Μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο μέσα από τις κυβερνήσεις;
Πριν από 35 χρόνια, στις 11 Σεπτέμβρη του 1973, στρατός του στρατηγού Πινοσέτ κατέλαβε το Προεδρικό Μέγαρο La Moneda στο Σαντιάγκο, δολοφόνησε τον πρόεδρο Σαλβαδόρ Αλιέντε και έβαλε τέλος στο «Χιλιανό πείραμα», στην ελπίδα -που αποδείχθηκε αυταπάτη- ότι υπάρχει «ειρηνικός δρόμος» προς το σοσιαλισμό, στην ιδέα ότι μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο μέσα από τους θεσμούς του αστικού κράτους εγκαθιστώντας στην ηγεσία τους την Αριστερά μετά από μια κοινοβουλευτική νίκη.
Α κολούθησε μια πραγματική σφαγή. Στους επόμενους 12 μήνες δολοφονήθηκαν πάνω από 30.000 αγωνιστές, ενώ χιλιάδες άλλοι φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, εξορίστηκαν. Μια ολόκληρη γενιά επαναστατών, αριστερών, συνδικαλιστών, εξολοθρεύτηκε. Το «ειρηνικό πέρασμα» αποδείχθηκε απόλυτα αιματηρό για τον κόσμο του κινήματος και της Αριστεράς.
Λαϊκή Ενότητα
Ο Σαλβαδόρ Αλιέντε ήρθε στην εξουσία το Νοέμβρη του 1970, ως επικεφαλής του «μετώπου» Λαϊκή Ενότητα, ενός μετώπου που απάρτιζαν 6 κόμματα με κορμό, όμως, το Σοσιαλιστικό Κόμμα και το (ορθόδοξο, φιλοσοβιετικό) Κ.Κ. Χιλής. Στην πραγματικότητα η Αριστερά κέρδισε τις εκλογές ωθούμενη από ένα μεγάλο κύμα αγώνων των εργατών, των φτωχών αγροτών και των φοιτητών ενάντια στη χριστιανοδημοκρατική κυβέρνηση του Εντουάρντο Φρέι.
Το πρόγραμμα της Λαϊκής Ενότητας προέβλεπε ορισμένες εθνικοποιήσεις στη βιομηχανία χαλκού και στις Τράπεζες και την αγροτική μεταρρύθμιση. Ήταν μια προσπάθεια κεϋνσιανής «ενεργοποίησης» της οικονομίας στη Χιλή. Το πρόγραμμα αυτό ριζοσπαστικοποιήθηκε υπό την πίεση των μαζών που κλιμάκωσαν τη δράση τους μετά την κοινοβουλευτική νίκη της Αριστεράς: στον χρόνο που ακολούθησε πολλά λατιφούντια καταλήφθηκαν από τους αγρότες, οι εργάτες κέρδισαν 38% αυξήσεις στους μισθούς και οι υπάλληλοι πάνω από 120%...
Ταυτόχρονα ο Αλιέντε και το Κ.Κ. Χιλής επιδίωκαν να καθησυχάσουν την κυρίαρχη τάξη και τις ΗΠΑ, τον μεγάλο διεθνή «προστάτη» της περιοχής. Παραλαμβάνοντας την κυβερνητική εξουσία υπέγραψαν ένα πρωτόκολλο «δεσμεύσεων» που αναγνώριζε ως απαραβίαστο το Σύνταγμα και το νομικό σύστημα, ενώ δεχόταν ως εγγυητές της συμφωνίας το στρατό και την αστυνομία. Σε αυτήν τη «δέσμευση» έμειναν πιστοί μέχρι τέλους. Όμως ήταν οι μόνοι που δεσμεύτηκαν σε αυτήν την αυταπάτη.
Από την πρώτη στιγμή οι ΗΠΑ συγκεντρώθηκαν στην προσπάθεια να τσακίσουν το κίνημα στη Χιλή. Σήμερα που έχουν πλέον ανοίξει τα επίσημα αρχεία, είναι δεδομένο ότι πολλά εκατομμύρια δολάρια, ο Κίσσινγκερ και η CIA, χιλιάδες «σύμβουλοι» και πολλές ιδιωτικές εταιρείες (όπως η διαβόητη ITT) αφιερώθηκαν στο στόχο της προετοιμασίας και της εκτέλεσης του πραξικοπήματος. Ο βρώμικος ρόλος των ΗΠΑ είναι σίγουρος, αλλά όχι ο μοναδικός.
Η κυρίαρχη τάξη της Χιλής μπήκε αμέσως στην πόλεμο, αρχίζοντας την οικονομική μάχη και προετοιμάζοντας το κλίμα για την «τελική λύση». Με αφορμή την επίσκεψη του Κάστρο στη Χιλή, στα τέλη του 1971, η καλή κοινωνία και η μεσαία τάξη οργάνωσαν τις «διαδηλώσεις της κατσαρόλας». Ήταν μια πρόκληση που αντιμετωπίστηκε εύκολα από τις αντιδιαδηλώσεις των εργατών και της Αριστεράς, ακολούθησαν όμως οι σοβαρότερες προκλήσεις. Το 1972 οι καπιταλιστές -αξιοποιώντας και τον πακτωλό της αμερικάνικης «βοήθειας»- οργάνωσαν πολύμηνο λοκ άουτ (εργοδοτική απεργία) στις μεταφορές και τα καταστήματα. Συνεπικουρούμενοι από τη μεσαία τάξη επιχειρούσαν να διαμορφώσουν κλίμα οικονομικής καταστροφής, πείνας και πανικού, που θα οδηγούσε είτε στην κατάρρευση της κυβέρνησης είτε στην επέμβαση του στρατού.
Μορφές Διπλής Εξουσίας
Ο κόσμος είχε κάθε λόγο να ενισχύει τις οργανώσεις του κατά την περίοδο της Λαϊκής Ενότητας. Τα συνδικάτα μεγάλωσαν, σε όλη τη Χιλή άνθισαν οργανώσεις χωρικών, φοιτητών νέων, συνοικιών κ.λπ.
Όμως η μεγάλη έκρηξη πραγματοποιήθηκε μπροστά στις ανάγκες να απαντηθεί η εργοδοτική πρόκληση. Οι εργάτες έπρεπε να βρουν μορφές οργάνωσης κατάλληλες για να πάρουν τον έλεγχο των καταστημάτων, των κλειστών εργοστασίων, των μεταφορών, να διασφαλίσουν τη στοιχειώδη λειτουργία της κοινωνίας. Και τις δημιούργησαν μέσα αρχικά από τοπικές επιτροπές και στη συνέχεια μέσα από τα cordones που στην πραγματικότητα ήταν η χιλιανή εκδοχή της παλιότερης ρώσικης λέξης «σοβιέτ». Τα cordones, ενώνοντας τους εργάτες των κατειλημμένων εργοστασίων ή υπηρεσιών με τους κατοίκους των εργατικών περιοχών και τους εξεγερμένους νέους ήταν μια εμβρυακή μορφή «εργατικής εξουσίας». Η δράση τους τσάκισε το εργοδοτικό λοκ άουτ. Η κυρίαρχη τάξη υποχώρησε μουδιασμένη και οι στρατοκράτες προσωρινά λούφαξαν.
Όμως η πολιτική υποστήριξη στα cordones έμεινε περιορισμένη. Μόνο η επαναστατική Αριστερά (με βασική οργάνωση το MIR, Κίνημα Επαναστατικής Αριστεράς) και ένα τμήμα της αριστερής πτέρυγας του Σοσιαλιστικού Κόμματος στάθηκαν στο πλευρό τους.
Ο Αλιέντε χαρακτήρισε ως «τεράστια ανευθυνότητα» την ανάπτυξη μορφών οργάνωσης και εξουσίας έξω από τα συνταγματικά πλαίσια. Ο γραμματέας του Κ.Κ. Χιλής, Λουίς Κορβαλάν, προχώρησε μακρύτερα: έκανε λόγο για αντεπαναστάτες, για οργανώσεις που -αξιοποιώντας τα δήθεν λάθη της άκρας Αριστεράς- παίζουν το παιχνίδι του… ιμπεριαλισμού. Το Κ.Κ. ζήτησε να αυτοδιαλυθούν όλες οι εργατικές οργανώσεις μέσα στα πλαίσια της CUT (της αντίστοιχης ΓΣΕΕ) που έλεγχαν οι γραφειοκράτες της Λαϊκής Ενότητας. Και όλα αυτά απέναντι σε οργανώσεις που μόλις είχαν σώσει την κυβέρνηση της Αριστεράς από τον οικονομικό στραγγαλισμό ή την ανατροπή.
Σε αυτήν την περίοδο άνοιξε μια κρίσιμη πλατιά συζήτηση: «Σταθεροποιούμε ή προχωράμε;». Το δίλημμα ήταν αν το κίνημα έπρεπε να προχωρήσει απαλλοτριώνοντας τμήματα πραγματικής εξουσίας των καπιταλιστών ή να υποχωρήσει περιμένοντας να «σταθεροποιηθεί» η κυβέρνηση της Λαϊκής Ενότητας. Ο Αλιέντε και το Κ.Κ. Χιλής επέβαλαν την απάντηση της σταθεροποίησης. Ήτραν φανερό ότι έφταναν σε μια κρίσιμη καμπή. Η κυβέρνηση για να μείνει πιστή στις «δεσμεύσεις» της προς τους καπιταλιστές έπρεπε να συγκρουστεί με τους εργάτες, με τη μοναδική πραγματική δύναμη που τη στήριζε.
Αυτό έγινε με τραγικό τρόπο κατά τη μεγάλη απεργία στα ορυχεία χαλκού El Teniente. Οι εργάτες στα ορυχεία χαλκού -κορμός μέχρι τότε του κινήματος και της Αριστεράς- απέργησαν απαιτώντας τις αυξήσεις που προέβλεπε η Σύμβασή τους. Ο Αλιέντε και το Κ.Κ. τους κατηγόρησαν ως «οικονομιστές», αλλά αργότερα και ως «προδότες» ή ακόμα και «φασίστες» και έστειλαν στα ορυχεία το στρατό και τις ειδικές δυνάμεις. Η απεργία ηττήθηκε αλλά πλέον ήταν φανερό ότι έτριζε όλη η συμμαχία που στήριζε την Λαϊκή Ενότητα.
Σε αυτές τις συνθήκες (στις 29/6/1973) εκδηλώθηκε η πρώτη απόπειρα πραξικοπήματος υπό τον στρατηγό Σούρερ. Η κινητοποίηση του κόσμου, οι καταλήψεις των εργοστασίων, οι απεργίες, οι διαδηλώσεις, οι κινήσεις για εξοπλισμό των εργατών, παρέλυσαν τους πραξικοπηματίες. Ήταν η τελευταία ευκαιρία για το κίνημα στη Χιλή, αλλά και για την κυβέρνηση της Λαϊκής Ενότητας.
Ο κόσμος ζητούσε από την Αριστερά να προχωρήσει, να αφαιρέσει τη δύναμη από την κυρίαρχη τάξη και τους μηχανισμούς του κράτους, να ενισχύσει τους μηχανισμούς του κινήματος. Σε πολλές συνοικίες και πόλεις αναπτύχθηκαν πρωτοβουλίες εξοπλισμού του κόσμου.
Η κυβέρνηση κινήθηκε προς την αντίθετη κατεύθυνση: Κάλεσε τους εργάτες να εγκαταλείψουν τα κατειλημμένα εργοστάσια. Ενεργοποίησε το νόμο περί ελέγχου της οπλοκατοχής και έστειλε «νομιμόφρονα» τμήματα του στρατού να μαζέψουν τα όπλα. Δήλωσε ότι η «νομιμότητα» στο στράτευμα θα διασφαλιστεί με τις αλλαγές στην ηγεσία του. Ένας από τους νέους «νομιμόφρονες» στρατηγούς ονομαζόταν Αουγκούστο Πινοσέτ. Λίγο μετά το πραξικόπημα του Ιούνη ο Λ. Κορβαλάν δήλωνε: «συνεχίζουμε να υποστηρίζουμε τον απόλυτα επαγγελματικό χαρακτήρα των ενόπλων δυνάμεων…».
Με την πολιτική τους το καλοκαίρι του 1973 ο Αλιέντε και το Κ.Κ. Χιλής ακύρωσαν τις τελευταίες, υπαρκτές, δυνατότητες του εργατικού κινήματος να βαδίσει προς τη νίκη και αντίθετα το οδήγησαν στο σφαγείο.
Στις 11 Σεπτέμβρη του ’73 ήταν πλέον αργά. Ο Αλιέντε πέθανε υποστηρίζοντας μέχρι τέλους την πολιτική του. Ένα τμήμα της Αριστεράς προσπάθησε να αντισταθεί (με πρωτοπόρο το MIR και η ριζοσπαστική πτέρυγα του Σοσιαλιστικού Κόμματος), όμως χωρίς αποτελέσματα και με βαριές απώλειες. Το «πείραμα της Χιλής» είχε τελειώσει με μια βαριά ήττα.
Αντώνης Νταβανέλος
Διαβάστε επίσης: