Του Βασίλη Γιαννούλη
«Η εξοχή στη Βρετανία μοιάζει λίγο περίεργη αυτόν τον χειμώνα. Φαίνεται ότι έχουμε μερικούς ακάλεστους επισκέπτες για τα Χριστούγεννα. Πανέμορφες, πολύχρωμες πεταλούδες, λιβελούλες, μέλισσες, έντομα που θα μπορούσαν να έχουν εξαφανιστεί από τα βατράχια, εξακολουθούν να βρίσκονται σε πολλές περιοχές της χώρας. Αλλά και έντομα ή πουλιά που λογικά τέτοια εποχή θα έπρεπε να πετούν κάπου στη Νότια Αφρική, παραμένουν κρυμμένα ανάμεσα στα λουλούδια και στα φυτά. Υπάρχουν όμως και άλλα σημάδια που μας κάνουν να ανησυχούμε. Πολλά από τα δένδρα που υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να έχουν απογυμνωθεί από τα φύλλα τους, τα διατηρούν σε πείσμα των ρομαντικών. Και άγρια φυτά, όπως οι μαργαρίτες στους αγρούς, που αποτελούν ωραίο καλοκαιρινό θέαμα, παραμονές Χριστουγέννων, παραμένουν εξίσου ωραία. Κακά τα ψέματα. Αυτός ο χειμώνας είναι ο θερμότερος από το 1659...».
Τα παραπάνω δημοσιεύτηκαν στη βρετανική εφημερίδα «Ιndependent»[1] πριν από λίγες ημέρες και αντανακλούν αυτό που ολοένα και περισσότερο αντιλαμβανόμαστε όλοι: το φαινόμενο του θερμοκηπίου δεν είναι κάτι μακρινό, αλλά έχει εγκατασταθεί στην καθημερινότητα μας.
Το πετρέλαιο και τα ορυκτά καύσιμα για περισσότερο από έναν αιώνα, και
ως σήμερα, αποτελούν τη σχεδόν αποκλειστική πηγή ενέργειας. Η
διπλωματία του πετρελαίου καλά κρατάει είτε με πιέσεις είτε με πολέμους
σε όλον τον κόσμο και μας υπενθυμίζει ότι δεν υπάρχει πρόθεση για την
εγκατάλειψη αυτής της πηγής κέρδους και ενέργειας άμεσα, παρά τα
αποδεδειγμένα καταστροφικά αποτελέσματα που έχει για το περιβάλλον και
για τις ζωές μας. Στη χρονιά που μας πέρασε είδαμε εκθέσεις, όπως η
Έκθεση Στερν για λογαριασμό της κυβέρνησης Μπλερ στη Μεγάλη Βρετανία,
βιβλίο και ντοκιμαντέρ για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή από
τον Αλ Γκορ, αντιπρόεδρο των ΗΠΑ την περίοδο Κλίντον[2], τη διάσκεψη
του ΟΗΕ στο Ναϊρόμπι για τη λήψη μέτρων για τη μείωση των εκπομπών των
αερίων του θερμοκηπίου. Αυτό που συνέβη ήταν ότι με έντονο τρόπο ένα
θέμα που ήταν υπόθεση κάποιων «περιθωριακών» και «καταστροφολόγων»
είναι πλέον θέμα που οι κυβερνήσεις σε ολόκληρο τον κόσμο δεν μπορούν
να αγνοούν. Και παρ’ όλο που τίποτα άξιο λόγου δεν έχει γίνει για την
μείωση της εξάρτησης από το πετρέλαιο (η διάσκεψη του Ναϊρόμπι ήταν
σκέτη αποτυχία σε αυτό), έχει αρχίσει να αναπτύσσεται παγκόσμια έντονη
συζήτηση και αντιπαράθεση για το ποια μορφή ενέργειας θα αντικαταστήσει
το πετρέλαιο. Και αυτό γιατί ένα φάντασμα από το παρελθόν, που ακούει
στο όνομα πυρηνική ενέργεια επιστρέφει. Σε νέα συσκευασία.
«Η πυρηνική ενέργεια προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα όσον αφορά την
αποφυγή των εκπομπών αερίων, που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου
και την ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας» αναφέρει η ετήσια
απολογιστική έκθεση της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας, που ιδρύθηκε μετά
το αραβικό πετρελαϊκό εμπάργκο για να συμβουλεύει 26 βιομηχανικά κράτη
σε θέματα ενέργειας[3]. Με την άποψη αυτή συμφωνεί και η επίτροπος
Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Loyola de Palacio, που υποστήριξε τα
σχέδια της φινλανδικής πυρηνικής βιομηχανίας για την κατασκευή του
πέμπτου αντιδραστήρα στη χώρα, τονίζοντας ότι η πυρηνική ενέργεια θα
βοηθήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση να πετύχει τους στόχους σχετικά με τη
μείωση των εκπομπών αερίων που είναι βλαβερά για το περιβάλλον. Και
για να μην αφήσει ίχνος αμφιβολίας για τις θέσεις της συμπληρώνει:
«'Είμαι πολύ σαφής ως προς αυτό: δεν μπορούμε να αποφύγουμε την
πυρηνική ενέργεια, αν θέλουμε να εκπληρώσουμε τη δέσμευση του
Πρωτοκόλλου για τη μείωση των εκπομπών». Ο κατάλογος των υπερασπιστών
της πυρηνικής ενέργειας περιλαμβάνει από τον Μπους και τον Μπλερ και
τις εταιρείες παραγωγής πυρηνικής ενέργειας της Μεγάλης Βρετανίας ως
τους «οικολόγους υπέρ της πυρηνικής ενέργειας».
Το βασικό επιχείρημα των υπέρμαχων της πυρηνικής ενέργειας είναι ο
«ρεαλισμός» της πρότασής τους. Η παγκόσμιες ανάγκες για ενέργεια είναι
μεγάλες και συνεχώς αυξάνονται και η μοναδική πηγή ενέργειας που μπορεί
να τις καλύψει, κατά τη γνώμη τους, είναι η πυρηνική ενέργεια. Είναι
καθαρή, δηλαδή δεν εκπέμπει αέρια του θερμοκηπίου, η τεχνογνωσία
υπάρχει και μπορεί να βελτιωθεί, η διαχείριση των αποβλήτων, τα οποία
είναι πρόβλημα, μπορεί να γίνει με ασφάλεια και επίσης ισχυρίζονται ότι
είναι πιο οικονομική από άλλες μορφές ενέργειας. Σε όλες σχεδόν τις
δηλώσεις μόνιμη κατάληξη είναι το δίλημμα: πυρηνική ενέργεια ή
καταστροφή του πλανήτη. Δεν υπάρχει στην οπτική τους άλλη εναλλακτική
λύση, άμεσα εφαρμόσιμη. Και όσοι διαφωνούν καλούνται να ξεπεράσουν τις
«φοβίες» τους και να σταματήσουν να κοιτάνε το παρελθόν. Είναι όμως
έτσι;
Μπορεί να υπάρξει πυρηνική ενέργεια μόνο για ειρηνικούς σκοπούς;
Η ιστορία μπορεί να είναι διδακτική όταν κανείς θέλει να μάθει και
εντελώς άχρηστη όταν θέλει να ξεχάσει. Σε ολόκληρο τον κόσμο
λειτουργούν σήμερα 438 πυρηνικοί σταθμοί και οι περισσότεροι από αυτούς
έχουν κατασκευαστεί κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου. Η ιστορία των
πυρηνικών αντιδραστήρων για παραγωγή ενέργειας συμβαδίζει με εκείνη της
ανάπτυξης πυρηνικών όπλων τόσο στην πρώην ΕΣΣΔ, όσο και στη Δύση.
Πυρηνικά εργοστάσια έχουν οι χώρες που διαθέτουν ή θέλουν να αποκτήσουν
πυρηνικά όπλα. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, στην Ινδία που πολύ
πρόσφατα υπέγραψε συμφωνία συνεργασίας με τις ΗΠΑ για προμήθεια
πυρηνικής τεχνολογίας σε αντάλλαγμα για τη στρατηγική (κατά της Κίνας)
συνεργασία τους. Παράλληλα, τις τελευταίες ημέρες, οι χώρες του Κόλπου
- Σαουδική Αραβία, Μπαχρέιν, Κουβέιτ, Ομάν, Κατάρ και Ενωμένα Αραβικά
Εμιράτα - κατέστησαν σαφές ότι, όπως και το Ιράν, θέλουν την πυρηνική
τεχνογνωσία, αποκλειστικά για «ειρηνική χρήση»[4]. Βρισκόμαστε ήδη σε
έναν κόσμο σπαρμένο με πυρηνικά και το ζητούμενο δεν είναι η παραπέρα
εξάπλωσή τους αλλά το αντίθετο.
Η ιστορία επίσης μας θυμίζει τις τραγικές συνέπειες ενός πυρηνικού
ατυχήματος. Είκοσι χρόνια μετά το πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνομπίλ
(1986), 3.000 εργάτες εργάζονται ακόμη για να «καθαρίσουν» το
εργοστάσιο από τη μόλυνση. Η εμφάνιση καρκίνου έχει αυξηθεί δραματικά
στη Λευκορωσία, στην Ουκρανία και στη Ρωσία. Από το 1990 ως το 2000 η
αντίστοιχη αύξηση άγγιξε το 40% στη Λευκορωσία και το 52% στην περιοχή
Gomel. Στην Ουκρανία η αύξηση έφτασε το 12%[5]. Και οι συνέπειες από τη
μεταφορά της ραδιενέργειας με τη βροχή στην υπόλοιπη Ευρώπη είναι πολύ
δύσκολο να εκτιμηθούν. Το ατύχημα αυτό ήταν που δαιμονοποίησε την
πυρηνική ενέργεια στα μάτια των περισσοτέρων και έκανε αδύνατη την
προσπάθεια από την πλευρά των κυβερνήσεων για την εξάπλωση της
πυρηνικής ενέργειας. Δεν ήταν όμως το μοναδικό. Και στην ανεπτυγμένη
Δύση υπήρξαν ατυχήματα, με κορυφαίο το ατύχημα στο Three Miles Island,
στο Χάρισμπουργκ της Πενσυλβάνια το 1979, το οποίο ήταν η αιτία για τη
λήψη αυξημένων μέτρων ασφαλείας στα πυρηνικά εργοστάσια. Ομοιότητα με
το ατύχημα στο Τσερνομπίλ: είχε προηγηθεί η προσπάθεια να συγκαλυφθεί
το μέγεθος της διαρροής. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την πιθανότητα
ατυχήματος σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Το τίμημα όμως από
ένα πυρηνικό ατύχημα είναι απείρως μεγαλύτερο από ότι το κέρδος από τη
χρήση της πυρηνικής ενέργειας.
Η «καθαρότερη» μορφή ενέργειας κατά τους υπέρμαχους της πυρηνικής
ενέργειας, παράγει απόβλητα, τα οποία παραμένουν επικίνδυνα για
χιλιάδες χρόνια. Η μέθοδος που χρησιμοποιείται για τη διαχείρισή τους
είναι να θάβονται στο έδαφος, μέσα σε ειδικά βαρέλια, σε μη
σεισμογενείς περιοχές, και να καλύπτονται με τσιμέντο. Με αυτό τον
ταχυδακτυλουργικό τρόπο τα απόβλητα «εξαφανίζονται». Αυτό βέβαια δε
σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και διαρροές. Σε κανονικές συνθήκες τηρούνται
όλα τα μέτρα και είναι μια διαδικασία με μεγάλο οικονομικό κόστος και
αμφιλεγόμενη ασφάλεια. Όσο για την περίπτωση που τα απόβλητα στέλνονται
σε φτωχές χώρες με γελοία ανταλλάγματα, η εξασφάλιση για την τύχη των
αποβλήτων είναι μηδαμινή. Αλλά και η ίδια η εξόρυξη του ουρανίου, που
είναι το καύσιμο για τους αντιδραστήρες, είναι μια διαδικασία που
παράγει αέρια του θερμοκηπίου.
Πόσο φτηνή είναι η πυρηνική ενέργεια;
Πριν από εκατό χρόνια φτηνή και άφθονη ενέργεια θα παράγονταν από το
πετρέλαιο. Ήταν και παραμένει ο μαύρος χρυσός. Όταν οι καπιταλιστές και
οι κυβερνήσεις μιλούν για κόστος αναφέρονται σχεδόν αποκλειστικά στο
βραχυπρόθεσμο κόστος και επίσης στο πόσο γρήγορα μπορεί να αποφέρει
κέρδος. Σε ολόκληρο τον κόσμο οι πυρηνικές εγκαταστάσεις δεν ήταν
φτηνές στην κατασκευή τους. Και γι’ αυτό την ευθύνη για τη δημιουργία
τους την ανέλαβαν σχεδόν αποκλειστικά οι κυβερνήσεις. Αυτές συντηρούσαν
ένα πολυδάπανο και επικίνδυνο όπλο, παρά τις αντιδράσεις, όσο υπήρχε η
φτηνή και άφθονη ενέργεια από το πετρέλαιο. Σήμερα σε χώρες όπως η
Μεγάλη Βρετανία, που οι πυρηνικές εγκαταστάσεις έχουν περάσει στα χέρια
ιδιωτών, τα δάνεια και η κρατική χρηματοδότηση είναι συνεχή και θα
συνεχίσουν να είναι. Ο λόγος είναι απλός : ακόμη και όταν πρέπει να
κλείσει μια εγκατάσταση πυρηνικής ενέργειας δεν υπάρχει διακόπτης που
να σταματά έναν πυρηνικό αντιδραστήρα, αλλά αντίθετα απαιτείται χρόνος
και μεγάλο κόστος. Αυτό συμβαίνει σε χώρες του πρώην Ανατολικού μπλοκ,
που χρειάζεται να κλείσουν κάποιους αντιδραστήρες λόγω ηλικίας. Το
Κοζλοντούι στη Βουλγαρία είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Να σημειωθεί
ότι σχεδόν όλες οι υπάρχουσες πυρηνικές εγκαταστάσεις σε όλον τον κόσμο
θα πρέπει να κλείσουν μέσα στις επόμενες δύο ή τρεις δεκαετίες, λόγω
ηλικίας. Γι’ αυτό, σε συνδυασμό με τους περιβαλλοντικούς κινδύνους ο
Αμερικανός ειδικός σε θέματα ενεργειακής αποδοτικότητας Άντονι Λάβινς
έχει γράψει ότι «αν η πυρηνική ενέργεια είναι η απάντηση, τότε έχει
τεθεί η λάθος ερώτηση». Και το κόστος των ατυχημάτων; Υπολογίζεται ότι
το οικονομικό κόστος του ατυχήματος του Τσερνομπίλ είναι τρεις φορές
μεγαλύτερο από το όφελος που παρέχει η χρήση όλων των πυρηνικών
εγκαταστάσεων στη Σοβιετική Ένωση μεταξύ 1954 και 1990.
Αυτή η τεχνολογία προβάλλεται ως η τεχνολογία του μέλλοντος και η λύση
στο πρόβλημα της ενέργειας. Με αυτή την τεχνολογία θα έπρεπε να
δημιουργηθούν 1.200 πυρηνικές εγκαταστάσεις παγκοσμίως, που θα
απαιτούσαν 15 εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου και θα παρήγαγαν 0.97
εκατομμύρια τόνους αποβλήτων, θα κόστιζαν 1ως 2 τρισεκατομμύρια
δολάρια, για να πετύχουμε μείωση κατά 0.2 βαθμούς Κελσίου στη μέση
αύξηση της θερμοκρασίας[6]. Όσο όμως αυξάνονται οι πυρηνικές
εγκαταστάσεις, ακόμη και αν η τεχνολογία βελτιωθεί και τηρούνται οι
κανόνες ασφαλείας, οι αυξημένες πιθανότητες για σοβαρό ατύχημα, οι
τεράστιες εκτάσεις που απαιτούνται για την αποθήκευση των πυρηνικών
αποβλήτων και το κόστος για τη διαχείριση αυτών των εγκαταστάσεων
κάνουν την πυρηνική ενέργεια ασύμφορη και μόνο με οικονομικά κριτήρια.
Η πυρηνική ενέργεια δεν είναι λύση, αλλά ένα πρόβλημα που το έχουμε κληρονομήσει από το παρελθόν.
Η αντίδραση στη χρήση της πυρηνικής ενέργειας δεν είναι καινούργια. Τη
δεκαετία του 1970 το κίνημα ενάντια στα πυρηνικά κατάφερε να αναδείξει
τους κινδύνους από τη χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Όχι τυχαία, καθώς
πυρηνική ενέργεια και πυρηνικά όπλα αποτελούν όψεις του ίδιου
νομίσματος. Ήταν μέρος του αντιπολεμικού κινήματος και διεκδίκησε τον
πυρηνικό αφοπλισμό. Κόμματα, όπως οι Πράσινοι στη Γερμανία,
δημιουργήθηκαν και κέρδισαν την εμπιστοσύνη με κεντρικό άξονα της
πολιτικής τους την κατάργηση της πυρηνικής ενέργειας. Οργανώσεις σαν
την Greenpeace απέκτησαν παγκόσμια εμβέλεια και συμβάλανε στην
ενημέρωση για την προστασία του περιβάλλοντος και κατά της χρήσης της
πυρηνικής ενέργειας. Τα ατυχήματα σε πυρηνικές εγκαταστάσεις όπως το
Τσερνομπίλ έστειλαν την πυρηνική ενέργεια στο αρχείο. Προσωρινά, από
ό,τι φαίνεται.
Σήμερα το οικολογικό κίνημα και η Αριστερά οφείλει να συνεχίσει τη μάχη
ενάντια στη χρήση της πυρηνικής ενέργειας και να διεκδικήσει την
απόσυρση μιας τεχνολογίας γερασμένης και επικίνδυνης. Και μάλιστα
άμεσα, καθώς τα καινούργια πυρηνικά προγράμματα βρίσκονται στα χαρτιά!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Leading article: A dangerous seasonal disorder
Published: 18 December 2006
[2] Earth in the Balance: Ecology and the Human Spirit (Plume) (Paperback)
by Al Gore
[3] ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 08/11/2006 Τίτλος άρθρου: Πυρηνική ενέργεια; Ναι, ευχαριστώ...
[4] The Guardian, Hμερομηνία δημοσίευσης: 13-12-06
[5] Έκθεση της Greenpeace για τις επιπτώσεις του Τσερνομπίλ στην ανθρώπινη υγεία, Απρίλιος 18, 2006
[6] Dr. Tom Cochran, Natural Resources Defences Council, 22 June 2005 NRDC Board mtg.