Ο εφιάλτης εξακολουθεί να είναι στη πόρτα μας
Της Κατερίνας Γιαννούλια
«Τα πρόσωπα των θυμάτων γίνονταν μαύρα και οι πνεύμονές τους πνίγονταν στο αίμα. Οι πνεύμονες των ανθρώπων είναι το ελαφρύτερο όργανο και κανονικά, μετά από μια αυτοψία, επιπλέουν στο νερό. Όταν όμως οι παθολόγοι αφαιρούσαν τους πνεύμονες από τα θύματα της γρίπης του 1918, αυτοί έμοιαζαν με συκώτι και βυθίζονταν στο νερό σαν πέτρες!».
Το παραπάνω απόσπασμα είναι από περιγραφή της πανδημίας λόγω της ισπανικής γρίπης του 1918, η οποία προήλθε από τον ιό Η1Ν1 των πτηνών. Από τον ιό αυτό, σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες δυσμενείς συνθήκες που επικρατούσαν την εποχή εκείνη, πέθαναν περίπου 100 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλον τον κόσμο, ενώ στο επίκεντρο του λιμού, τη βρετανική Ινδία, περίπου 20 εκατομμύρια.
Δεν μπορούμε να φανταστούμε κάποιον να μην ανησυχεί αν θα καταλήξουν οι πνεύμονές του σε αυτήν την κατάσταση, εκτός και αν είναι… Αμερικανός στρατιώτης στο Ιράκ ή σε κάποια άλλη περιοχή του πλανήτη που «εκδημοκρατίζεται» ή «απελευθερώνεται» από τον Μπους! Γιατί, όπως δήλωσε το αμερικανικό Πεντάγωνο, τα αντιικά φάρμακα κατά της πιθανής γρίπης λόγω του «σύγχρονου» ιού Η5Ν1 των πτηνών, θα διατεθούν κατά προτεραιότητα στις στρατιωτικές δυνάμεις που βρίσκονται σε «ενεργό καθήκον» σε ολόκληρο τον πλανήτη[1].
Κίνδυνος πανδημίας ή επιδημία…πανικού;
Ο ιός Η5Ν1 μολύνει ανθρώπους κυρίως στη Νότια Ασία και στην Αφρική. Από
το 2003, που επανεμφανίστηκε, ως το τέλος του 2006 προσβλήθηκαν 260
άνθρωποι, από τους οποίους πέθαναν οι 156 (δηλαδή το 60%)[2].
Θεωρείται ισχυρή η πιθανότητα να μην έχουν ανιχνευτεί κάποια ανθρώπινα
κρούσματα, καθώς παίζει σημαντικό ρόλο η χρονική στιγμή που συλλέγονται
τα δείγματα, επομένως, μπορεί να βρεθούν ψευδώς αρνητικά
αποτελέσματα[3].
Ο συγκεκριμένος ιός δεν έπεσε από τον ουρανό ξαφνικά το 2003.
Εμφανίστηκε το 1996, σε ένα πτηνοτροφείο στο Χονγκ Κονγκ, όπου
μολύνθηκαν 18 εργάτες. Οι αρχές έσφαξαν όλα τα ζώα, αλλά το 2003
επανεμφανίστηκε στην Κίνα.
Από το τέλος του 2005 ως το τέλος του 2006 εμφανίστηκε μεγάλη αύξηση
των κρουσμάτων σε πτηνά, και επιπλέον, εντοπίστηκαν νέοι υπότυποι του
ιού (όπως ο Fujian-like), τόσο σε πτηνά όσο και σε ανθρώπους, σε
επαρχίες της Νοτιοανατολικής Κίνας, υπότυποι που αποδείκθηκαν
φονικότεροι από τους προηγούμενους, τους οποίους αντικατέστησαν. Ο
ίδιος υπότυπος του ιού (Fujian-like) έχει ήδη εξαπλωθεί και στο Χονγκ
Κονγκ, στο Λάος, στη Μαλαισία και στην Ταϊλάνδη. Πρόκειται για ενδημική
προσαρμογή του ιού, για εξέλιξή του, η οποία ευνοήθηκε πιθανότατα από
τους υποχρεωτικούς εμβολιασμούς των πτηνών στους οποίους προχώρησε η
Κίνα στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2005. Έκτοτε ξεκίνησε και η νέα έξαρση
της γρίπης των πτηνών[4].
Άλλο ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι οι άνθρωποι που μολύνθηκαν στην
Κίνα από τον Νοέμβριο του 2005 και μετά, προέρχονται από 14 επαρχίες
αλλά, στις τέσσερις από αυτές δεν καταγράφηκε ξέσπασμα γρίπης σε πτηνά
των γειτονικών αγορών ή σε φάρμες. Άρα; Αυτοί οι άνθρωποι μολύνθηκαν
είτε απευθείας από προσβεβλημένο πτηνό είτε από άλλους ανθρώπους.
Εξάλλου, στην Ινδονησία υποψιάζονται ότι ήδη υπήρξε μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο, στην περίπτωση μιας μεγάλης οικογένειας.[4]
Επίσης, σε δύο δείγματα ανθρώπων εντοπίστηκαν μεταλλάξεις του Η5Ν1
(«Νature», Νοέμβριος 2006), οι οποίες διευκολύνουν τον ιό να
αναγνωρίζει και να μολύνει με την ίδια ευκολία τα κύτταρα ανθρώπων και
πτηνών. Ευτυχώς, ακόμη δεν έχουν γίνει οι κρίσιμες μεταλλάξεις που θα
του επιτρέψουν να προσδένεται στα κύτταρα του ανώτερου αναπνευστικού,
οπότε θα μεταδίδεται πανεύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Προς το παρόν
μολύνει μόνο τα κύτταρα των πνευμονικών κυψελίδων[5].
Ας έρθουμε όμως και στους αριθμούς: υπήρξε η εκτίμηση (το 2004) ότι σε
ενδεχόμενη πανδημία, θα πεθάνουν από 51 ως 81 εκατομμύρια άνθρωποι. Σε
ποσοστό 96% οι θάνατοι αυτοί θα σημειωθούν στις φτωχότερες χώρες (τις
λεγόμενες αναπτυσσόμενες)! Αν αυτή τη θνησιμότητα τη συμπυκνώσουμε σε
ένα έτος, αυτό σημαίνει αύξηση της παγκόσμιας θνησιμότητας κατά 114%. Η
συγκεκριμένη εκτίμηση βασίζεται στις πιο έγκυρες καταγραφές δεδομένων
που υπάρχουν ύστερα από τη γρίπη του 1918. Το στατιστικό μοντέλο που
χρησιμοποιήθηκε από τους Murray C. (καθηγητής στο Harvard) et al.
δημοσιεύεται στο περιοδικό «The Lancet»[6].
Μήπως όμως γινόμαστε λίγο υπερβολικοί, καθώς δεν μπορούμε να πούμε ότι
οι σημερινές συνθήκες διαβίωσης δεν είναι ίδιες με του 1918; Όπως και
να έχει, η επιστήμη έχει προοδεύσει, δεν μπορεί να πεθάνουμε τώρα από
μια γρίπη!
Αλήθεια ή ψέματα;
Απαντά η ομάδα του Murray, στην προαναφερθείσα δημοσίευση[6]:
Η συμπτωματική ιατρική αντιμετώπιση είναι καλύτερη από το 1918, ωστόσο
πρόσβαση σε αυτήν έχουν μεμονωμένα άτομα υψηλών και μεσαίων
εισοδημάτων. Εκτός των άλλων, σε πιθανή πανδημία τα ήδη εξασθενημένα ως
διαλυμένα από τις διαρκείς περικοπές, συστήματα Υγείας δεν είναι
καθόλου σίγουρο ότι θα αντέξουν όλη αυτή την υπερφόρτωση που θα
επιφέρει η γρίπη.
Τα ήδη υπάρχοντα αντιικά φάρμακα, (οι νευραμινιδάσες Tamiflu και
Relenza) δεν μπορούμε να ξέρουμε αν θα εξακολουθήσουν να είναι
αποτελεσματικά, αφού δεν ξέρουμε από τώρα ακριβώς ποιος θα είναι ο ιός
της πανδημίας. Η αμανταδίνη που ήταν ένα φτηνό και αποτελεσματικό
αντιικό, χρησιμοποιήθηκε ασύδοτα και κρυφά στην Κίνα για την προστασία
των πουλερικών το 1997, με αποτέλεσμα ο ιός να αναπτύξει νέα ανθεκτικά
στελέχη και να αχρηστευθεί το φάρμακο[1].
Ο εμβολιασμός, με ένα κενό 4 ως 6 μηνών από το ξεκίνημα της πανδημίας,
θα σώσει μόνο όσους διαθέτουν υψηλά εισοδήματα και μπορούν να
προστατευτούν με μέτρα καραντίνας. Από την εμπειρία της γρίπης του 1918
προέκυψε ότι υπήρξαν περιοχές όπου τα μέτρα καραντίνας προφύλαξαν από
μόλυνση ορισμένους πληθυσμούς, σε άλλες περιοχές όμως δεν είχαν κανένα
αποτέλεσμα.
Ο ιός μεταδίδεται 24 ώρες ή και παραπάνω, προτού ο ασθενής παρουσιάσει
συμπτώματα. Οι φτωχότεροι πάντως δεν θα προλάβουν σίγουρα να
επωφεληθούν από τη χρήση εμβολίων.
Κατά τη διετία 1918-1920 μεγάλο ποσοστό θανάτων προήλθαν από
δευτερογενή, βακτηριακή πνευμονία, μετά από την πρωτογενή ιική.
Απέναντι σε αυτήν την απειλή, πρόσβαση στα αποτελεσματικά αντιβιοτικά
έχουν τα μεσαία και υψηλα εισοδήματα. Και αυτό εξαρτάται από την
περιοχή του πλανήτη στην οποία και βρίσκονται οι ασθενείς.
Όπως και να τα δούμε τα πράγματα, τον μεγαλύτερο φόρο θανάτων θα τον
πληρώσουν οι χώρες της υπο-Σαχάριας Αφρικής και της Νότιας Ασίας,
γενικά οι φτωχότεροι και πιο εξαθλιωμένοι πληθυσμοί. Γιατί, θα πρέπει
να συνυπολογιστούν τα 35 εκατ. ανθρώπων που πάσχουν ήδη από AIDS (χωρίς
ανοσοποιητικό σύστημα πώς θα αντέξουν τέτοια επίθεση από τη γρίπη;),
αλλά και τα υπόλοιπα προβλήματα από φυματίωση, ελονοσία, καρδιαγγειακές
παθήσεις, κακή διατροφή, τρομερή πυκνότητα πληθυσμών και συγχρόνως
καθόλου υποδομές για αντιμετώπιση του προβλήματος.
Στην κρίση του 1918 υπήρξε διαφοροποίηση στα ποσοστά θνησιμότητας μεταξύ κοινοτήτων, που έφτανε και στις 30 φορές.
Καταλήγουμε λοιπόν στον θλιβερό και αισχρό μαθηματικό τύπο, κατά τον
οποίο η θνησιμότητα είναι αντιστρόφως ανάλογη του κατά κεφαλήν
εισοδήματος.
Παρ’ ότι δεν μπορεί να προβλεφθεί πότε ακριβώς και αν σίγουρα θα
ξεσπάσει αυτή η πανδημία γρίπης από τον ιό των πουλερικών, ας θυμηθούμε
πώς εξελίχθηκε η προηγούμενη και μεγαλύτερη πανδημία του 20ου αιώνα: ο
ιός Η1Ν1, που ήταν μόνο των πτηνών, μεταλλάχθηκε ξαφνικά και μπορούσε
να μεταδοθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο!
Φταίνε τα αποδημητικά πουλιά;
Τα αποδημητικά πουλιά μπορούν να μεταφέρουν τον ιό ως και 1.700 χλμ.
μακριά και να μολύνουν άλλες, μακρινές περιοχές, αλλά δεν φταίνε αυτά
για την τόσο μεγάλη εξάπλωση του ιού.
Σε μελέτη του Guan Y. στο περιοδικό «PNAS», συγκρίνονται οι γενότυποι
διαφόρων υποτύπων του Η5Ν1, από διαφορετικές επαρχίες της Κίνας και των
γειτονικών περιοχών και έτσι, προδίδεται η καταγωγή και τα…μυστικά
τους! Ο ιός αναπαράχθηκε στην Κίνα για περισσότερα από 10 χρόνια και
επανειλημμένα μεταφέρθηκε στο γειτονικό Βιετνάμ και στη μακρινή
Ινδονησία - το πιθανότερο μέσω μετακινήσεων πουλερικών και προϊόντων
τους στις αγορές των περιοχών αυτών. Το πιο πιθανό, επίσης, είναι ότι
τα άγρια, αποδημητικά πτηνά μολύνθηκαν από την τοπική πτηνοτροφία στην
Κίνα, κατά τη διάρκεια του εκεί ξεχειμωνιάσματός τους[7].
Στα υδρόβια πτηνά, και ιδίως στις πάπιες, ο ιός στη βασική μορφή του
προκαλεί ήπια μόλυνση. Κάθε χρόνο δεκάδες εκατομμύρια πουλιά μαζεύονται
στις λίμνες της Μινεσότα, στο Γιούκον, στη Σιβηρία και στη Καμτσάκα για
να ξεκινήσουν για το ετήσιο ταξίδι τους σε θερμότερα κλίματα. Αν
αναλύσει κανείς το νερό των λιμνών αυτών θα βρει μια «σούπα» από
περιττώματα, με τουλάχιστον 130 πιθανούς υπότυπους ιών της γρίπης, οι
οποίοι όμως δεν σκοτώνουν τις πάπιες[1].
Η παρούσα κρίση ξεκίνησε όταν ο ιός πέρασε από τις άγριες πάπιες και
τις χήνες στα κοτόπουλα, τα οποία παρουσίασαν 100% θνησιμότητα!
Άρα, φταίνε μήπως τα οικόσιτα πουλερικά και οι αδαείς, «ασυνείδητοι»
φτωχοί ιδιοκτήτες τους, που τα αφήνουν να σουλατσάρουν πέρα-δώθε
ελεύθερα;
Ούτε αυτή είναι η σωστή απάντηση.
Η σωστή απάντηση είναι ότι φταίει το… «Τι ωραίο πλιάτσικο!». Αυτό που
εννοούσε ο Τζόναθαν Κόου στο βιβλίο του: η ασυγκράτητη και ανελέητη
δίψα για κέρδος με οποιονδήποτε τρόπο χρειαστεί. Και που, ευτυχώς για
εμάς, περιγράφει καταπληκτικά στο σχετικό με τη βιομηχανία των
πτηνοτροφείων κεφάλαιο (της Ντόροθι Γουίνσο): «…Είναι δύσκολο να
περιγράψω αυτό που είδα, γιατί δεν έβγαζε νόημα και εξακολουθεί να μη
βγάζει ακόμη και σήμερα. Ένιωθα σαν να έβλεπα μια σκηνή από κάποια
ταινία βγαλμένη από την παράλογη φαντασία κάποιου σουρεαλιστή
σκηνοθέτη. Έβλεπα κάτι που μπορώ να το περιγράψω μόνο σαν θάλασσα από
κοτόπουλα. Έβλεπα κάτι σαν μακριά, φαρδιά, σκοτεινή σήραγγα, που το
δάπεδό της ήταν στρωμένο με κοτόπουλα ως εκεί που έφτανε το μάτι μου.
Ένας Θεός ξέρει πόσα πουλερικά ήταν μέσα σε τούτο το παράπηγμα:
χιλιάδες, μπορεί και δεκάδες χιλιάδες. Δεν σάλευε τίποτα: τα κοτόπουλα
ήταν όλα τόσο στριμωγμένα το ένα επάνω στο άλλο που δεν μπορούσαν ούτε
να στρίψουν ούτε να κινηθούν. Και επικρατούσε η αίσθηση της απόλυτης
ησυχίας…». Όπου Ντόροθι Γουίνσο βάλτε Tyson Industries (αμερικανικός
γίγαντας της πτηνοτροφίας) ή Charoen Pokphant (CP - ταϊλανδέζικη
εταιρεία που επεκτάθηκε στην Κίνα και είχε ως μοντέλο την Tyson).
Πρόκειται για κάθετες εταιρείες, που ξεζουμίζουν τους ασυνδικάλιστους
εργάτες και επίσης δουλεύουν με συμβόλαια με μικρούς παραγωγούς, στους
οποίους «παρέχουν» τα πάντα για την παραγωγή: ζωοτροφές, φάρμακα κτλ.
από δικές τους, συνεργαζόμενες εταιρείες. Τα προϊόντα τους διατίθενται
στα KFC, McDonalds και σε άλλα εστιατόρια... υγιεινής και θρεπτικής
διατροφής! Αυτός είναι λοιπόν ο αγροκαπιταλισμός.
Αυτή η κατάσταση των εντατικών πτηνοτροφείων, με τρομακτικές
συγκεντρώσεις πτηνών σε μικρές γεωγραφικές περιοχές, οι οποίες ποτέ δεν
υπήρξαν στη φύση, αποτελούν τον ιδανικότερο τόπο για φυσική επιλογή των
πιο μολυσματικών στελεχών των ιών. Στην περίπτωση της γρίπης, η
βιομηχανική πτηνοτροφία έβαλε τις μηχανές της εξέλιξης του ιού σε
γρήγορα γκάζια. Τα οικόσιτα πτηνά και να πεθάνουν από τη γρίπη δεν
προλαβαίνουν να έρθουν σε επαφή με πολλά άλλα πτηνά ή ανθρώπους και να
μεταδώσουν τον ιό σε πληθυσμούς που θα μπορούσαν να τον κάνουν να
εξελιχθεί σε υψηλότερης μολυσματικότητας μορφές.
Οι κυβερνήσεις της Ταϊλάνδης, της Κίνας και της Ινδονησίας συνωμότησαν
με τη CP και άλλες ισχυρές εταιρείες, κάλυψαν τις αρχικές μολύνσεις και
επέτρεψαν την εξαγωγή κρέατος από άρρωστα πουλιά[1].
Φανταστείτε τι συμβαίνει τώρα που είναι μπροστά μας οι Ολυμπιακοί
Αγώνες στο Πεκίνο και που στη θέση του γενικού διευθυντή του Παγκόσμιου
Οργανισμού Υγείας εξελέγη η Κινέζα γιατρός Margaret Chan. Η κυρία, ως
διευθύντρια Υγείας στο Χονγκ Κονγκ, κατά την πρώτη έκρηξη της γρίπης το
1997 κατηγορήθηκε για παραπληροφόρηση του κοινού, αφού έκρυβε τα
γεγονότα![8]
Αντίστοιχη κατάσταση με τα στοιβαγμένα κοτόπουλα στα πτηνοτροφεία,
βιώνουν εκατομμύρια άνθρωποι στις φτωχές περιοχές του πλανήτη. Ο ΟΗΕ
επίσημα εκτιμά ότι πάνω από 1 δισ. ανθρώπων ζουν σε παραγκουπόλεις.
Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν καμιά απολύτως πρόσβαση στην ιατρική πρόοδο
των τελευταίων 90 ετών!
Τι να κάνουμε;
Στην παρούσα κατάσταση, «το ηθικά σωστό, είναι πλέον και θέμα εθνικής
ασφάλειας. Είναι ούτως ή άλλως ανήθικο να εκτρέφεις πτηνά κάτω από τις
αηδιαστικές βιομηχανικές συνθήκες που ισχύουν, όπως ανήθικο είναι να
αφήνεις 1 δισ. ανθρώπους στις παραγκουπόλεις, να γεμίζουν πύο οι πληγές
τους. Ε, τώρα είναι και θέμα εθνικής ασφάλειας δικής μας, να
σταματήσουμε αυτά τα εργοστάσια ιών», όπως γράφει ο Johan Hari στον
«Indipendent», τον Μάρτιο του 2006.
Η αντιμετώπιση της πιθανής πανδημίας γρίπης δεν είναι τόσο τρομερά δύσκολη, όσο η ίδια η γρίπη!
Στοιχειωδώς αν βελτιωθούν οι συνθήκες υγιεινής στις φτωχές χώρες,
έχοντας επάρκεια σε καθαρό νερό και τροφή, φάρμακα κυρίως, αν
καταργηθούν οι πατέντες και 35 εκατ. άνθρωποι αντιμετωπίσουν μόνο το
AIDS, υπολογίστε πόσο θα πέσουν τα ποσοστά θνησιμότητας! Για να μην
πούμε πόσο απαράδεκτο είναι να πεθαίνει κόσμος από φυματίωση και
ελονοσία στις μέρες μας.
Ακόμη και στον δικό μας, «προηγμένο», δυτικό κόσμο, τα δημόσια
συστήματα υγείας εκφυλίζονται ραγδαία και η υγεία έχει ανατεθεί στα
χέρια των ιδιωτικών γιγάντων! Σωθήκαμε!
Η δημιουργία περισσοτέρων αντιικών φαρμάκων, εκτός των δύο που υπάρχουν
ήδη, τα κέρδη από τις πωλήσεις των οποίων καρπώνονται δύο γίγαντες της
φαρμακοβιομηχανίας (η Roche και η Glaxo), είναι σοφή ιδέα, αφού, αν
ξεσπάσει η γρίπη, ο ιός πιθανά να αναπτύξει ταχύτατα ανθεκτικά στελέχη.
Δύο ασθενείς στο Βιετνάμ πέθαναν επειδή ο ιός εμφάνισε ανθεκτικότητα στο Tamiflu.
Οι απεργίες εργαζομένων διαφόρων κλάδων του δημοσίου τομέα (όπως των
νοσηλευτών, των γιατρών, των κτηνιάτρων, των γεωπόνων κτλ.) συχνά
κατηγορούνται γιατί θεωρούνται «βολεμένοι» και ζητάνε καλύτερες
συνθήκες δουλειάς, ζωής, προσλήψεις. Και όμως να που χρειάζονται στην
πραγματική ζωή για να προσταευτεί η ζωή όλων μας.
Την ώρα που ο Καραμανλής συνειδητά έσπερνε τη διχόνοια ανάμεσα σε
απλούς εργαζόμενους λέγοντας ότι «δεν θα πληρώνουν οι μισοί Έλληνες
τους άλλους μισούς», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στα μέσα του Δεκεμβρίου
2006, παρέπεμψε την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, γιατί οι δημόσιες
υπηρεσίες της χώρας δεν έχουν τους απαραίτητους σε αριθμό κτηνιάτρους,
ώστε να εξασφαλίζεται ένα ανεκτό σύστημα ελέγχων των ζωικών προϊόντων,
τόσο ως προς τη δημόσια υγεία όσο και ως προς την υγεία των ζώων. Από
τη δημόσια διοίκηση λείπουν περίπου 1.000 κτηνίατροι και πολλοί
περισσότεροι γεωπόνοι. Συνοπτικά, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που
αποσπασματικά παρατέθηκαν, η αγορά της Ελλάδας είναι ανεξέλεγκτη και
όμηρος αδίστακτων κερδοσκόπων (Ελευθεροτυπία, 8.1.2007).
Αν αυτά λέει η Ε.Ε., που δεν χαρακτηρίζεται από τα σοσιαλιστικά και τα φιλεργατικά ιδεώδη, τι να πούμε εμείς πια;
[1] Davis Mike, «Avian Flu: The monster at our door»: International Socialist Review, Issue 43, September-October 2005.
[2] WHO (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας), «Cumulative Number of Confirmed
Human Cases of Avian Influenza A/(H5N1) Reported to WHO»:
http://www.who.int/csr/disease/avian_inluenza/country/cases_table_2006_…
[3] Δρ. Ναμπάρο Ντ. (συντονιστής του ΟΗΕ για τη γρίπη των πτηνών):
συνέντευξη στη Ρούλα Τσουλέα, «Τα Νέα», 4.3.2006, αρ. φύλ. 18480.
[4] Guan Y. et al, «Emergence and predominance of an a H5N1 influenza
variant in China»: Proceedings of the National Academy of Sciences of
the United States of America, (PNAS), vol. 103, no. 45, November 7,
2006, p. 16936-16941.
[5] Foucart St., «Deux mutations du H5N1 dιtιctιes dans des ιchantillons humains»: «Le Monde », 16.11.2006.
[6] Murray et al., «Estimation of potential global pandemic influenza
mortality on the basis of vital registry data from the 1918-20
pandemic: a quantitative analysis»: The Lancet, vol. 368, December
23/30, 2006, p. 2211-2218.
[7] Guan Y. et al, «Establishment of multiple sub lineages of H5N1
influenza virus in Asia: Implications for pandemic control»:
Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of
America (PNAS), vol. 103, no. 8, February 21, 2006, p. 2845-2850.
[8] Wikipedia, the free encyclopedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Margaret_Chan