Περίοδο οξυμένης κοινωνικής πόλωσης διανύει η Βολιβία εδώ και έναν περίπου χρόνο. Η μεταρρυθμιστική κυβέρνηση του Έβο Μοράλες και του κόμματός του, Κίνημα για το Σοσιαλισμό (MAS) συναντά τη σκληρή αντίδραση της άρχουσας τάξης και της δεξιάς, φιλοϊμπεριαλιστικής αντιπολίτευσης.
Το όραμα του Μοράλες για μια «νέα Βολιβία», χωρίς να φτάνει στην προοπτική μιας κοινωνικής επανάστασης, περιλαμβάνει μεταρρυθμίσεις που περιορίζουν τη δύναμη της ντόπιας άρχουσας τάξης και των δυτικών πετρελαϊκών εταιρειών.Μετά από ένα διάστημα παράλυσης, λόγω της εκλογικής νίκης του MAS και της λαϊκής κινητοποίησης που αυτή προκάλεσε, η άρχουσα τάξη έχει ανασυγκροτηθεί και με μια σειρά τακτικών κινήσεων επιχειρεί να ανατρέψει το πρόγραμμα του Μοράλες.
Οι επιθετικές της διαθέσεις είχαν φανεί από τη συζήτηση για τη σύνθεση
της συντακτικής συνέλευσης. Η σύγκληση συνέλευσης για ένα νέο σύνταγμα
ήταν αίτημα όλων των μεγάλων αγώνων στη Βολιβία από το 2000 και μετά
και κύρια προεκλογική υπόσχεση του Μοράλες.
Η Δεξιά ζήτησε να απαιτείται πλειοψηφία 2/3 για τα σημαντικά άρθρα του
συντάγματος και ένα σύστημα εκλογής αντιπροσώπων που εξασφάλιζε ότι
κανένα κόμμα μόνο του δεν θα μπορούσε να αποκτήσει αυτήν την
πλειοψηφία. Από την άλλη μεριά, αίτημα του κινήματος ήταν μια
συντακτική συνέλευση με αντιπροσώπους εκλεγμένους από τα κοινωνικά
κινήματα, τα συνδικάτα και τις συνελεύσεις γειτονιάς.
Σε αυτήν την περίπτωση ο Μοράλες υπέκυψε στις πιέσεις των καπιταλιστών
και των γαιοκτημόνων και απέδειξε ότι τον χωρίζει απόσταση από τις πιο
ριζοσπαστικές ομάδες της Αριστεράς. Αυτό παραχωρούσε στους αντιπάλους
του MAS ένα ισχυρό πολιτικό εργαλείο για να μπλοκάρει κάθε
επιχειρούμενη αλλαγή, ενώ για τους οπαδούς της συνέλευσης σήμαινε τη
μετατροπή του ονείρου τους σε κάτι που έμοιαζε με το απεχθές πολιτικό
σύστημα του παρελθόντος.
Όταν, μετά από 16 μήνες διαρκών παρεμποδίσεων από τη Δεξιά, το νέο
σύνταγμα κατατέθηκε προς ψήφιση από τη συνέλευση, οι δεξιοί
αντιπρόσωποι μποϋκόταραν τη διαδικασία. Ξέσπασαν αιματηρές οδομαχίες
Αριστεράς-Δεξιάς και η συνέλευση μεταφέρθηκε από την πόλη Σούκρε σε
γειτονικό στρατόπεδο για να ολοκληρώσει τις διαδικασίες της.
Η σημασία του νέου συντάγματος παραμένει ένα ερωτηματικό. Κάποια άρθρα
του προβλέπουν σημαντικές μεταρρυθμίσεις όπως ο αυξημένος έλεγχος του
κράτους στον φυσικό πλούτο και την οικονομία, η αποκατάσταση της θέσης
των ιθαγενών στην κοινωνία, η αναγνώριση των διαδικασιών και των
αποφάσεων του ιθαγενικού δικαίου. Όμως το κείμενο αναφέρεται σε μια
μικτή οικονομία όπου, μαζί με τη δημόσια και την κοινοτική, «ιερή»
είναι και η ατομική ιδιοκτησία. Έχει δεχθεί κριτική από τα αριστερά για
το πόσο «μακριά» προχωράει στο ζήτημα της αναδιανομής της γης και τον
έλεγχο στο φυσικό πλούτο.
Παρόλα αυτά, η Δεξιά έχει απορρίψει όλο το «πακέτο». Όταν το νέο
σύνταγμα εγκρίθηκε από το MAS και τους συμμάχους του, οι δεξιοί
κυβερνήτες των τεσσάρων πλούσιων ανατολικών επαρχιών της χώρας το
έριξαν συμβολικά στα σκουπίδια.
Και αυτή η ενέργεια δεν ήταν τίποτα μπροστά στο σύνολο των επιθέσεων
και προκλήσεων της Δεξιάς απέναντι σε κάθε μεταρρυθμιστική προσπάθεια
του Μοράλες. Η πιο επικίνδυνη από αυτές είναι η προσπάθεια να συντάξει
τους απογοητευμένους της μεσαίας τάξης στο πλευρό φασιστικών ομάδων
νεολαίας για να πάρει τον έλεγχο στους δρόμους.
Όταν το Νοέμβρη του 2007, η κυβέρνηση ψήφισε ένα νόμο για την
αναδιανομή της γης η Δεξιά αντεπιτέθηκε. Σε διαδηλώσεις στις ανατολικές
επαρχίες, οι κυβερνήτες δήλωσαν πως δεν θα αναγνωρίσουν το νέο σύνταγμα
αν αυτό δεν τους παραχωρεί την εξουσία να ασκούν τη δική τους αγροτική
πολιτική. Σε απάντηση στις προκλήσεις περί αυτονόμησης των πλούσιων
επαρχιών, δεκάδες χιλιάδες ιθαγενείς κατέλαβαν το κέντρο της
Κοτσαμπάμπα και απαίτησαν την παραίτηση του κυβερνήτη της που είχε
στηρίξει τους αυτονομιστές κυβερνήτες. Μετά από τρεις μέρες δέχτηκαν
ένα κύμα κτηνώδους βίας από τη μεσαία τάξη.
«Κάτοικοι των μεσοαστικών βορείων προαστίων της Κοτσαμπάμπα κατέβηκαν
στο κέντρο οπλισμένοι με ρόπαλα, μπαστούνια του γκολφ, πιστόλια και
καραμπίνες για να χτυπήσουν τους αγρότες. Πέρασαν τις αστυνομικές
γραμμές και επιτέθηκαν στους διαδηλωτές. Μετά από πολλές ώρες οδομαχιών
πάνω από 100 άνθρωποι τραυματίστηκαν και 2 σκοτώθηκαν» (Γκούσταφσον,
NACLA report on Americas). Οι συγκρούσεις έληξαν όταν ο Μοράλες
φοβούμενος εξάπλωση των μαχών σε όλη τη Βολιβία κάλεσε τους διαδηλωτές
να ανακαλέσουν την κατάληψη της πλατείας.
Από αυτό το σημείο και έπειτα, η Δεξιά χρησιμοποιεί όλο και περισσότερο
τη βία στους δρόμους για να πετύχει τους στόχους της. Συγκρότησε
«συμβούλια υπεράσπισης της γης» και «επιτροπές αυτοάμυνας» (με
επικεφαλής τον μεγαλοεπιχειρηματία και μεγαλύτερο γαιοκτηματία στη χώρα
Μπράνκο Μαρίνκοβιτς που πλούτισε επί δικτατοριών) που αποτελούν
στοιχειώδεις σχηματισμούς παραστρατιωτικών ομάδων.
Στη Σάντα Κρουζ, η οργανωμένη βία της Δεξιάς τώρα καθοδηγείται από
την Ένωση Νεολαίας (UJC). «Η UJC ενοποιεί βίαιες περιθωριακές ομάδες
από το χουλιγκανισμό, τις πολεμικές τέχνες, την άρση βαρών και το ξύλο
στους δρόμους, σε ένα συγκροτημένο όργανο προσανατολισμένο σε επιθέσεις
σε αγρότες και υποστηρικτές του MAS και σε εφόδους σε φορολογικά
γραφεία, σχολεία, εργατικά συνδικάτα και επιτροπές διαχείρισης του
νερού» (Γκούσταφσον, NACLA report on Americas).
Η τελευταία αντιπαράθεση ξέσπασε με αφορμή το λεγόμενο «μισθό
αξιοπρέπειας». Το μέτρο αυτό παρέχει στους Βολιβιανούς άνω των 60 ετών
μια ενισχυτική σύνταξη και το κόστος του θα καλυφθεί από τη φορολόγηση
των βιομηχανιών φυσικού αερίου. Ο «μισθός αξιοπρέπειας» εξαγρίωσε τους
καπιταλιστές στις -πλούσιες σε φυσικό αέριο- ανατολικές επαρχίες οι
οποίοι προσανατολίστηκαν σε κινήσεις αυτονόμισης.
Οι τέσσερις επαρχίες της Ανατολής προχώρησαν σε δημοψηφίσματα για
καθεστώς αυτονομίας στα οποία επικράτησε συντριπτικά το «ναι» αλλά με
τους οπαδούς του Μοράλες να απέχουν καθολικά. Το MAS κάλεσε τους
υποστηρικτές του «όχι» να μην κατέβουν στους δρόμους για να
συγκρουστούν με την UJC, και αρκέστηκε -μετά την σχετική απόφαση του
εκλογοδικείου- να χαρακτηρίσει τα δημοψηφίσματα αντισυνταγματικά,
«τίποτα περισσότερο από δαπανηρά γκάλοπ». Στις 29 Ιούνη η αντιπολίτευση
σημείωσε μια ακόμα επιτυχία με την εκλογή δικού της κυβερνήτη στην
επαρχία της Τσουκουϊσάκα, όπου το MAS είχε θριαμβεύσει στις εθνικές
εκλογές. Το πώς οδηγηθήκαμε σε αυτήν την εξέλιξη ήταν ένα ακόμη
παράδειγμα της αποθράσυνσης της Δεξιάς που έχει μείνει σε μεγάλο βαθμό
αναπάντητη. Τις μέρες των συγκρούσεων στη Σούκρε για το ζήτημα του
συντάγματος, οι βίαιες διαδηλώσεις της αντιπολίτευσης ανάγκασαν τον
προσκείμενο στο MAS κυβερνήτη να εγκαταλείψει την επαρχία του και λίγο
καιρό μετά να παραιτηθεί «για να εκτονωθεί η κρίση». Αυτή η υποχώρηση
χωρίς μάχη οδήγησε στην απώλεια μιας επαρχίας-οχυρό για το MAS από ένα
πρώην στέλεχός του, τώρα οπαδό της αντιπολίτευσης.
Τα ΜΜΕ, στο πλευρό της επιχειρηματικής ελίτ, παίζουν με το φόβο των
κάμπας (ψηλοί, ανοιχτόχρωμοι, ευρωπαϊκής καταγωγής κάτοικοι) της
Ανατολής για μια ενδεχόμενη εισβολή και λεηλασίες από τους κόλας
(κοντοί, σκουρόχρωμοι, ιθαγενικής καταγωγής κάτοικοι) των Άνδεων. Αυτή
η προπαγάνδα έχει συσπειρώσει τα μεσοστρώματα των πόλεων κάτω από τη
σημαία της «αυτονομίας» από τον «ιθαγενή», «δικτάτορα» Μοράλες.
Έτσι, η διαμάχη στη Βολιβία συχνά εμφανίζεται να έχει και
γεωγραφικά και φυλετικά χαρακτηριστικά, μια άποψη που έχει δόσεις
αλήθειας. Όμως η Δεξιά έχει υποστηρικτές όχι μόνο στην Ανατολή αλλά και
στις πλούσιες και μεσαίες τάξεις των περιοχών των Άνδεων. Ενώ το MAS
έχει την υποστήριξη των εργατών και των ιθαγενών στην Ανατολή. Το
σενάριο ενός εμφυλίου πολέμου Ανατολής-Δύσης που θα οδηγήσει σε
γεωγραφική διάσπαση της χώρας είναι λιγότερο πιθανό απ’ ότι δείχνει.
Στόχος των αυτονομιστών της Ανατολής είναι χρησιμοποιώντας τον αγώνα
για «αυτονομία» να σαμποτάρουν το οικονομικό πρόγραμμα του Μοράλες, και
να αποκτήσουν την πολιτική δύναμη για να ανατρέψουν τον ίδιο και το
MAS.
Κάτω από τον ρατσιστικό και τοπικιστικό σωβινισμό που κυριαρχεί στη
ρητορική της Δεξιάς, παραμένει η πραγματικότητα της πάλης των τάξεων
και των ταξικών συγκρούσεων.
Το «καθεστώς αυτονομίας» παραχωρεί στους δεξιούς κυβερνήτες το δικαίωμα
να συγκροτήσουν και να ελέγχουν δικές τους αστυνομικές δυνάμεις, να
διαπραγματεύονται τα συμβόλαια με τις πολυεθνικές της περιοχής, να
καθορίζουν τα συστήματα παιδείας, υγείας και δικαιοσύνης, να ελέγχουν
ακόμα και την «εσωτερική μετανάστευση». Ήδη κυκλοφορούν φήμες για
«ανακατάληψη» των εθνικοποιημένων εγκαταστάσεων φυσικού αερίου στις
«αυτόνομες» επαρχίες.
Ο Μοράλες αποφάσισε να απαντήσει με προκήρυξη δημοψηφίσματος
εμπιστοσύνης τόσο για τον ίδιο όσο και για τους κυβερνήτες στις 10
Αυγούστου. Σε αυτό για να αναγκαστεί σε παραίτηση ένας υποψήφιος πρέπει
το «όχι» να ξεπεράσει το ποσοστό που συγκέντρωσε στην τελευταία
εκλογική αναμέτρηση. Κάτι τέτοιο δείχνει απίθανο για τον Μοράλες, το
«όχι» δε μπορεί να συγκεντρώσει το απαιτούμενο 54%. Οι δεξιοί
κυβερνήτες των δυτικών επαρχιών της Λα Παζ και της Κοτσαμπάμπα,
εκλεγμένοι με ποσοστά χαμηλότερα του 50% το πιθανότερο είναι ότι θα
ανατραπούν και το MAS θα επιβεβαιώσει την κυριαρχία του στις περιοχές
αυτές. Από αυτήν την άποψη είναι θετικό ότι ο Μοράλες επιτέλους «σήκωσε
το γάντι».
Αλλά το γεγονός ότι η πρόταση υιοθετήθηκε από τη Δεξιά δεν είναι
τυχαίο. Οι κυβερνήτες της Ανατολής αναμένεται να παραμείνουν στις
θέσεις τους και με «ανανεωμένη λαϊκή εντολή» να σκληρύνουν τη στάση
τους. Αλλά και συνολικά η άρχουσα τάξη αποκλείεται να δείξει την τυφλή
πίστη στους «θεσμούς» που μέχρι τώρα χαρακτηρίζει την τακτική του
Μοράλες. Ο έλεγχος των τιμών που προωθεί το MAS για να αντιμετωπίσει
την κρίση των τροφίμων που χτυπάει και τη Βολιβία αντιμετωπίστηκε από
τους καπιταλιστές με μαυραγορίτικες πρακτικές και με παράνομη εξαγωγή
τροφίμων σε υψηλές τιμές στη Χιλή και το Περού επιδεινώνοντας το
επισιτιστικό πρόβλημα για τους φτωχούς Βολιβιανούς.
Ο Σύνδεσμος Βιομηχάνων της Βολιβίας έχει προειδοποιήσει με φρένο στην
παραγωγή και εμπάργκο στην αγορά τροφίμων αν η κυβέρνηση δεν αλλάξει
οικονομική πολιτική. Κυκλοφορούν φήμες ακόμα και για ενδεχόμενο
πραξικόπημα. Αυτός ο συνδυασμός οικονομικής αποσταθεροποίησης της χώρας
και πραξικοπηματικών ενεργειών θυμίζει τραγικά την κατάληξη της «Λαϊκής
Ενότητας» του Αλιέντε. Είναι χαρακτηριστικό το ανοιχτό γράμμα της
Ντανιέλ Μιττεράν που προειδοποιούσε ότι βλέπουμε να ξαναπαίζεται το
έργο της Χιλής του 1973. Αλλά και η σύσκεψη των Τσάβες, Μοράλες,
Σαντινίστας και του αντιπροέδρου της Κούβας στα μέσα Ιουνίου στο
Καράκας με θέμα την υπεράσπιση της βολιβιανής κυβέρνησης.
Όμως υπάρχει το αντίπαλο δέος στις απειλές της άρχουσας τάξης, η μεγάλη
πλειοψηφία των εργατών και των ιθαγενών αγροτών που παρά την οικονομική
εξαθλίωση και την κρίση των τροφίμων, παραμένουν αποφασισμένοι να
υπερασπιστούν το MAS και τις όποιες κατακτήσεις τους. Μετά τα
δημοψηφίσματα, όλο τον Ιούνη ξέσπασαν τεράστιες διαδηλώσεις
υποστηρικτών του Μοράλες σε όλες τις δυτικές πόλεις. Ανάμεσά τους η
μεγαλύτερη διαδήλωση στην (πλούσια κινηματικά) ιστορία της Κοτσαμπάμπα
και η μεγάλη διαδήλωση όλων των κοινωνικών κινημάτων της χώρας στη Λα
Παζ που πολιόρκησε την αμερικανική πρεσβεία.
Το δημοψήφισμα όχι μόνο δεν θα βάλει τέλος, αλλά αναμένεται να «χαράξει
τις γραμμές» για τις επόμενες μάχες. Η Δεξιά μετά την αναμενόμενη νίκη
του Μοράλες στις 10 Αυγούστου το πιθανότερο είναι να αντεπιτεθεί με
ακόμα πιο πραξικοπηματικά μέσα. Για τον Μοράλες, η νίκη στις 10
Αυγούστου μπορεί να δώσει την απαιτούμενη ώθηση να προχωρήσει πιο
αποφασιστικά στην επιβολή του προγράμματός του. Αλλά το πρόγραμμα και η
στρατηγική του MAS έχουν βαθιά ελαττώματα και δεν εγγυώνται την
επιτυχία ενάντια στην αποφασισμένη για όλα Δεξιά. Η «δημοκρατική»
προσήλωσή του στους θεσμούς την έχει αποθρασύνει.
Ευχόμαστε ο Μοράλες να αξιοποιήσει το δημοψήφισμα για μια πιο επιθετική
αντιμετώπιση των σαμποτάζ των καπιταλιστών. Αλλά οι εξελίξεις στη
Βολιβία θα κριθούν από την ικανότητα της ταξικής και φυλετικής
πλειοψηφίας της χώρας να οργανωθεί σε ένα ενιαίο μέτωπο σκληρής πάλης
ενάντια στην άρχουσα τάξη και τη Δεξιά σε κάθε επίπεδο –οικονομικό,
πολιτικό, πολιτισμικό. Και μέσα από αυτήν την πάλη, στη συγκρότηση μιας
οργανωμένης εναλλακτικής στα αριστερά του MAS, ικανής να κερδίσει τη
μεγάλη μάζα των Βολιβιανών εργατών και αγροτών σε πιο επαναστατικούς
στόχους και τακτικές.