το όποιο επίπεδο προστασίας και ασφάλειας ήταν το έθνος κράτος. Και το έθνος κράτος εξακολουθεί να είναι ο κύριος παραλήπτης όλων των αιτηµάτων. Όταν θέλουµε προστασία, όταν θέλουµε κοινωνική στήριξη, από ποιον τη ζητούµε; Απαιτούµε να µας απαντήσει η κυβέρνησή µας.

Αυτό είναι κατανοητό, αφού η πολιτική εξακολουθεί να οργανώνεται σε µεγάλο βαθµό σε εθνικό επίπεδο, αφού οι εκστρατείες για τις εθνικές εκλογές είναι οι βασικές πολιτικές δραστηριότητες σε εθνικό επίπεδο. Εντούτοις, παραµένει το γεγονός ότι αυτό είναι τελικά ανεπαρκές.

Αυτό το διαπιστώνουµε όταν εξετάζουµε τη µετανάστευση, η οποία αποτελεί τεράστιο σηµείο σύγκρουσης, µια πραγµατική κρίση. Έχουµε ανθρώπους από ολόκληρο τον κόσµο που δεν έχουν κράτη που να µπορούν να τους προστατεύσουν ή να τους παράσχουν οτιδήποτε που να προσεγγίζει αυτά που ζητούµε από τα κράτη µας εµείς που ζούµε στις πλούσιες χώρες. Ζουν σε κράτη-παρίες, σε στρατόπεδα προσφύγων, εξαναγκάζονται να φύγουν λόγω πολιτικής βίας, λόγω θρησκευτικών διώξεων, λόγω του γεγονότος ότι οι ΗΠΑ εισέβαλαν και κατέστρεψαν τις χώρες τους, λόγω της κλιµατικής κρίσης, λόγω πολλών όψεων της παγκόσµιας κρίσης την οποία ζούµε.

Όταν αυτοί οι άνθρωποι έρχονται εδώ, τα δεξιά λαϊκιστικά κινήµατα δίνουν διπλάσιο βάρος στις πολιτικές εθνικισµού και αποκλεισµού. Ποιο είναι το σύνθηµα του Τραµπ; «Να κάνουµε την Αµερική σπουδαία ξανά» – όπως ήταν πριν αρχίσουν όλοι αυτοί οι σκουρόχρωµοι να εµφανίζονται και να τη χαλάνε. Αυτή είναι η ιδεολογία αυτού του λαϊκιστικού κινήµατος. Οπότε, χρειάζεται να σκεφτούµε µε έναν διεθνή και παγκόσµιο τρόπο το πώς µπορούµε να διασφαλίσουµε κοινωνικά δικαιώµατα για όλους τους ανθρώπους στον κόσµο. Τα χρειάζονται αυτά τα δικαιώµατα, για να µη χρειάζεται να µπουν σε µια βάρκα και να διακινδυνεύουν τη ζωή τους µόνο και µόνο για να βρουν ένα αξιοπρεπές µέρος να ζήσουν κάπου στην άλλη άκρη του πλανήτη.

Σηµειώσεις της µεταφράστριας

1 Το cis είναι συντοµογραφία του σισ-τζέντερ, ή του µη τρανς. Περιγράφει τα άτοµα που νιώθουν οικεία και αυθεντικά στο φύλο που τους αποδόθηκε κατά τη γέννηση. Ταυτόχρονα δηλώνει την ταυτότητα ή το ρόλο φύλου που θεωρείται ο πιο ενδεδειγµένος από την κοινωνία.

2 Η Walmart είναι µεγάλη πολυεθνική αλυσίδα υπεραγοράς. Η έδρα της βρίσκεται στην Αµερική, αλλά διαθέτει καταστήµατα σε πολλές χώρες του κόσµου.