Συζήτηση για τα 90 χρόνια του ΚΚΕ
Συμπληρώθηκαν 90 χρόνια από την ίδρυση του ΣΕΚΕ. Το ΚΚΕ ισχυρίζεται ότι αποτελεί τη συνέχειά του και γιορτάζει την «90χρονη ηρωική πορεία του ΚΚΕ». Στη συζήτηση για το γιορτασμό των 90 χρόνων όμως απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά στην πρώτη περίοδο και αυτό δεν είναι τυχαίο. Οι επιλογές εκείνης της εποχής δεν μπορούν να «κολλήσουν» με τίποτα στη σημερινή πολιτική της ηγεσίας του Περισσού σε ζητήματα όπως αυτά του πολέμου, του διεθνισμού και της επιστροφής στο σταλινισμό.
Η τότε ηγεσία του ΣΕΚΕ-ΚΚΕ κερδήθηκε στο μαρξισμό μέσα στη φωτιά του αντιπολεμικού κινήματος στα 1918-22. Καθοδήγησε την πορεία του ΣΕΚΕ προς την 3η Διεθνή και τελικά συγκρούστηκε με τη σταλινική ηγεσία, που μετέτρεψε το ΚΚΕ σε ρεφορμιστικό κόμμα. Καθοριστικός ήταν εκείνη την περίοδο ο ρόλος του μετέπειτα πρώτου γραμματέα του ΚΚΕ, του Π. Πουλιόπουλου.
Ο πόλεμος
Η άμεση εμπειρία της φρίκης του πολέμου έσπρωξε τον Πουλιόπουλο, μαζί με μια σειρά νέους επαναστάτες, σε μια ξεκάθαρη αντιμιλιταριστική–διεθνιστική πολιτική.
Υπήρξε από τους οργανωτές της αντιπολεμικής δράσης στο μέτωπο, συμμετέχοντας στη σύνταξη της παράνομης εφημερίδας «Ερυθρός Φρουρός» και στην οργάνωση κομμουνιστικών πυρήνων στις μονάδες. Οι φλογερές προκηρύξεις του "Κεντρικού συμβουλίου των κομμουνιστών φαντάρων του μετώπου" είναι συνήθως γραμμένες από το χέρι του Πουλιόπουλου.
Τα ίδια χρόνια στα μετόπισθεν, η Ελλάδα συγκλονιζόταν από τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις των εργατών. Τα βουνά γέμιζαν λιποτάκτες και ανυπότακτους. Η ιμπεριαλιστική εξόρμηση του ελληνικού καπιταλισμού στην Ανατολή, η Μεγάλη Ιδέα του Βενιζέλου, χτυπιόνταν από τα μέσα, από την ίδια την ελληνική εργατική τάξη και τη νεολαία.
Ο Πουλιόπουλος συλλαμβάνεται το '22 και μαζί με άλλα ηγετικά στελέχη του κινήματος στο στρατό παραπέμπονται σε στρατοδικείο στη Σμύρνη. Η δίωξή τους καταρρέει μαζί με το μέτωπο και επιστρέφουν ελεύθεροι στην Ελλάδα.
Η αντιπολεμική δράση συνεχίζεται στις νέες συνθήκες. Οργανώνεται το κίνημα των "Παλαιών Πολεμιστών και θυμάτων στρατού" που παίρνει σημαντικές διαστάσεις. Ενώσεις Παλαιών Πολεμιστών ξεφυτρώνουν σε δεκάδες πόλεις, διαμορφώνονται αιτήματα και διεκδικήσεις, ξεσπούν διαδηλώσεις και συγκρούσεις. Κυκλοφορεί η εφημερίδα του κινήματος "Παλαιός Πολεμιστής" που φτάνει τα 20.000 φύλλα.
Μέσα απ' αυτή την πλούσια αντιπολεμική δράση ο Πουλιόπουλος προσανατολίστηκε αποφασιστικά στις απόψεις της Επαναστατικής Αριστεράς της εποχής, στις απόψεις του Λένιν και της 3ης Διεθνούς.
Αντίστοιχη πορεία είχαν και μια σειρά άλλα νεαρά στελέχη του ΣΕΚΕ, όπως ο συνομήλικος του Πουλιόπουλου, Σεραφείμ Μάξιμος, που είχε αναπτύξει πλούσια δράση στο εργατικό κίνημα της Κωνσταντινούπολης και κατόπιν του Πειραιά και είχε ήδη αναδειχτεί στην Κ.Ε. του ΣΕΚΕ.
Μέσα απ' αυτές τις διεργασίες διαμορφώθηκε ο κύκλος των ηγετικών στελεχών που έδωσαν τη μάχη για τον επαναστατικό προσανατολισμό του νεαρού τότε εργατικού κόμματος.
3η Διεθνής
Το ΣΕΚΕ, αν και είχε συνδεθεί τυπικά με την 3η Διεθνή από το 1920, πολύ απείχε από το να είναι ένα συγκροτημένο επαναστατικό κόμμα. Στο εσωτερικό του συνυπήρχαν από δεξιές ρεφορμιστικές τάσεις μέχρι πρωτόγονες αναρχο-συνδικαλιστικές απόψεις. Η έλλειψη ξεκάθαρου ιδεολογικού και στρατηγικού προσανατολισμού μεταφράστηκε, στις γεμάτες στροφές μέρες του πολέμου και της κατάρρευσης του μετώπου, σε πλήρη αδυναμία του κόμματος να δράσει πολιτικά στο ύψος των περιστάσεων. Ταυτόχρονα η οργανωτική του λειτουργία, εμπνευσμένη από το μοντέλο των κομμάτων της 2ης Διεθνούς, είχε βυθίσει το κόμμα στην αδράνεια και την κρίση.
Γύρω από αυτά τα ζητήματα έδωσε και κέρδισε τη μάχη η Αριστερά του ΣΕΚΕ στο 3ο έκτακτο Συνέδριο (1924). Το ΣΕΚΕ μετονομάστηκε σε ΚΚΕ, οριστικοποίησε την επιλογή να γίνει τμήμα της 3ης Διεθνούς, εξέλεξε Κ.Ε. από τα στελέχη της Αριστεράς. Γραμματέας του ΚΚΕ εκλέχτηκε ο Πουλιόπουλος σε ηλικία μόλις 24 χρόνων. Η ανάδειξή του σε ηγετική κομματική θέση έγινε σε ένα σημαντικό συνέδριο αριστερής στροφής όπου, για πρώτη φορά ουσιαστικά, μπήκε συνειδητά μπροστά η προσπάθεια να χτιστεί το κόμμα με τη στρατηγική, την τακτική, αλλά και τη λειτουργία των τμημάτων της 3ης Διεθνούς. Γι’ αυτό άλλωστε το 3ο Έκτακτο ονομάστηκε στην εσωτερική κομματική γλώσσα συνέδριο "μπολσεβικοποίησης".
Όμως, ο σωστός προσανατολισμός δεν ήταν αρκετός. Ο Πουλιόπουλος και ο Μάξιμος είχαν απόλυτο δίκιο, όταν χαρακτήριζαν σαν δεξιές και ουτοπικές τις απόψεις μέσα στο ΣΕΚΕ που ήθελαν μια "περίοδο μακράς νομίμου υπάρξεως". Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν χρόνια σκληρών αγώνων, αλλά και άγριων διώξεων του ΚΚΕ. Σ' αυτό το διάστημα η ηγεσία του σέρνεται διαρκώς στις φυλακές, τις δίκες και τις εξορίες, πότε με αφορμή τους εργατικούς αγώνες, πότε για τη διεθνιστική θέση της για το Μακεδονικό.
Η μάχη ενάντια στο σταλινισμό
Μετά το θάνατο του Λένιν και την επικράτηση του Στάλιν, στο ΚΚΣΕ και την 3η Διεθνή ξέσπασε η σύγκρουση με τον Τρότσκι και την Αριστερή Αντιπολίτευση. Στην αντιπαράθεση αποδείχτηκε ότι διακυβεύονταν κρίσιμα ζητήματα αποφασιστικής σημασίας: η ίδια η ύπαρξη του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, η στρατηγική και ο χαρακτήρας της Διεθνούς και των ΚΚ. Με τη σταθεροποίηση των σταλινικών στην εξουσία άρχισαν τα διοικητικά και στη συνέχεια τα κατασταλτικά μέτρα ενάντια στους αντιπολιτευόμενους στην ΕΣΣΔ και ταυτόχρονα η προσπάθεια να τεθούν όλα τα ΚΚ κάτω από τον έλεγχο του Στάλιν.
Έτσι και στο ΚΚΕ εμφανίστηκαν οι πρώτες σταλινικές ομαδοποιήσεις που ζητούσαν να ευθυγραμμίσουν το κόμμα με τη νέα κατάσταση.
Ο Πουλιόπουλος δεν άργησε να καταλάβει το χαρακτήρα της σύγκρουσης. Όπως στην πρώτη του μεγάλη κομματική μάχη, έτσι και τώρα συνδέθηκε με την Επαναστατική Αριστερά της εποχής: με τον Τρότσκι και την Αριστερή Αντιπολίτευση. Υποστήριξε το διεθνισμό ενάντια στον εθνικισμό του "σοσιαλισμού σε μια μόνο χώρα", τη σοσιαλιστική επανάσταση ενάντια στο ρεφορμισμό των "σταδίων", το δημοκρατικό συγκεντρωτισμό ενάντια στη γραφειοκρατικοποίηοη.
Όμως σ' αυτή τη μάχη οι επαναστάτες ηττήθηκαν μέσα στο ΚΚΕ. Για την ερμηνεία της έκβασης αυτής της σύγκρουσης οφείλουμε να πάρουμε υπ' όψη μας τις αλλαγές κολοσσιαίας σημασίας που συντελούνταν εκείνη την εποχή: η νίκη της σταλινικής αντεπανάστασης στην ΕΣΣΔ και του ναζισμού στη Γερμανία που άλλαξαν σε παγκόσμιο επίπεδο το συσχετισμό δύναμης σε βάρος των επαναστατών.
Η μάχη μέσα στο ΚΚΕ κρίθηκε από το βάρος και το κύρος της Διεθνούς και του ΚΚΣΕ. Παρ’ όλα αυτά, οι σταλινικοί για να επικρατήσουν, χρειάστηκε ουσιαστικά να διαλύσουν το ΚΚΕ.
Μέσα στο 1927 διαγράφτηκαν ο Πουλιόπουλος και ο Παστίας Γιατσόπουλος που τον είχε διαδεχθεί στη γραμματεία του κόμματος, όσο βρισκόταν στη φυλακή. Ακολούθησαν οι διαγραφές των μελών του Π.Γ., Σ. Μάξιμου, Τ. Χαΐτογλου, Κ. Σκλάβου και πολλών μελών της Κ.Ε. Οι διαγραφές μπήκαν για "έγκριση" στις οργανώσεις και όσοι υποστήριξαν τους Αντιπολιτευόμενους διαγράφτηκαν. Έτσι οι περισσότερες οργανώσεις, χάνοντας τα καλύτερα στελέχη τους, οδηγήθηκαν στην αδράνεια. Στα επόμενα χρόνια βάθυνε η πολιτική και οργανωτική κρίση που υποτίθεται πως έκλεισε με το διορισμό της ηγεσίας Ζαχαριάδη από τη σταλινική Κομιντέρν το '31.
Σ' αυτό το διάστημα οι αντιπολιτευόμενοι εκδίδουν το περιοδικό "Σπάρτακος" που στη συνέχεια εξελίχθηκε σε δεκαπενθήμερη εφημερίδα και από το 1929 σε πολιτικό όργανο της ομώνυμης επαναστατικής οργάνωσης. Σ' αυτά τα χρόνια ο "Σπάρτακος" έγινε το μοναδικό κέντρο σοβαρής μαρξιστικής επεξεργασίας στην Ελλάδα. Κάτω από την ηγεσία του Πουλιόπουλου προσανατολίστηκε στη στενή σύνδεση με τον Τρότσκι και τη Διεθνή Αριστερή Αντιπολίτευση.
Η ρεφορμιστική στροφή
Το κορυφαίο σημείο της αντιπαράθεσης του Πουλιόπουλου με τη νέα σταλινική ηγεσία του ΚΚΕ ήταν η συζήτηση γύρω από την 6η Ολομέλεια (Γενάρης 1934).
Σ' αυτή, η ηγεσία Ζαχαριάδη ολοκλήρωσε τη μετατροπή του ΚΚΕ σε σταλινικό ρεφορμιστικό κόμμα. Με πρόσχημα τις καθυστερήσεις στην ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού, την επιβίωση "μισοφεουδαρχικών" υπολειμμάτων, άλλαξε τη στρατηγική της σοσιαλιστικής επανάστασης, που από την ί¬δρυση του ΚΚΕ αποτελούσε σταθερή επιλογή. Υιοθέτησε το στόχο ενός ενδιά¬μεσου σταδίου "Λαϊκής Δημοκρατίας" όπου, πέρα από τα φραστικά φτιασίδια, θα έπρεπε να "ωριμάσει" ο ελληνικός καπιταλισμός και να χτυπηθούν τα "αντιδημο¬κρατικά" και "εξαρτημένα" χαρακτηριστικά του.
Η αλλαγή αυτή δεν αποτελούσε ένα δευτερεύον θεωρητικό λάθος. Αφορούσε τον ίδιο τον πυρήνα, τη φυσιογνωμία της προσπάθειας να χτιστεί ένα εργατικό κόμμα.
Στη συνέχεια το ΚΚΕ δεν αναπτύσσεται πια σαν το κόμμα των εργατών που παλεύει για την ανατροπή του καπιταλισμού, αλλά σαν ένα κόμμα που αναφέρε¬ται και επηρεάζει την εργατική τάξη, χρησιμοποιεί όμως αυτή του την επιρροή σαν πίεση στους αστούς για μια "άλλη" (καπιταλιστική) ανάπτυξη στην Ελλάδα.
Πέρα από τους μύθους για τις πολιτικές ηγετικές ικανότητες του Ζαχαριάδη, η στρατηγική των σταδίων, που εγκαινίασε η 6η Ολομέλεια, έστρωσε το δρόμο για απανωτές ήττες του εργατικού κινήματος και της Αριστεράς στην Ελλάδα.
Βλέποντας κανένας τις θέσεις της σημερινής ηγεσίας για την εξέγερση της νεολαίας, για τα εθνικά και αντιπολεμικά ζητήματα, μαζί με την πάλη για Λαϊκή Εξουσία - Οικονομία με την οικοδόμηση του Αντιιμπεριαλιστικού Αντιμονοπωλιακού Δημοκρατικού Μετώπου (ΑΑΔΜ) μπορεί να καταλάβει γιατί αυτό το κομμάτι της ιστορίας του ΚΚΕ απουσιάζει από τη συζήτηση για τα 90χρονα.
Σωτήρης Μάρταλης