Αφιέρωμα
Ημερ.Δημοσίευσης
«Όσοι δεν εναντιώθηκαν στη σταλινική μηχανή, είναι υπεύθυνοι, συλλογικά υπεύθυνοι. Ούτε κι εγώ απαλλάσσομαι από μια τέτοια ευθύνη. Μα ποιος λοιπόν διαμαρτυρήθηκε εκείνη την εποχή; Ποιος σηκώθηκε να εκφράσει την απέχθειά του; Οι τροτσκιστές μπορούν πραγματικά να διεκδικήσουν μια τέτοια τιμή. Ακολουθώντας το παράδειγμα του ηγέτη τους, που πλήρωσε το πείσμα του μ’ ένα χτύπημα σκεπαρνιού, πολέμησαν το σταλινισμό, κι ήταν οι μόνοι. Την εποχή των μεγάλων εκκαθαρίσεων, δεν μπορούσαν πια να διαδηλώσουν την αντίθεσή τους, παρά μόνο στους απέραντους παγετώνες, όπου τους είχαν σύρει για να τους εξοντώσουν μια ώρα αρχύτερα. Στα στρατόπεδα, η συμπεριφορά τους ήταν αξιοπρεπής, μέχρι και παραδειγματική. Η φωνή τους όμως χάθηκε μέσα στην τούνδρα. Σήμερα οι τροτσκιστές έχουν το δικαίωμα να κατηγορούν όσους κάποτε ούρλιαζαν μέχρι θανάτου μαζί με τους λύκους. Ας μην ξεχνούν όμως πως σε σχέση με μας είχαν το σοβαρό πλεονέκτημα να διαθέτουν μια πολιτική θεωρία συνεκτική, ικανή να αντικαταστήσει τον σταλινισμό και από την οποία μπορούσαν ν’ αγκιστρωθούν μέσα στη 98 | κόκκινο αφιερωμα βαθιά αγωνία της προδομένης επανάστασης. Αυτοί δεν “ομολογούσαν”, γιατί ήξεραν πως τέτοιες ομολογίες δεν εξυπηρετούσαν ούτε το κόμμα ούτε και το σοσιαλισμό».
Λεοπόλντ Τρέπερ, επικεφαλής του κομμουνιστικού αντικατασκοπευτικού δικτύου «Κόκκινη Ορχήστρα» στη ναζιστική Γερμανία. Από το αυτοβιογραφικό του βιβλίο «Το Μεγάλο Παιχνίδι».
Συμπληρώνονται φέτος 80 χρόνια από τη δολοφονία του Λ. Τρότσκι, κάτω από το χτύπημα της αξίνας ενός πράκτορα της ΓκεΠεΟυ, του Ραμόν Μερκαντέρ. Η δολοφονία του Προέδρου των Σοβιέτ της Πετρούπολης το 1905, του Προέδρου των Σοβιέτ στη νικηφόρα επανάσταση του Οκτώβρη το 1917, του ιδρυτή και καθοδηγητή του Κόκκινου Στρατού κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο στη Ρωσία, του άμεσου συνοδοιπόρου του Λένιν στην κορυφαία (και υποτιμημένη) προσπάθεια επαναπροσανατολισμού της Κομιντέρν στο 3ο και στο 4ο συνέδριό της με τη στρατηγική του Ενιαίου Μετώπου, υπήρξε το τελικό «σημείο» της εξόντωσης της «παλιάς φρουράς» του Μπολσεβικισμού, που είχε ξεκινήσει με τις διαβόητες Δίκες της Μόσχας (1936-39) και τις μαζικές εκτελέσεις των πρωταγωνιστών του 1917, των στελεχών που δεν συμβιβάστηκαν στα πλαίσια της σταλινικής εξουσίας.
Το συγκλονιστικό γεγονός της εξόντωσης της συντριπτικής πλειοψηφίας των ηγετικών στελεχών μιας επανάστασης, από το καθεστώς που ισχυριζόταν για 8 δεκαετίες ότι υπήρξε η «συνέχεια» αυτής της επανάστασης, συνδυάζεται με ένα άλλο, εξίσου συγκλονιστικό: μεγάλο τμήμα της Αριστεράς διεθνώς, συμπεριλαμβανομένου και μεγάλου τμήματος της ριζοσπαστικής-αντικαπιταλιστικής ή και επαναστατικής Αριστεράς, «χώνεψε» αυτήν την αθλιότητα, την εσωτερίκευσε στις ιστορικές αναλύσεις κι ερμηνείες της, έμαθε να ζει μαζί της. Ζούμε, άλλωστε, σε μια χώρα όπου μεγάλο τμήμα των αριστερών εξακολουθεί να τιμά το Ν. Ζαχαριάδη και την «ατσάλινη» πολιτική του, ξεπερνώντας ως «ενοχλητικές» μεν, αλλά «λεπτομέρειες» δε, τη διαγραφή και την απομόνωση του Άρη Βελουχιώτη, την απίστευτη καταγγελία του Ν. Πλουμπίδη ως χαφιέ, την πρακτορολογία σε βάρος του Σιάντουκ.ο.κ.
Ένα μειοψηφικό τμήμα, μόνο, ισχυρίζεται ότι αυτές οι απαράδεκτες «συνήθειες» δεν αποτελούν δευτερεύουσες παρεκτροπές (δικαιολογημένες, τάχα, τελικά μέσα στο σκληρό ρου της ιστορίας…), αλλά ισχυρότατες ενδείξεις μιας ιδεολογικής και πολιτικής ρήξης με το απελευθερωτικό «μήνυμα» της Οκτωβριανής Επανάστασης και την επαναστατική δυναμική του διεθνούς «κύματος» του 1917. Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι κατηγορίες για «τροτσκισμό» ή για «λουξεμπουργκισμό», υπήρξαν η βάση για διαδοχικές εκκαθαρίσεις στο εσωτερικό του κομμουνιστικού κινήματος. Σε αυτές συντρίφτηκαν γενιές στελεχών, διαστρεβλώθηκαν ιστορικά γεγονότα και φυσιολογικές-γόνιμες διαμάχες μεταξύ μαρξιστών, απωθήθηκαν ιδέες που παλιότερα θεωρούνταν αναντικατάστατες, περιθωριοποιήθηκαν βιβλία, ντοκουμέντα, αποφάσεις κ.ο.κ. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, το «σώμα» του ζωντανού μαρξισμού όπως το επεξεργάστηκε η γενιά του 1917 (και όπως π.χ. αποτυπώνεται στις αποφάσεις των 4 συνεδρίων της Κομιντέρν, στον καιρό του Λένιν…), αντικαταστάθηκε από ένα «σύστημα» στρατηγικών και πολιτικών επιλογών που λογοδοτούσε μόνο στις σκοπιμότητες του «σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα», δηλαδή των διπλωματικών, γεωπολιτικών και πολιτικών αναγκών του σταλινικού καθεστώτος στην ΕΣΣΔ. Το αντίτιμο σε πολλές χώρες –και ειδικά στην Ελλάδα το 1945– πληρώθηκε ακριβά.
Ακολούθησαν μεγάλες διασπάσεις, ρήξεις, ακόμα και πολεμικές συγκρούσεις ανάμεσα σε χώρες που, τάχα, είχαν «ολοκληρώσει» την ανάπτυξη του σοσιαλισμού και βάδιζαν προς την «οικοδόμηση» του… κομμουνισμού. Το 1989 το καθεστώς του κρατικού καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ κατέρρευσε με τρόπο ατιμωτικό. Ούτε μια φάλαγγα εργατών, ούτε μια υπολογίσιμη λαϊκή μειοψηφία, ούτε καν μια σοβαρή στρατιωτική δύναμη δεν κινήθηκε για να το υπερασπίσει. Ο κίνδυνος για όλη την Αριστερά διεθνώς, ο κίνδυνος για το σύνολο των μαρξιστικών ρευμάτων, ήταν μεγάλος. Η ανάγκη για διάκριση, για ορατή διαφοροποίηση, ανάμεσα στο «υπαρκτό» καθεστώς και τις μαρξιστικές και σοσιαλιστικές παραδόσεις, ήταν εξαιρετικά πιεστική.
Σε αυτό το σημείο, η ανάμνηση, σε μαζικό επίπεδο, των «εκτελεσμένων» υπήρξε μια μεγάλη βοήθεια στο ηθικό πεδίο. Ο ισχυρισμός ότι μεταξύ της Οκτωβριανής Επανάστασης και του «υπαρκτού» υπήρξε διαχωριστική γραμμή αίματος, τεκμηριωνόταν από τα ονόματα του Τρότσκι, του Κάμενεφ, του Ζινόφιεφ, του Μπουχάριν, του Ρακόφσκι, του Τουχατσέφσκι και χιλιάδων άλλων στελεχών. Όμως αυτό δεν ήταν και δεν είναι αρκετό. Στο έργο των μαρξιστών εκείνης της γενιάς και ειδικότερα στο μεγάλο έργο του Τρότσκι, η σύγχρονη ριζοσπαστική Αριστερά θα βρει πολύτιμες ιδέες για να ανασυγκροτήσει τη στρατηγική σκέψη της και την πολιτική της.
Στα βιβλία του Τρότσκι θα βρει κανείς αναπτυγμένες με λαμπρό τρόπο, τρεις μεγάλες συμβολές, που η καθεμιά τους θα αρκούσε για μια ολόκληρη ζωή. Ο Τρότσκι είναι γνωστός ως ο θεωρητικός της Διαρκούς Επανάστασης. Στη βάση της εμπειρίας του 1905 και του 1917, ξαναπιάνει τις παλιότερες συζητήσεις μεταξύ του Μαρξ και του Ένγκελς μετά την ήττα του 1848 και της Παρισινής Κομμούνας, ξαναπιάνει τις διαμάχες μεταξύ του Κάουτσκι και της Ρόζας με τους «αναθεωρητές» στο SPD, τις διαμάχες μεταξύ των σοσιαλδημοκρατών και των «λαϊκιστών» της Ναρόντναγια Βόλια στη Ρωσία, και μας δίνει μια συνεκτική θεωρία για τη στρατηγική της επανάστασης. Για τη σχέση μεταξύ των δημοκρατικών και σοσιαλιστικών καθηκόντων, για τα κριτήρια που (πρέπει να) καθορίζουν την μακροπρόθεσμη πολιτική συμμαχιών του κομμουνιστικού κινήματος, για το πώς συναρθρώνονται τα εθνικά και διεθνιστικά καθήκοντα ενός επαναστατικού κόμματος.
Ο Τρότσκι είναι ο πρώτος μαρξιστής που επιχείρησε να μας αφήσει μια συνεκτική ανάλυση για την επικράτηση του σταλινισμού. Η «Προδομένη Επανάσταση» υπήρξε μια αναντικατάστατη προσφορά. Σε αυτό το περιοδικό διαφωνούμε με το τελικό πόρισμά του, υιοθετώντας τη θέση για τον Κρατικό Καπιταλισμό στη Ρωσία. Όμως ο Τρότσκι με την «Προδομένη», έθεσε τα θεμέλια για κάθε σχετική συζήτηση, ανοίγοντας το δρόμο για την καταδίκη του σταλινισμού, αλλά από την αδιαπραγμάτευτη σκοπιά του εργατικού κινήματος και της μαρξιστικής-σοσιαλιστικής παράδοσης. Και αυτό είναι ένα πολύτιμο, καθοριστικό στοιχείο, αν αναλογιστεί κανείς πόσοι και πόσες αηδιασμένοι από τις θηριώδεις που γίνηκαν στο όνομα του σοσιαλισμού στράφηκαν τελικά προς τη σοσιαλδημοκρατία ή και τα πιο «ατόφια» αστικοδημοκρατικά κόμματα…
Η πιο πολύτιμη, στις σημερινές συνθήκες, συμβολή του Τρότσκι είναι η συμμετοχή του, στο πλευρό του Λένιν, για τη στρατηγική του Ενιαίου Μετώπου στις συνθήκες μετά την υποχώρηση του άμεσου επαναστατικού κύματος του 1917- 23. Μετά το 3ο και το 4ο συνέδριο της Διεθνούς, μετά τον θάνατο του Λένιν, ο Τρότσκι γίνεται ο βασικός υποστηρικτής αυτής της πολιτικής, αναλύοντας κοσμογονικές αλλαγές όπως στην Ιταλία και στη Γερμανία, αλλά και στη Γαλλία των Λαϊκών Μετώπων. Δρώντας και γράφοντας σε τελείως διαφορετικές συνθήκες από τον Γκράμσι, καταλήγει σε ανάλογα συμπεράσματα με τον μεγάλο Σαρδηνό μαρξιστή, σχετικά με τη διαφορετικότητα των συνθηκών στη Δύση και τη στρατηγική του Ενιαίου Μετώπου ως αναντικατάστατης μεθόδου για τη διεκδίκηση από τους κομμουνιστές της ηγεμονίας στο εσωτερικό της εργατικής τάξης, αλλά και για τη διεκδίκηση από την εργατική τάξη της ηγεμονίας μέσα στο μπλοκ των συμμάχων της, με προσήλωση στη σοσιαλιστική απελευθέρωση.
Η ευρύτερη ριζοσπαστική Αριστερά θα κερδίσει πολλά, αν «ανακαλύψει» ξανά τον Τρότσκι. Προς τούτο, πρέπει να ξεπεράσει τις παραδόσεις ενός διάχυτου «αντιτροτσκισμού», που χτίστηκε στις πιο μαύρες στιγμές των εκκαθαρίσεων. Είναι αλήθεια ότι σήμερα σερβίρονται με πιο «σοφιστικέ» περιτύλιγμα, όμως στο βάθος απλώς αναπαράγουν τη λογική των εκκαθαριστών. Ο Τρότσκι, όπως και όλοι οι μεγάλοι επαναστάτες, έκανε και λάθη. Πώς θα ήταν αλλιώς για έναν αγωνιστή που πέρασε «δια πυρός» πχ τις συνθήκες του Πολεμικού Κομμουνισμού και του Εμφυλίου; Πώς θα ήταν αλλιώς για έναν επαναστάτη που τολμούσε να αντιμετωπίζει τα κρίσιμα προβλήματα της παγκόσμιας ανάλυσης, έστω και αν από τα μέσα της δεκαετίας του ’30 είχε βρεθεί σε συνθήκες απομόνωσης και πρωτοφανούς πίεσης;
Σε αυτό το τεύχος του «Κ» προσπαθήσαμε το άνοιγμα ενός μικρού αφιερώματος στην επέτειο των 80 χρόνων από τη δολοφονία του. Ο Παναγιώτης Λίλλης γράφει για τη ζωή και το έργο του Λ. Τρότσκι. Ο Μικαέλ Λεβί για τη σημασία της θεωρίας της Διαρκούς Επανάστασης. Ο Μ. Λεβί, στέλεχος της 4ης Διεθνούς, είναι από τους μαρξιστές διανοουμένους που έχουν εργαστεί αποτελεσματικά για να συνδέσουν τις παλιές θεωρητικές διαμάχες με τα σύγχρονα προβλήματα της πάλης και ειδικότερα σε «καυτές» περιοχές όπως η Λατινική Αμερική.
Θα συνεχίσουμε.