Της
Ελισάβετ Μελλή
Η Ελισάβετ Μελλή έχει ρίζες στη Μαδαγασκάρη και έγραψε για τη «Διεθνιστική Αριστερά» μία ανάλυση της κατάστασης. Από τότε που γράφτηκε το κείμενο υπήρξαν περαιτέρω εξελίξεις, οι οποίες όμως μπορούν εύκολα να γίνουν κατανοητές με βάση το ιστορικό υπόβαθρο που μας παρουσιάζει η αρθρογράφος εδώ.
Η Μαδαγασκάρη ήρθε στο φως της δημοσιότητας από την αρχή του 2009 με
τις διαδηλώσεις και τις αιματηρές συγκρούσεις που οδήγησαν τελικά, το
Μάρτιο, στην ανατροπή του προέδρου Μαρκ Ραβαλομανάνα και στην ανάληψη
της εξουσίας από τον Άντρι Ρατζολίνα, ο οποίος, έχοντας την πλήρη
υποστήριξη του στρατού, ανέστειλε τη λειτουργία της Γερουσίας και της
Εθνοσυνέλευσης. Την ίδια στιγμή ο νέος πρόεδρος δεσμεύτηκε για βελτίωση
του βιοτικού επιπέδου, καθώς υποσχέθηκε μείωση της τιμής του ρυζιού,
βασικού είδους διατροφής του πληθυσμού της χώρας. Επίσης δεσμεύτηκε να
μην εφαρμόσει τη συμφωνία με την Daewoo. Από την πλευρά τους οι ΗΠΑ και
η Ε.Ε. μίλησαν για πραξικόπημα, ενώ το Συμβούλιο Ειρήνης και Ασφάλειας
της Αφρικανικής Ένωσης ανακοίνωσε πως έθεσε εκτός του οργανισμού τη
Μαδαγασκάρη, κρίνοντας ως «αντισυνταγματική» τη διαδικασία που έφερε
στην εξουσία τον Ρατζολίνα.
Τ ι συμβαίνει σ’ αυτή τη χώρα η οποία, πριν γίνει αποικία της
Γαλλίας το 1896, ήταν ένα βασίλειο με αναπτυγμένες κοινωνικές και
διοικητικές δομές, με παραδόσεις, με άλλα λόγια έναν αξιόλογο
πολιτισμό; Θα πρέπει βέβαια να σημειώσουμε ότι πάντα υπήρχε ένα
πρόβλημα εξαιτίας των 18 φυλών που την αποτελούν, και όσοι ήθελαν να
ελέγξουν αυτή τη χώρα έβρισκαν πρόσφορο έδαφος στις διενέξεις που είχαν
μεταξύ τους οι κάτοικοι.
Η περίοδος της αποικιοκρατίας, όπως και σε πολλά άλλα κράτη της
Αφρικής, άφησε βαθιές και αγιάτρευτες πληγές. Η εξέγερση του 1947 στη
Μαδαγασκάρη ενάντια στη γαλλική αποικιοκρατία πνίγηκε στο αίμα και
θεωρείται ως μια από τις μεγαλύτερες θηριωδίες που διέπραξαν οι Γάλλοι
αποικιοκράτες στην Αφρική (υπήρξαν 89.000 νεκροί).
Τελικά, το 1960, οι Γάλλοι αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν ανεξαρτησία
και, όπως συμπεραίνει ο Γάλλος ιστορικός Ζαν Φρεμιγκασί από τότε «μια
βαθιά ασθένεια κατατρώει και διαφθείρει τους ιθύνοντες. Πρόκειται για
τους παραδοσιακούς άρχοντες της χώρας, από την ολιγαρχία του 19ου αιώνα
μέχρι την αποικιοκρατική ολιγαρχία και τις δημοκρατίες που ακολούθησαν,
οι οποίες συστηματικά εκμεταλλεύτηκαν την εξουσία για να πλουτίσουν».
Τίποτα δεν φαίνεται να πηγαίνει καλά στη χώρα αυτή. Ο συγγραφέας
Ζαν Λικ Ραχαριμανάνα, που ζει στη Γαλλία, υποστηρίζει ότι συμβαίνει
«κάτι που έχει ξαναγίνει: Ένας νεαρός επιχειρηματίας, πλούσιος,
όμορφος, δημοφιλής, δήμαρχος της πρωτεύουσας Ανταναναρίβο, ένα πλήθος
ανθρώπων που γεμίζει την πλατεία της 13ης Μαΐου, αιτήματα και μεγάλη
ελπίδα για μια πραγματική δημοκρατία, ειρηνικές διαδηλώσεις και μια
πορεία προς το προεδρικό μέγαρο για να καταλάβουν τον συμβολικό χώρο
της εξουσίας, ένα τείχος από στρατιώτες, υποτυπώδεις διαπραγματεύσεις
και το μακελειό, τα όπλα που μίλησαν και ένας λαός που κλαίει ακόμα
τους νεκρούς του…».
Η αντιπαράθεση ανάμεσα στο δήμαρχο της πρωτεύουσας, τον Άντρι
Ρατζολίνα και στον Πρόεδρο Μαρκ Ραβαλομανάνα έφτασε στο αποκορύφωμά της
τον Δεκέμβριο 2008 όταν ο Πρόεδρος έκλεισε τον τηλεοπτικό σταθμό του
δημάρχου (VIVA) γιατί είχε μεταδώσει μια συνέντευξη του πρώην προέδρου
Ντιντιέ Ρατσιράκα (1972-1991, 1997-2002) από το Παρίσι. Αυτή η διαμάχη,
λοιπόν, έφερε στην επιφάνεια την κρίση που υπόβοσκε και που μετατράπηκε
σε εξέγερση της αντιπολίτευσης και του λαού. Πρέπει να υπενθυμίσουμε
ότι το 80% των κατοίκων ζει κάτω από το όριο της φτώχειας.
Οι διαδηλώσεις στις 26 και 27 Ιανουαρίου 2009 στην πρωτεύουσα και
σε άλλες πόλεις της επαρχίας κατέληξαν σε εμπρησμούς του κρατικού
ραδιοφωνικού σταθμού και της τηλεόρασης, σε καταστροφές και εφορμήσεις
σε καταστήματα τροφίμων που ανήκουν σχεδόν στο σύνολό τους στον
Πρόεδρο, που είναι ο μεγαλύτερος επιχειρηματίας του νησιού! Αποτέλεσμα:
150 νεκροί. Ο Πρόεδρος καθαίρεσε από το αξίωμά του τον Δήμαρχο που με
τη σειρά του αυτοανακηρύχτηκε «Πρόεδρος» προτείνοντας να δημιουργηθεί
μια μεταβατική κυβέρνηση.
Ακολούθησαν και άλλα γεγονότα στις 7 Φεβρουαρίου 2009 με το
μακελειό που έγινε μπροστά στο προεδρικό μέγαρο που φυλασσόταν από
στρατιώτες οι οποίοι, χωρίς προειδοποίηση, χτύπησαν με τα όπλα τους
απλούς διαδηλωτές. Αποτέλεσμα: ένα λουτρό αίματος με άλλους 30 νεκρούς.
Σύμφωνα με την ανάλυση του συγγραφέα Ραχαριμανάνα, ο Ραβαλομανάνα και ο Ρατζολίνα είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
«Λίγο πριν έρθει στην εξουσία, ο Ραβαλομανάνα είχε πλουτίσει κατά τη
διάρκεια της δικτατορίας του Ρατσιράκα και είχε καταδικαστεί για
διαφθορά το 1988. Τον ελευθέρωσε ο ίδιος ο Ρατσιράκα και κέρδισε τον
μειοδοτικό διαγωνισμό ιδιωτικοποίησης της ίδιας επιχείρησής του για την
οποία είχε καταδικαστεί… Αυτό θα αποτελέσει τη βάση της αυτοκρατορίας
ΤΙΚΟ, της εταιρίας του προέδρου πλέον Ραβαλομανάνα. Χρηματοδοτούμενη
από την Παγκόσμια Τράπεζα, προστατευμένη από τον Ρατσιράκα, η ΤΙΚΟ θα
έχει ευνοϊκή μεταχείριση, δεν θα πληρώσει ποτέ φόρους, προνόμιο που του
παραχώρησε η κυβέρνηση. Ο Ρατσιράκα έβλεπε τον Ραβαλομανάνα ως έναν
μελλοντικό αχυράνθρωπο, ενώ εκείνος επιδίωκε την εξουσία που οργάνωσε
προς όφελος της επιχείρησής του: απαλλαγή φόρων, παράνομη κατάργηση
δασμών για την εισαγωγή προϊόντων που είχαν ανάγκη οι βιομηχανίες του
(υψηλοί δασμοί για τους ανταγωνιστές του), απόλυτος έλεγχος των
μειοδοτικών διαγωνισμών, καθυστερημένες πληρωμές των αγροτών παραγωγών,
αγορά σε εξευτελιστικές τιμές των οικοπέδων του Δημοσίου, κατασχέσεις
αγρών, μονοπώλιο σε όλους τους τομείς της οικονομίας, έλεγχος των ΜΜΕ,
φυλάκιση των διανοούμενων και των αντιφρονούντων, και, αν προσθέσουμε
την αβροφροσύνη των χρηματοδοτών και των ξένων δυνάμεων, έχουμε όλη την
πανοπλία του τέλειου δικτάτορα…
Χωρίς να γνωρίζουμε ποιο θα είναι το μέλλον του Άντρι Ρατζολίνα –λέει
ότι είναι φιλελεύθερος, υπέρ του καπιταλισμού– δεν έχει ακριβώς το ίδιο
προφίλ με τον Ραβαλομανάνα. Η προεδρία του τελευταίου όσο και αυτή του
Ρατσιράκα ανάγκασαν πολλούς νέους Μαδαγασκάριους, προκειμένου να τα
βγάλουν πέρα, να ριχτούν στην ιδιωτική επιχείρηση δοκιμάζοντας τα πάντα
και οτιδήποτε, αποτυγχάνοντας σ’ έναν τομέα και περνώντας σ’ έναν άλλο.
Μ’ αυτό τον τρόπο γεωπόνοι έγιναν ειδικοί της πληροφορικής, γιατροί
έγιναν εκτροφείς γουρουνιών. Ο ίδιος Ρατζολίνα ήταν D.J. και οργανωτής
θεαμάτων πριν δημιουργήσει την δική του εταιρία διαφήμισης και μέσων
επικοινωνίας. Ο Ραβαλομανάνα, βλέποντας με οργή ότι οι πινακίδες του
είναι λιγότερο ωραίες από εκείνες του νέου επιχειρηματία, τις κατέβασε.
Ο Ρατζολίνα ήρθε πολλές φορές σε κόντρα με τον Ραβαλομανάνα. Ειδικά
αυτή την τελευταία «ανταρσία», οι κάτοικοι της πρωτεύουσας, ειδικά οι
νέοι και οι επιχειρηματίες που υφίστανται την αδηφαγία της
αυτοκρατορίας ΤΙΚΟ, την είχαν παρακολουθήσει από πολύ κοντά.
Δεν είναι περίεργο που μαζικά υποστήριξαν την υποψηφιότητά του για τη
δημαρχία του Ανταναναρίβο. Από τη στιγμή που εκλέχτηκε δήμαρχος, ο
Ρατζολίνα δέχθηκε άγριες επιθέσεις από την πλευρά του κράτους: διακοπή
ρεύματος στους διοικητικούς χώρους όλων των διαμερισμάτων της
πρωτεύουσας, ανεπίσημη επιλογή μιας άλλης πόλης (του λιμανιού
Τοαμασίνα) ως διοικητικής πρωτεύουσας της Μαδαγασκάρης, αφαίρεση της
διαχείρισης του οδικού δικτύου του Δήμου, αφαίρεση του δικαιώματος του
δημάρχου να διορίζει τους διοικητές των μικρών δήμων και χωριών. Η
σημερινή κατάσταση απορρέει άμεσα από αυτή την άρνηση του Ραβαλομανάνα
να μοιραστεί την εξουσία, ενώ το κλείσιμο του σταθμού VIVA ήταν η
σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Ο Ρατζολίνα είχε να διαλέξει: να
υποταχτεί ή να ξεσηκωθεί, να μπει στον κύκλο της διαφθοράς του
συστήματος του Ραβαλομανάνα ή να συνταχθεί με την υποβόσκουσα εξέγερση
του μαδαγασκάριου λαού. Ξέρουμε σήμερα ποια ήταν η επιλογή του!
Προσωρινός απολογισμός: γύρω στους 180 νεκρούς από τις 26 Ιανουαρίου.
Απόπειρα πραξικοπήματος ενός νεαρού που διψάει για εξουσία ή λαϊκή
εξέγερση που την ενσαρκώνει μια ηρωική μορφή αντίστασης; Ή και τα δύο
μαζί; [...]»
Το σοβαρότερο όμως πρόβλημα είναι η υπόθεση Daewoo που αποτελεί μια
ακόμα αιτία της αγανάκτησης του λαού. Πράγματι, ο Πρόεδρος Ραβαλομανάνα
έχει συνάψει μια σύμβαση ενοικίασης ενός εκατομμυρίου τριακοσίων
χιλιάδων στρεμμάτων καλλιεργήσιμης γης για 99 χρόνια με την
νοτιοκορεάτικη Daewoo Logistics για την καλλιέργεια μεταλλαγμένου
καλαμποκιού (για βιοκαύσιμα) και φοινίκων. Τις λεπτομέρειες της
σύμβασης τις έχει αποκαλύψει ο διεθνής Τύπος έπειτα από τις δηλώσεις
που έκανε ο διευθυντής της Daewoo Logistics, Σιν Ντονγκ Χιούν, στις 17
Νοεμβρίου στο νοτιοκορεάτικο Τύπο. H κοινή γνώμη της Μαδαγασκάρης που
το πληροφορήθηκε από τον διεθνή Τύπο ανησυχεί πολύ. Τέτοιου είδους
συμφωνίες έχουν γίνει και σε άλλα κράτη της Αφρικής, στην Αγκόλα, στην
Κένυα, αλλά σε μικρότερη κλίμακα. Ο λαός της Μαδαγασκάρης κινδυνεύει να
μείνει χωρίς καλλιεργήσιμη γη και, καθώς δεν υπάρχει κτηματολόγιο, η
κρατική διοίκηση εξαπάτησε αγράμματους χωρικούς με αποτέλεσμα να τους
αφαιρέσει τους τίτλους ιδιοκτησίας τους. Εκτός αυτού, ο λαός θεωρεί
ιεροσυλία να πωλείται στους ξένους επενδυτές η γη των προγόνων του.
Παραθέτουμε πάλι εδώ τις αξιόλογες σχετικές παρατηρήσεις του
Ραχαριμανάνα: «…Γη/ Λαός/ Εξουσία, είναι οι βάσεις ενός δημοκρατικού
κράτους. Στην ιστορία τους όμως, οι Μαδαγασκάριοι δεν είχαν ποτέ
κατορθώσει να φτάσουν σε αυτήν την εξίσωση Γη/Λαός/Εξουσία… Είναι
γνωστό ότι υπήρχαν εδαφικές και πολιτικές διαμάχες ανάμεσα στα διάφορα
βασίλεια, πριν από την περίοδο της αποικιοκρατίας. Η περίοδος της
αποικιοκρατίας θέλησε να μας κάνει να πιστέψουμε σ’ αυτή την εξίσωση:
ότι το γαλλικό κράτος ήταν το πιο φυσικό πράγμα σ’ αυτή τη γη της
Μαδαγασκάρης, κι ότι αυτή η ακαλλιέργητη γη ανήκε αυτοδικαίως σε αυτόν
που την καλλιεργούσε: τον αποικιοκράτη! Αλλά βεβαίως, η απάτη ήταν πολύ
χοντροκομμένη: Εξέγερση του 1947, μία από τις πιο τρομακτικές σφαγές
της αποικιοκρατικής Γαλλίας, 89.000 νεκροί σύμφωνα με τον γαλλικό
στρατό. Το αποικιοκρατικό κράτος δεν είχε ως σκοπό να καθιερώσει την
εξουσία του για το καλό του ιθαγενή λαού, αλλά μόνο για να
εκμεταλλευτεί τη γη». Ο Ραχαριμανάνα διερωτάται τελικά για ποια
μεταβατική κυβέρνηση μιλάμε.
«Ο Ρατζολίνα έχει δίκιο άραγε που ξεσηκώνεται; Σίγουρα ναι.
Οργανώθηκε όμως καλά πριν να στείλει τον λαό να κάνει έφοδο σε μια
τυφλή εξουσία; Σίγουρα όχι… Οι 180 νεκροί είναι εδώ για να μαρτυρήσουν
τη δράση του. Η εντολή του Ραβαλομανάνα στους στρατιώτες του να
πυροβολήσουν το πλήθος είναι εγκληματική, αλλά ο Ρατζολίνα σκέφτηκε
άραγε καλά την κατάσταση πριν πορευτεί προς το προεδρικό μέγαρο; Το να
βάλουμε βέβαια τις δύο προσωπικότητες στο ίδιο επίπεδο θα ήταν άδικο. Ο
Ραβαλομανάνα έχει από καιρό φορέσει το κουστούμι του δικτάτορα, ενώ ο
Ρατζολίνα, προς το παρόν, ενσαρκώνει μόνο μια δίκαιη επιθυμία για
ελευθερία. Άραγε μπορούμε να του καταλογίσουμε την ευθύνη του μακελειού
στις 7 Φεβρουαρίου; Ο Ραβαλομανάνα θεωρεί ότι σέβεται τη νομιμότητα και
τη δημοκρατία, αλλά είναι άραγε νόμιμο ή δημοκρατικό το να πυροβολείς
με πραγματικές σφαίρες τους διαδηλωτές; Ο Ρατζολίνα ζητά ένα μεταβατικό
καθεστώς, αλλά εάν είναι μόνο μια μετάβαση για μουσικές καρέκλες στη
μελλοντική Κυβέρνηση, δεν είναι ανάγκη να κάνει τον κόπο. Ο λαός της
Μαδαγασκάρης έχει ήδη ζήσει αρκετά: Το στρατιωτικό διευθυντήριο της
περιόδου 1972- 1975, το κόκκινο βιβλίο και τη διδακτορία του Ρατσιράκα,
τα εθνικά φόρουμ του 1992 και την επιστροφή του Ρατσιράκα, τους έξι
μήνες του 2002 και τα όνειρα δημοκρατίας απλώς κολλημένα στα γιαούρτια
TIKO…
Για να ξεκαθαρίσει η κατάσταση, ο Ρατζολίνα πρέπει να πει δυνατά
και με πυγμή αυτό που έχει ξαναπεί, δηλαδή ότι η προεδρία δεν τον
ενδιαφέρει κι ότι αυτό που έχει σημασία είναι η εγκαθίδρυση μιας
πραγματικής δημοκρατίας στη Μαδαγασκάρη. Είναι αδιανόητο ο Ραβαλομανάνα
να παραμένει στη θέση του, είναι αδιανόητο ο Ρατζολίνα να γίνει
πρόεδρος. Είναι ανάγκη να υπάρξει μια ουδέτερη μεταβατική κυβέρνηση και
το κάθε μέλος αυτής της μεταβατικής κυβέρνησης θα πρέπει να υποσχεθεί
ότι δεν θα θέσει υποψηφιότητα στις πρόωρες εκλογές ώστε να αποφευχθεί
μετατροπή της μεταβατικής περιόδου σε περίοδο πολιτικών παιχνιδιών. Η
μεταβατική περίοδος θα επέτρεπε τότε στο λαό της Μαδαγασκάρης να
ξεκινήσει από το μηδέν: την έννοια του κράτους, τα όρια της άσκησης της
εξουσίας, τη δημιουργία εργαλείων που δεν θα επιτρέψουν ξανά αυτά τα
έκτροπα που παρατηρούνται από την εποχή της ανεξαρτησίας, γιατί κανείς
δεν μπορεί να συμπεριφέρεται σαν να μην τρέχει τίποτα.
Ο ΟΗΕ και η Αφρικανική Ένωση, η Γαλλία και οι ΗΠΑ προτείνουν διάλογο.
Ωραία ακούγεται, αλλά αυτό σημαίνει ότι ο λαός της Μαδαγασκάρης θα
βρεθεί μπροστά στο δίλημμα να κάνει διάλογο με το δήμιό του…
Έτσι ενηλικιώνεται κανείς, απ’ ό,τι λένε: κοιτάζοντας το δήμιό του
κατά πρόσωπο… Κι έτσι σεβόμαστε τη δημοκρατία όπως λένε… Μήπως στις ΗΠΑ
η κλίκα του Μπους δεν ξεκίνησε δύο πολέμους (τουλάχιστον) για τις
προσωπικές της επιχειρήσεις; Μήπως στη Ρωσία, ο Πούτιν δεν συνεχίζει να
είναι ο βασιλιάς του πετρελαίου και του φωταερίου; Μήπως στην Ιταλία, ο
Μπερλουσκόνι δεν κυριαρχεί στα ΜΜΕ και σε άλλα οικονομικά τερτίπια;
Μήπως στη Γαλλία, ο Σαρκοζί δεν χαλαρώνει πάνω σε μία θαλαμηγό, ενώ οι
δισεκατομμυριούχοι φίλοι του κερδίζουν τον ένα μετά τον άλλο όλους τους
μειοδοτικούς διαγωνισμούς;».
Αυτά υποστηρίζει ο Ραχαριμανάνα και θα θέλαμε να προσθέσουμε ότι
είναι θλιβερό μια χώρα με τόσο πλούτο φυσικών πόρων και με φυσική
ομορφιά να αντιμετωπίζει το φάσμα της πείνας την ώρα που οι δυο ηγέτες,
ο Πρόεδρος και ο πρώην Δήμαρχος και νυν πρόεδρος της μεταβατικής
κυβέρνησης ερίζουν για την εξουσία αποσκοπώντας σε προσωπικά οφέλη
υπηρετώντας ταυτόχρονα τους ξένους «προστάτες» τους. Τα πράγματα είναι
ακόμα πολύ συγκεχυμένα και κανείς δεν ξέρει πού θα καταλήξει αυτή η
κατάσταση. Μέχρι σήμερα, τέλη Φεβρουαρίου, παρά τις προσπάθειες να
γίνουν κάποιες διαπραγματεύσεις, η διαμάχη ανάμεσα στον Πρόεδρο της
Δημοκρατίας και τον «Πρόεδρο» της μεταβατικής κυβέρνησης που
συγκεντρώνει πίσω του όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης συνεχίζεται και
δεν έχει ακόμα βρεθεί καμιά λύση για την κρίση που μαστίζει τη χώρα.