Ρήξεις με τη Δύση, ανοίγματα στην Ανατολή
Του Πέτρου Τσάγκαρη
Οι αλλαγές που έχουν γίνει στο εσωτερικό της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια, βρήκαν πλέον τις προεκτάσεις τους και στην εξωτερική πολιτική της χώρας. Μια σειρά από κινήσεις φανερώνουν μια σημαντική στρατηγική στροφή της άρχουσας τάξης της Τουρκίας, μια στροφή που έχει συνέπειες και στην πολιτική συζήτηση της Αριστεράς στην Ελλάδα.
Σ τις 19/10 υπογράφτηκε στο Μιλάνο συμφωνία για την κατασκευή του αγωγού πετρελαίου Σαμψούντας-Τσεϊχάν. Συνυπέγραψαν η Ιταλία, η Ρωσία και η Τουρκία. Ο αγωγός θα μεταφέρει πετρέλαιο από την Κασπία και τη Μαύρη Θάλασσα μέσω του τουρκικού λιμανιού Τσεϊχάν της Μεσογείου προς την Ευρώπη. Στόχος είναι η μεταφορά 2 εκατ. βαρελιών ημερησίως, ενώ η κατασκευή του αγωγού των 555 χιλιομέτρων αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί σε τρία χρόνια. Ο αγωγός South Stream, θα διέρχεται από τη Μαύρη Θάλασσα παρακάμπτοντας όχι μόνο το έδαφος, αλλά ακόμη και τις ακτές της δυτικόφιλης Ουκρανίας. Την προσέγγιση με την Τουρκία περιέγραψε με πολύ θετικό τρόπο ο ίδιος ο Ρώσος πρωθυπουργός Βλ. Πούτιν, που δήλωσε χαρακτηριστικά: «Μας είναι εύκολο να εργαζόμαστε με τους Τούρκους φίλους μας, διότι όλες οι αμοιβαίες συμφωνίες εκτελούνται και από τις δύο πλευρές εγκαίρως». Ο Τούρκος πρωθυπουργός Ρ.Τ. Ερντογάν χαρακτήρισε την τριμερή συνεργασία «υποδειγματική» και δέχτηκε την πρόταση Πούτιν να επισκεφθεί σύντομα τη Ρωσία.
Τομές
Η συμφωνία αυτή ήρθε να προστεθεί σε μια καταιγιστική σειρά διπλωματικών, οικονομικών, στρατιωτικών και πολιτικών κινήσεων της Άγκυρας έξω από το παραδοσιακό πλαίσιο. Το έδαφος μερικών από αυτές τις κινήσεις είχε προετοιμάσει ο Ερντογάν λίγο καιρό πριν όταν προχώρησε σε ανοιχτή καταγγελία του εθνικιστικού παρελθόντος της χώρας περιγράφοντας ως φασιστική την αντιμετώπιση μειονοτήτων.
Έτσι πρόσφατα προχώρησε σε μια άνευ προηγουμένου συμφωνία με την Αρμενία: τα σύνορα φαίνονται να ξανανοίγουν και αποκαθίστανται οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών οι οποίες είχαν διακοπεί πριν από 16 χρόνια λόγω της αρμενικής κατοχής του Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Εκτός από τους Αρμένιους, η Άγκυρα έκανε άνοιγμα και στον άλλο «μεγάλο εχθρό», τους Κούρδους. Ο υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου επισκέφτηκε το Ερμπίλ, του ιρακινού Κουρδιστάν, και συναντήθηκε με τον πρόεδρο της αυτόνομης περιοχής, Μασούντ Μπαρζανί. Ήταν η πρώτη επίσκεψη Τούρκου ανώτατου αξιωματούχου στην περιοχή. Μαζί με τον Νταβούτογλου στην επίσκεψη συμμετείχαν ο υπουργός Εμπορίου, Ζαφέρ Καγκλαγιάν και 70 επιχειρηματίες και αξιωματούχοι και η συζήτηση είχε να κάνει βέβαια και με το ζήτημα της πλούσιας σε πετρέλαιο περιοχής του Κιρκούκ.
Στο εσωτερικό της Τουρκίας η «κουρδική πρωτοβουλία» του Ερντογάν τον έφερε για άλλη μια φορά σε αντίθεση με την εθνικιστική και ακροδεξιά αντιπολίτευση. Αιτία, η υποδοχή ηρώων που επιφύλαξε η κουρδική μειονότητα στην ομάδα ανταρτών του ΡΚΚ που παραδόθηκαν στις τουρκικές αρχές, ως πρώτο βήμα της πορείας για την επίλυση του κουρδικού προβλήματος. Ήταν τέτοια η «ενδοτικότητα» του Ερντογάν ώστε ο τουρκικός Τύπος και η αντιπολίτευση κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι εκείνος που κινούσε τα νήματα των εξελίξεων δεν ήταν ο Ερντογάν αλλά ο ηγέτης του ΡΚΚ, Αμπντουλάχ Οτσαλάν.
Όμως εκεί που προέκυψαν οι σημαντικότερες τομές και η εγκατάλειψη των κλασικών φιλοδυτικών και φιλοαμερικανικών δογμάτων ήταν στη Μ. Ανατολή. Έτσι βελτιώθηκαν ραγδαία οι σχέσεις με την –«κακή» για τις ΗΠΑ– Συρία. Πριν από δέκα χρόνια οι δύο χώρες είχαν βρεθεί στα πρόθυρα πολέμου και όμως τώρα καταργήθηκε αμοιβαία η βίζα εισόδου στην κάθε χώρα και διοργανώθηκαν πανηγυρικές τελετές στα σύνορα.
Κόντρα στο Ισραήλ
Το μεγάλο άνοιγμα του Ερντογάν στον αραβικό κόσμο συνδυάστηκε με την ολοένα και εντεινόμενη αποστασιοποίησή του από το Ισραήλ. Η ανοιχτή καταγγελία του Ισραήλ για την περσινή σφαγή στην Γάζα εκ μέρους του Ερντογάν –και μάλιστα μπροστά στα μούτρα του Ισραηλινού υπουργού Εξωτερικών Σ. Πέρεζ σε διεθνές φόρουμ στο Νταβός το Γενάρη (βλ. φωτό)– δεν έμεινε σε φραστικό επίπεδο. Συνεχίστηκε με το άνοιγμα προς τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ, και κυρίως με την καταγγελία του Ισραήλ για τα πυρηνικά όπλα που διαθέτει, ένα θέμα-ταμπού που κανείς Δυτικός ηγέτης δεν τολμά να αγγίξει, παρότι είναι κοινό μυστικό σε όλο τον κόσμο. Αποκορύφωμα της εχθρικής στάσης προς το Ισραήλ υπήρξε η ματαίωση των κοινών στρατιωτικών ασκήσεων τον Οκτώβρη, παρότι οι ασκήσεις αυτές ήταν νατοϊκές και παρότι επρόκειτο να συμμετάσχουν οι ΗΠΑ και άλλες χώρες της Συμμαχίας. Το πάγωμα των σχέσεων με το Ισραήλ δεν φαίνεται να είναι προσωρινή κίνηση τακτικής. Τουλάχιστον αυτό καταλαβαίνουν οι ίδιοι οι Ισραηλινοί. Η πιο έγκυρη ισραηλινή εφημερίδα, η «Χααρέτζ», επικαλούμενη υψηλόβαθμο αξιωματούχο του υπουργείου Εξωτερικών, έγραψε τα εξής: «Μπορεί η πραγματικότητα να έχει αλλάξει και οι στρατηγικοί δεσμοί που είχαμε να έχουν πάψει να υπάρχουν. Ίσως είμαστε εμείς αυτοί που χρειάζεται να εισάγουμε ένα καινούργιο τρόπο σκέψης αναφορικά με τις συμμαχίες μας».
Ιράν
Η σύγκρουση της Τουρκίας με το Ισραήλ δεν είναι χωρίς κόστος, αφού οι «διεθνείς αναλυτές» προειδοποιούν την Τουρκία ότι με αυτή τη στάση της θα βρεθεί απομονωμένη όπως το Ιράν. Κι όμως ακριβώς εκεί ήταν που έκανε το επόμενο άνοιγμα-πρόκληση η Άγκυρα: Σε συνέντευξή του στη «Γκάρντιαν» ο Ερντογάν προειδοποίησε ότι ένα πιθανό στρατιωτικό πλήγμα σε βάρος του Ιράν θα ήταν «τρέλα». Μάλιστα χαρακτήρισε άδικη τη συμπεριφορά της Δύσης προς το Ιράν σε σχέση με το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, υπαινισσόμενος ότι όλες εκείνες οι χώρες που πιέζουν το Ιράν να ξεκαθαρίσει τους σκοπούς του, δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να υποκρίνονται αφού όλες έχουν πυρηνικά όπλα.
Εξάλλου η περιγραφή του προέδρου του Ιράν Μ. Αχμαντινετζάντ ως «φίλου» εκ μέρους του Ερντογάν ήταν ιδιαίτερα σημαντική καθώς η προσφώνηση αυτή προερχόταν από πρωθυπουργό χώρας-μέλους του ΝΑΤΟ. Η πρόκληση προς τη Δύση πήγε παραπέρα καθώς τη στιγμή που οι Δυτικοί εφαρμόζουν εμπάργκο προς την Τεχεράνη, ο Ερντογάν επισκέφτηκε το Ιράν για να κάνει μπίζνες.
Βεβαίως η αντιιμπεριαλιστική πυγμή του Ερντογάν εδράζονται στις πολύ υλικές πτυχές της νέας στρατηγικής της Άγκυρας. Η Τουρκία είναι μια ενεργοβόρα οικονομία και έχει άμεση ανάγκη το ιρανικό φυσικό αέριο. Από την άλλη το Ιράν έχει μετατραπεί σταδιακά σε σημαντική αγορά για τα τουρκικά εξαγωγικά προϊόντα. Πέρυσι το ύψος των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ των δύο χωρών έφτασε τα 11 δισ. δολ., ενώ μετά την επίσκεψη Ερντογάν στην Τεχεράνη ο Ιρανός αντιπρόεδρος Μ-Ρ. Ραχίμι εξήγγειλε ότι το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών θα φτάσει στα 30 δισ. δολ. τα επόμενα 4 χρόνια.
Κλισέ
Βέβαια η Τουρκία δεν θα κόψει τις στρατηγικές συμμαχίες με το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ, ούτε τον προσανατολισμό προς την ΕΕ. Ο Ερντογάν δεν θα φέρει ειρήνη στη Μ. Ανατολή και δικαιοσύνη στην Τουρκία, παρότι έχει ήδη φέρει ευημερία για το μεγάλο κεφάλαιο.
Εκείνο που είναι σίγουρο είναι ότι η ελληνική πατριωτική Αριστερά δεν μπορεί να συνεχίζει να χρησιμοποιεί τα παραδοσιακά κλισέ της, να ντύνει δηλ. με αντιιμπεριαλιστικό μανδύα τις εθνικιστικές κορόνες εναντίον της Τουρκίας. Το «πίσω από την Τουρκία κρύβονται οι ΗΠΑ» δεν μπορεί να χρησιμοποιείται σήμερα από μια χώρα όπως η Ελλάδα, της οποίας η άρχουσα τάξη δεν έχει τολμήσει (ή δεν έχει χρειαστεί) να κάνει σχεδόν καμία από τις ρήξεις που έκανε ο Ερντογάν με το δυτικό ιμπεριαλισμό. Είναι ανεπίτρεπτο η Αριστερά να ενώνει τη φωνή της με την ακροδεξιά σε έναν φτηνό αντιιμπεριαλισμό. Ο δικός μας σύμμαχος βρίσκεται μέσα στην Τουρκία: είναι η εργατική της τάξη που ολοένα μεγαλώνει.
Το ελληνικό μερίδιο
Για να μη νομίσει κανείς ότι οι Έλληνες καπιταλιστές είναι έξω από τη «μάσα» που σημαίνουν τα ενεργειακά ανοίγματα της Τουρκίας, τις τελευταίες μέρες του Οκτώβρη έγινε γνωστή μια σημαντική συμφωνία: Η ΜΕΤΚΑ, θυγατρική του ομίλου Μυτιληναίου και μεγαλύτερη ελληνική εξαγωγική εταιρεία, ανέλαβε την κατασκευή μονάδας ηλεκτροπαραγωγής στην Τουρκία, συνολικής ισχύος 775 MW και προϋπολογισμού 450 εκατ. ευρώ. Στην κοινοπραξία που δημιουργήθηκε συμμετέχουν η γερμανική RWE AG και η τουρκική Turcas Elektrik Uretim A.S. Το εργοστάσιο θα κατασκευαστεί στην περιοχή Ντενιζλί και θα χρησιμοποιεί ως καύσιμο υλικό το φυσικό αέριο, προφανώς από το Ιράν.