Δέκα χρόνια από τη διαδήλωση που ταρακούνησε την «καρδιά του κτήνους»
Του Πέτρου Τσάγκαρη
Σ τις 30 Νοέμβρη συμπληρώθηκαν 10 χρόνια από τη «μάχη του Σιάτλ», από την πρώτη μεγάλη διαδήλωση του αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος που άνοιξε το δρόμο για το Πόρτο Αλέγκρε, τη Γένοβα, τη Φλωρεντία και για τα Κοινωνικά Φόρουμ σε μια σειρά χώρες του κόσμου.
Η διαδήλωση στο Σιάτλ ήταν σημαντική γιατί έφερε για πρώτη φορά πολύ κοντά το εργατικό κίνημα με άλλα κινήματα κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής και οικολογικής διαμαρτυρίας. Ταυτόχρονα ταρακούνησε για τα καλά το μύθο περί «βολεμένης» εργατικής τάξης και μιας ατομικιστικής νεολαίας στις ΗΠΑ. Δημιούργησε έτσι το υπέδαφος πάνω στο οποίο αναπτύχθηκε το παγκόσμιο κίνημα για δικαιοσύνη ενάντια στη φανταμενταλιστική εκδοχή του καπιταλισμού, που είναι γνωστή ως νεοφιλελευθερισμός.
Υπόβαθρο
Η οικονομική ανάπτυξη της δεκαετίας του ’90 οδήγησε σε μείωση της ανεργίας και αυτό αύξησε την αυτοπεποίθηση του εργατικού κινήματος που είχε δεχθεί πολλά χτυπήματα το προηγούμενο διάστημα. Η μεγάλη απεργία της UPS, της γιγάντιας εταιρείας ταχυμεταφορών, το 1997 κατέληξε σε νικηφόρο αποτέλεσμα δημιουργώντας προσδοκίες και σε εκατομμύρια άλλους εργαζόμενους. Λίγους μήνες πριν από το Σιάτλ είχαν γίνει επίσης σημαντικές απεργίες και στην Τζένεραλ Μότορς.
Έτσι όταν οι ΗΠΑ ετοιμάζονταν να διοργανώσουν την κρίσιμη αυτή σύνοδο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) στο Σιάτλ, η AFL-CIO, το αμερικανικό ισοδύναμο της ΓΣΕΕ, προσπάθησε να πιέσει τον τότε πρόεδρο Κλίντον διοργανώνοντας μια διαδήλωση. Τα αιτήματα δεν ήταν καθόλου ριζοσπαστικά, καθώς η συνδικαλιστική ηγεσία αναζητούσε απλώς μια θέση συνομιλητή στο τραπέζι, κι όχι βέβαια την ανατροπή της νεοφιλελεύθερης ατζέντας στο παγκόσμιο εμπόριο. Σε κάθε περίπτωση η εξαγγελθείσα κινητοποίηση ήταν η μεγαλύτερη αντίστοιχη του εργατικού κινήματος από το 1991.
Το Σιάτλ ήταν προπύργιο του εργατικού κινήματος κυρίως εξαιτίας της δύναμης του συνδικάτου των λιμενεργατών (ILWU) και του συνδικάτου των μηχανουργών (IAM) –με επίκεντρο το εργοστάσιο κατασκευής αεροσκαφών της Μπόινγκ στο Σιάτλ.
Διαδήλωση
Βέβαια ακόμη και μια μεγάλη εργατική συγκέντρωση υπό την ηγεσία της AFL-CIO μπορεί να κατέληγε σε υποστήριξη του Κλίντον που σχεδίαζε να παραβρεθεί αυτοπροσώπως στη σύνοδο του ΠΟΕ. Αυτό που μετέτρεψε τη διαδήλωση σε σημαντική σύγκρουση με παγκόσμιες επιπτώσεις ήταν η συμμετοχή χιλιάδων αριστερών αγωνιστών (οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν αρκετά νεαροί), οι οποίοι ήθελαν να διαμαρτυρηθούν ενάντια σε αυτόν τον διεθνή οργανισμό. Έναν οργανισμό γραφειοκρατών που δεν εκλέγονται και δεν λογοδοτούν πουθενά, αλλά και έναν οργανισμό όπου κυριαρχούν οι πιο πλούσιες χώρες. Οικολόγοι, ακτιβιστές για την ανακούφιση του χρέους του Τρίτου Κόσμου, αναρχικοί, επαναστάτες σοσιαλιστές και άλλοι ριζοσπάστες δημιούργησαν εκείνα τα δίκτυα που οδήγησαν στην πλατιά συμμετοχή κόσμου.
Στις 30/11/1999, ημέρα που ξεκινούσε τις εργασίες της η σύνοδος, μια μαζική συγκέντρωση 40.000 ανθρώπων εξέπληξε ακόμη και την AFL-CIO που ήταν ο διοργανωτής. Παρά τις πολύ συμβιβαστικές διαθέσεις της συνδικαλιστικής ηγεσίας, οι διαδηλωτές είχαν πολύ μαχητικό πνεύμα. Το ILWU έκλεισε όλα τα λιμάνια της δυτικής ακτής των ΗΠΑ εκείνη την ημέρα, σε μια ξεκάθαρη επίδειξη δύναμης του εργατικού κινήματος.
Ακόμη και μετριοπαθείς συνδικαλιστές ηγέτες έπιασαν το πνεύμα. Ο Τζέραλντ Μακεντί, πρόεδρος της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Δημόσιων και Δημοτικών Υπαλλήλων, διακήρυττε το εξής: «Πρέπει να πούμε το σύστημα με το όνομά του: καπιταλισμός των μεγάλων εταιρειών». Η χωρίς προηγούμενο συμμαχία συνδικαλισμένων εργατών και ακτιβιστών για το περιβάλλον σχηματικά αποτυπώθηκε στην πικέτα που έγραφε: «Οδηγοί φορτηγών και χελώνες, επιτέλους μαζί».
Στη μεγάλη πορεία που ακολούθησε μετά την εργατική συγκέντρωση, νεαροί ακτιβιστές έκλειναν δρόμους με καθιστικές διαμαρτυρίες ή απέκλειαν τις εισόδους των ξενοδοχείων όπου έμεναν στελέχη του ΠΟΕ, εμποδίζοντας με τέτοιους τρόπους την ομαλή διεξαγωγή της συνόδου.
Καταστολή
Η αστυνομία του Κλίντον έδειξε ωστόσο ότι δεν θα ανεχθεί τέτοια πράγματα στην καρδιά του καπιταλισμού. Με αφορμή το σπάσιμο βιτρίνων –κυρίως του Starbucks– από λίγες εκατοντάδες πιτσιρικάδες, οι δυνάμεις καταστολής επιτέθηκαν εκτοξεύοντας ανυπολόγιστες ποσότητες χημικών, και χρησιμοποιώντας έφιππα τμήματα, ακόμη και τεθωρακισμένα οχήματα. Οι διαδηλωτές χτυπήθηκαν από εκατοντάδες λαστιχένιες σφαίρες και πάρα πολλοί τσουβαλιάστηκαν στις κλούβες δεμένοι με χειροπέδες. Η αστυνομία έφτασε στο σημείο να εμποδίζει στους τραυματίες την είσοδο σε παρακείμενο νοσοκομείο. Καθώς ολόκληρες περιοχές της πόλης πνίγηκαν στα χημικά, οι κάτοικοι άρχισαν συνολικά να παίρνουν θέση υπέρ των διαδηλωτών.
Όταν ο πρόεδρος της AFL-CIO Τζον Σουίνι διέταξε την απομάκρυνση της εργατικής πορείας από το χώρο των συγκρούσεων, δεκάδες μέλη της περιφρούρησης της AFL-CIO, αγνόησαν την εντολή πετώντας επιδεικτικά τα περιβραχιόνιά τους. Ειδικά οι λιμενεργάτες-μέλη της ILWU παρέμειναν σε μεγάλο ποσοστό στο θέατρο των συγκρούσεων.
Οι αγωνιστές που ήταν εκεί τότε λένε ότι η επόμενη μέρα, η 1/12, βρήκε το Σιάτλ με απαγόρευση κυκλοφορίας, που στην πραγματικότητα έμοιαζε με επιβολή στρατιωτικού νόμου. Όμως οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν. Χαρακτηριστική ήταν μια πορεία, στην οποία συμμετείχαν και Γάλλοι συνδικαλιστές από τη CGT, τη γαλλική ΓΣΕΕ, και η οποία προσπάθησε να φτάσει στο χώρο της συνόδου. Και αυτή η πορεία γνώρισε άγρια καταστολή, καθώς εναντίον της χρησιμοποιήθηκαν χημικά, λαστιχένιες σφαίρες, χειροβομβίδες κρότου, ακόμη και ελικόπτερα. Ωστόσο όλοι οι συλληφθέντες απελευθερώθηκαν έπειτα από απειλές του τοπικού εργατικού κέντρου για γενική απεργία.
Στο μεταξύ η σύνοδος του ΠΟΕ κατέληγε σε φιάσκο. Οι πιο ισχυρές χώρες –ΗΠΑ, Ε.Ε., Ιαπωνία– δεν μπόρεσαν να επιβάλουν τους όρους τους στις αναπτυσσόμενες χώρες (στην ίδια αποτυχία οδηγήθηκαν και στη σύνοδο της Ντόχα το 2001). Η αιτία αυτής της αποτυχίας ήταν η αυξανόμενη οικονομική ισχύς χωρών όπως η Βραζιλία, η Ινδία και η Κίνα, καθώς επίσης και οι λαϊκές εξεγέρσεις ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής.
Συνέπειες
Για την αμερικανική Αριστερά, οι διαδηλώσεις το Σιάτλ ήταν αναζωογονητικό σοκ. Ένα νέο αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα φάνηκε να δημιουργείται καθώς τον Απρίλιο του 2000, στη σύνοδο της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΔΝΤ στην Ουάσινγκτον πάνω από 20.000 διαδηλωτές έκαναν και πάλι την εμφάνισή τους. Αυτές οι εξελίξεις είχαν αντανάκλαση και στην κεντρική πολιτική σκηνή με την πολύ σημαντική υποστήριξη που συγκέντρωσε το ψηφοδέλτιο του Πράσινου Κόμματος υπό τον Ραλφ Νέιντερ, που αποδείχθηκε η πιο ισχυρή υποψηφιότητα της Αριστεράς (εκτός δικομματικού συστήματος) από το 1948.
Σε διεθνές επίπεδο άμεσο πολιτικό προϊόν του Σιάτλ ήταν η ίδρυση του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας, το Γενάρη του 2001, ένας θεσμός ιδεολογικό αντίβαρο στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ των πλούσιων και ισχυρών στο Νταβός της Ελβετίας. Στην Ευρώπη οι διαδηλώσεις στη Γένοβα, τη Φλωρεντία, τη Σεβίλη και αλλού, καθώς και το Ευρωπαϊκό και Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ έλκουν την πολιτική καταγωγή τους από το Σιάτλ.
Το Σεπτέμβριο του 2001 το κίνημα προγραμμάτιζε μια νέα μεγάλη διαδήλωση ενάντια στην ετήσια σύνοδο του ΔΝΤ. Στις κινητοποιήσεις καλούσε και η AFL-CIO και αναμένονταν πάνω από 100.000 διαδηλωτές. Όμως οι επιθέσεις της 11ης Σεπτέμβρη ανέκοψαν αυτή τη δυναμική. Η AFL-CIO ματαίωσε τις διαδηλώσεις. Το κίνημα ήταν ακόμη πολύ μικρό και πολιτικά υπανάπτυκτο για να αντιμετωπίσει τη δεξιά προπαγάνδα που εξαπολύθηκε μετά τις 11/9. Παρότι το κίνημα είχε αναπτύξει μια συστηματική κριτική ενάντια στον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό και τη λεηλασία που έκαναν το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και ο ΠΟΕ στις φτωχές χώρες, του έλειπε μια ολοκληρωμένη ανάλυση για τον ιμπεριαλισμό. Έχοντας ουσιαστικά αποτύχει να αντιταχθεί στους «ανθρωπιστικούς» πολέμους των ΗΠΑ στα Βαλκάνια, το κίνημα δεν ήταν καθόλου προετοιμασμένο να αντιταχθεί και στον υποτιθέμενα «καλό» πόλεμο ενάντια στους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν.
Υπήρχαν και άλλες πολιτικές αδυναμίες στο κίνημα στις ΗΠΑ. Οι απόψεις περί «δικτύων» μπορούσαν να επιτυγχάνουν το βασικό στόχο της κινητοποίησης όταν η περίοδος ήταν ανοδική για το κίνημα, αλλά δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτε όταν το κίνημα είχε να αντιμετωπίσει την κάθοδο και τα σκληρά πολιτικά ερωτήματα που τέθηκαν μετά τις 9/11.
Παρ’ όλα αυτά το Σιάτλ άφησε μια σημαντική κληρονομιά. Αν αυτή η κληρονομιά συνδυαστεί δημιουργικά με τις εμπειρίες που συσσωρεύτηκαν από το κίνημα όλα αυτά τα δέκα χρόνια και βγουν τα απαραίτητα συμπεράσματα, θα ξαναδούμε σύντομα μεγαλύτερα Σιάτλ.