Η απεργία που έγραψε ιστορία
Του Σωτήρη Μάρταλη
Η απεργία των εκπαιδευτικών, με ατμομηχανή τους δασκάλους, ήταν ένας αγώνας που άγγιξε την καρδιά των εργαζομένων, εξέφρασε την αγανάκτηση απέναντι στη διαρκή λιτότητα και συγκέντρωσε πλατιά κοινωνική συμπαράσταση. Ήταν μια απεργία που αμφισβήτησε ευθέως την εισοδηματική πολιτική, δημιούργησε όρους για πανεκπαιδευτικό μέτωπο με την κοινή απεργία δασκάλων, καθηγητών, πανεπιστημιακών παράλληλα με τις καταλήψεις μαθητών και φοιτητών. Έπιασε το νήμα από τις φοιτητικές καταλήψεις του Μάη, που ανάγκασαν την κυβέρνηση σε υποχώρηση και αναβολή του νόμου πλαισίου για τα παν/μια. Ακόμη περισσότερο, δημιούργησε το εφαλτήριο για την αντιμετώπιση της αναθεώρησης του άρθρου 16 του συντάγματος.
Αυτή η απεργία έγραψε ιστορία γιατί έδειξε στο εργατικό κίνημα το δρόμο της πραγματικής αντίστασης στο νεοφιλελευθερισμό, το μαζικό αγώνα διαρκείας, σε ρήξη με την παράδοση των γραφειοκρατικών 24ώρων απεργιών, των γνωστών και ως «τουφεκιές στον αέρα».
Το ξεκίνημα και τα αιτήματα
Πολλές γενικές συνελεύσεις συλλόγων δασκάλων που προηγήθηκαν της 75ης
Γενικής Συνέλευσης (Συνέδριο) της ΔΟΕ έγιναν μέσα στη φωτιά των
φοιτητικών καταλήψεων και διαδηλώσεων και αυτό συντέλεσε στο να
αποφασίσουν απεργιακές κινητοποιήσεις με την αρχή της νέας σχολικής
χρονιάς. Παράλληλα, η υποχώρηση της κυβέρνησης υπό την πίεση των
φοιτητικών κινητοποιήσεων διαμόρφωσε ένα αισιόδοξο κλίμα στο συνέδριο.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υπερψηφιστεί η πρόταση για επαναλαμβανόμενες
πενθήμερες από 18 Σεπτέμβρη. Την απόφαση αυτή ψήφισαν οι Παρεμβάσεις, η
Αυτόνομη Παρέμβαση και η ΠΑΣΚΕ. Στην προσπάθειά της η ΔΑΚΕ να εμποδίσει
αυτήν την απόφαση, κατέθεσε πρόταση για 48ωρη απεργία στο τέλος
Σεπτέμβρη. Η ΕΣΑΚ-ΔΕΕ κατέθεσε επίσης πρόταση για Γενικές Συνελεύσεις
και 48ωρη στο τέλος Σεπτέμβρη. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η ΕΣΑΚ-ΔΕΕ
στις συνελεύσεις των συλλόγων δεν πρότεινε καμία απεργιακή
κινητοποίηση. Στην κεντρική της διακήρυξη για την 75η Γ.Σ. της ΔΟΕ
καλούσε για «εκστρατεία» ενημέρωσης γονιών και λαού καθώς και για
σύγκλιση γενικών συνελεύσεων τον Σεπτέμβρη και επέσειε την απειλή ότι
«οι όποιες προτάσεις για 48ωρες ή επαναλαμβανόμενες πενθήμερες από
μόνες τους, χωρίς το σωστό πλαίσιο και την παραπάνω προετοιμασία
πέφτουν στο κενό σαν πυροτεχνήματα εντυπωσιασμού».
Η απεργία ξεκίνησε, με πενθήμερες επαναλαμβανόμενες στις 18 Σεπτέμβρη.
Τα αιτήματα ήταν επιθετικά απέναντι στην κυβερνητική πολιτική και
αρκετά προωθημένα, όχι μόνο σε σχέση με όσα είχε διατυπώσει μέχρι τότε
η ΔΟΕ αλλά και συνολικά το εργατικό κίνημα.
Ζητούσαν: 1) Αυξήσεις, 1.400 καθαρά για το νεοδιόριστο, ενσωμάτωση όλων
των επιδομάτων στο βασικό μισθό. 2) Καμία σύνδεση μισθού-απόδοσης. 3)
Όχι στην ιδιωτικοποίηση-εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης. 4) Όχι στην
αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος. 5) Πλήρη σύνταξη στα 30
χρόνια υπηρεσίας. 6) Κατάργηση όλων των αντιασφαλιστικών νόμων της
τελευταίας 15ετίας. 7) Κατάργηση της ωρομισθίας. 8) Όχι στην
αξιολόγηση-χειραγώγηση. 9) Όχι στην αξιολόγηση-κατηγοριοποίηση των
σχολείων.
Τα χαρακτηριστικά της απεργίας
Από τις πρώτες μέρες του Σεπτέμβρη ήταν έτοιμα και μοιράζονταν στα
σχολεία τα υλικά της Ομοσπονδίας (επιστολή προς τους δασκάλους και
αφίσα). Στις 11 Σεπτέμβρη, πρώτη μέρα για τους μαθητές στα σχολεία
μοιράζεται μαζικά σε χιλιάδες γονείς η προκήρυξη της ΔΟΕ, και έτσι πριν
καν αρχίσει η απεργία έγινε ένα δυνατό άνοιγμα προς την κοινωνία.
Η πρώτη μέρα της απεργίας ξεκίνησε με ένα εντυπωσιακό ποσοστό 85%
πανελλαδικά και μία μεγάλη συγκέντρωση στο Υπουργείο Παιδείας. Ενώ στις
έξι βδομάδες τα ποσοστά των απεργών ανεβοκατέβαιναν, οι εβδομαδιαίες
συγκεντρώσεις και πορείες αποδείχτηκαν από τα πιο δυνατά σημεία της
απεργίας. Με μαζικότητα που έφθασε και τις πενήντα χιλιάδες απεργούς
και συμπαραστάτες, με παλμό και πάθος, οι πορείες κάθε βδομάδα
μετέφεραν το μήνυμα της αναμέτρησης απεργών-κυβέρνησης σε όλη την
εργατική τάξη.
Στην απεργία ενεργοποιήθηκε σημαντικός αριθμός δασκάλων και νηπιαγωγών
μέσα από τα σωματεία και τις επιτροπές αγώνα. Ειδικά ένα νέο κομμάτι
που διορίστηκε μετά το ’95-’97 και δεν κουβάλαγε προηγούμενες αρνητικές
εμπειρίες στήριξε με μαχητικότητα τον αγώνα.
Πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξε η δουλειά που έκαναν οι απεργιακές επιτροπές
στις γειτονιές. Οι εξορμήσεις για μοίρασμα απεργιακού υλικού, τα πανό
σε κάθε σχολείο, μα πάνω απ’ όλα οι συγκεντρώσεις ενημέρωσης σε φορείς,
σωματεία και γονείς σε εκατοντάδες σχολεία, κέρδισαν τη συμπαράσταση
και συντέλεσαν στη διαμόρφωση ευνοϊκής στάσης από τα ΜΜΕ. Αποτελέσματα
αυτής της προσπάθειας φάνηκαν όταν ακυρώθηκαν οι προσπάθειες της
κυβέρνησης για ενεργοποίηση του λεγόμενου «κοινωνικού αυτοματισμού»: σε
δημοσκόπηση που έγινε την τρίτη βδομάδα της απεργίας, το 74% περίπου
των ερωτηθέντων δήλωσε την αλληλεγγύη του στην κινητοποίηση των
δασκάλων.
Η απεργία άσκησε μεγάλη πίεση στις ηγεσίες των συνδικάτων. Η ΑΔΕΔΥ για
όλα τα συλλαλητήρια κήρυξε τέσσερις 3ωρες στάσεις και τρεις 24ωρες
απεργίες. Απεργία για τις 5 Οκτώβρη και κάλεσμα στο συλλαλητήριο
προκήρυξαν και οι ΕΙΝΑΠ, ΟΙΕΛΕ, ΣΕΦΚ και ο Σύλλογος Βιβλιοϋπαλλήλων.
Πολύ μεγάλη σημασία για την απεργία είχε το πανεκπαιδευτικό μέτωπο στην
πράξη. Παρά τις διάφορες αδυναμίες που παρουσιάστηκαν έγινε δυνατό να
απεργούν, να καταλαμβάνουν σχολεία, σχολές και να διαδηλώνουν μαζί,
δάσκαλοι, καθηγητές, πανεπιστημιακοί, μαθητές και φοιτητές. Η ηγεσία
της ΔΟΕ σε καμία φάση δεν επιδίωξε συστηματικά το συντονισμό με τις
υπόλοιπες συνιστώσες του εκπαιδευτικού κινήματος, ο συντονισμός που
επιτεύχθηκε ήταν αποτέλεσμα της δυναμικής της απεργίας και της
προηγούμενης νίκης του φοιτητικού κινήματος.
Στις αδυναμίες της απεργίας ήταν η υποτίμηση της σημασίας της
οικονομικής ενίσχυσης. Δεν οργανώθηκε κεντρικό απεργιακό ταμείο, ενώ
κουπόνια έβγαλαν λίγοι σύλλογοι και πολύ αργά.
Η στάση των πολιτικών δυνάμεων στην απεργία
Η κυβέρνηση στην αρχή υποτίμησε τη δυναμική της απεργίας. Πριν το
ξεκίνημα, «κύκλοι» του υπουργείου παιδείας δήλωναν ότι πρόκειται για
μία συνηθισμένη 48ωρη απεργία, γιατί οι δάσκαλοι είναι ένας κλάδος που
δεν αντέχει για παραπάνω. Στην εξέλιξη της απεργίας χρησιμοποίησε όλα
τα μέσα, από την ανοιχτή καταστολή μέχρι τη χυδαία προπαγάνδα για τα
δήθεν υπερβολικά αιτήματα όπως οι αυξήσεις 40%. Ενεργοποίησε την ΔΑΚΕ
και την ΔΑΠ απεργοσπαστικά όπου και όταν μπορούσε, ενώ προώθησε κείμενα
στήριξης του νόμου-πλαίσιο από δεξιούς πανεπιστημιακούς. Πάντως, μέχρι
το τέλος κράτησε αδιάλλακτη στάση, γνωρίζοντας ότι το διακύβευμα ήταν η
εισοδηματική πολιτική και ότι, αν υποχωρούσε, θα ακολουθούσε πιθανότατα
μια χιονοστιβάδα απεργιακών διεκδικήσεων από άλλους κλάδους.
Η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ σε όλη τη διάρκεια του αγώνα κράτησε στάση
«υπεύθυνης» αντιπολίτευσης χωρίς να ενισχύει και να διευρύνει το μέτωπο
της απεργίας. Στην προσπάθειά της να αποφύγει, από τη μια, την
κλιμάκωση που δημιουργούσε η συζήτηση για την αναθεώρηση του άρθρου 16
του συντάγματος και από την άλλη, τη δυσκολία που θα της δημιουργούσε η
υπερψήφισή του μαζί με την κυβέρνηση, ζήτησε από την κυβέρνηση την
αναβολή της συζήτησης. Αυτό υπονόμευσε την εξάπλωση των φοιτητικών
καταλήψεων και στέρησε τον αγώνα από μια αιχμή που θα μπορούσε να
συσπειρώσει πλατύ φάσμα δυνάμεων.
Αντίθετα, η ΠΑΣΚΕ και η ΠΑΣΠ αντιμετώπισαν και θα συνεχίσουν να
αντιμετωπίζουν, προβλήματα ιδιαίτερα όσο αφορά τη στάση τους για το
άρθρο 16. Η ΠΑΣΚΕ στους δασκάλους αποδέχθηκε τα αιτήματα της Αριστεράς
και κράτησε στάση στήριξης της απεργίας. Στους καθηγητές τις δύο πρώτες
βδομάδες, η ΠΑΣΚΕ αρνήθηκε να υπερψηφίσει τις προτάσεις για απεργιακό
αγώνα, από την τρίτη βδομάδα και μετά, με μεγάλη δυσκολία δέχτηκε την
πρόταση για 48ώρη για να φθάσει μέχρι τριήμερες. Στην Ε.Ε. της ΑΔΕΔΥ
για τις 5/10 ένα μέρος της ΠΑΣΚ ψήφισε την πρόταση για 3ωρη και οι
υπόλοιποι ψήφισαν την πρόταση της Αριστεράς για 24ωρη. Στη ΓΣΕΕ η ΠΑΣΚ
δεν ψήφισε ούτε καν στάση εργασίας. Πάντως, και η ΠΑΣΚ στην εκπαίδευση
και η ΠΑΣΠ στα πανεπιστήμια έχουν ταχθεί κατά της αναθεώρησης του
άρθρου 16.
Η ΕΣΑΚ-ΔΕΕ (ΚΚΕ) όχι μόνο στις συνελεύσεις αλλά και στο συνέδριο ήταν
αντίθετη με την απεργία. Χαρακτηριστικό είναι ένα άρθρο ανάλυσης για το
συνέδριο της ΔΟΕ στο «Ριζοσπάστη» της 7 Ιούλη: «Στο πρόγραμμα δράσης
επιλέγονται προωθημένες μορφές κινητοποιήσεων, στη λογική των
πενθήμερων επαναλαμβανόμενων απεργιών –και μάλιστα από τη 2η κιόλας
βδομάδα λειτουργίας των σχολείων– που μπορεί μεν να μην υποστηρίζονται
από τη μεσολάβηση των καλοκαιρινών διακοπών, εξυπηρετούν όμως μια χαρά
τις προεκλογικές ανάγκες του ΠΑΣΟΚ, λίγες μόλις μέρες πριν τις
δημοτικές εκλογές του Οκτώβρη».
Μία βδομάδα πριν την έναρξη της απεργίας, την Κυριακή 10/9, σε
Πανελλαδική σύσκεψη για τη συγκρότηση του ΠΑΜΕ Εκπ/κών το μόνο που
είχαν να πουν για την απεργία είναι ότι «Οι ταξικές δυνάμεις καλούν
τους εκπαιδευτικούς να κάνουν δική τους υπόθεση τις απεργιακές
κινητοποιήσεις, υποστηρίζοντας το πλαίσιο αιτημάτων του ΠΑΜΕ, τα οποία
συγκρούονται στην πράξη –κι όχι μόνο στα λόγια– με την κυβερνητική
πολιτική». Όλη την επόμενη βδομάδα προετοιμασίας της απεργίας ο
«Ριζοσπάστης» δεν έγραψε ούτε μία αράδα για την απεργία. Το πρώτο άρθρο
γράφτηκε την Τρίτη 19/9 μετά το ξεκίνημα της απεργίας. Από την αρχή το
ΠΑΜΕ οργάνωσε δικές του χωριστές συγκεντρώσεις, διασπώντας τις δυνάμεις
του αγώνα. Θετικό, πάντως, ήταν ότι κάτω από την πίεση της απεργίας
συμμετείχαν στην κοινή συγκέντρωση στα μεγάλα πανεκπαιδευτικά
συλλαλητήρια στις 11 και 18 Οκτώβρη. Σε επίπεδο συμπαράστασης, παρά τα
λόγια τα μεγάλα και τις προτάσεις για 24ωρες απεργίες σε ΓΣΕΕ και
ΑΔΕΔΥ, δεν προκήρυξαν πραγματικές κινητοποιήσεις στις ομοσπονδίες που
ελέγχει το ΠΑΜΕ.
Η Αυτόνομη Παρέμβαση στήριξε και δούλεψε για την απεργία, αλλά στη
διεύρυνση του απεργιακού μετώπου εμφάνισε πολλά «μπρος-πίσω». Στην
ΑΔΕΔΥ, μετά τις 18 Οκτώβρη, αντί για 24ωρες τις μέρες των συλλαλητηρίων
πρότεινε 3ωρες στάσεις. Στους υπόλοιπους χώρους αντί να συντονίζουν
τους διάφορους αγώνες με την απεργία εξακολουθούσαν να καθορίζονται από
τις «ιδιαιτερότητες» του κάθε χώρου. Για παράδειγμα, στο χώρο της
υγείας όπου συζητιόνταν κινητοποιήσεις, πρότειναν αυτές να
πραγματοποιηθούν στα τέλη Νοέμβρη με αρχές Δεκέμβρη, αντί να συμπέσουν
με την απεργία της εκπαίδευσης.
Οι Παρεμβάσεις-Συσπειρώσεις στους δασκάλους δούλεψαν για την
πραγματοποίηση και για τη στήριξη της απεργίας αλλά και αυτές εμφάνισαν
ανάλογο πρόβλημα στο συντονισμό και στη διεύρυνση του αγώνα σε άλλους
χώρους. Στα πρωτοβάθμια σωματεία ΟΤΑ, όπου έχουν δυνάμεις (και τα
προεδρεία), Σωματείο Τεχνικών Υπηρεσιών Δήμου Αθηναίων, Ν. Ιωνίας και
Βύρωνα, παρά την απόφαση για 24ωρη από την ΑΔΕΔΥ, πρότειναν και
αποφάσιζαν στα ΔΣ στάση εργασίας. Στο χώρο της υγείας, η ΑΡΣΙ στήριξε
και αυτή την πρόταση για κινητοποιήσεις για τα τέλη Νοεμβρίου.
Αντίστοιχα, στα πανεπιστήμια, το δίκτυο σχημάτων της ΕΑΑΚ καθυστέρησε
ανεπίτρεπτα να ξεκινήσει τις διαδικασίες γενικών συνελεύσεων με στόχο
τις καταλήψεις.
Παρ’ όλα αυτά, στις εκλογές για τα υπηρεσιακά συμβούλια που έγιναν
πανελλαδικά αμέσως μετά το τέλος της μεγάλης αυτής ταξικής μάχης, οι
δάσκαλοι-νηπιαγωγοί καθώς και οι καθηγητές ενίσχυσαν τις δυνάμεις που
κράτησαν θετική στάση στην απεργία. Έτσι αυξήθηκαν οι ψήφοι της ΠΑΣΚΕ,
των Παρεμβάσεων και της Αυτόνομης Παρέμβασης, ενώ πτώση εμφάνισαν οι
ψήφοι: της ΔΑΚΕ και της ΕΣΑΚ-ΔΕΕ.
Τα κέρδη της απεργίας
Όσο παράδοξο και αν ακούγεται, η απεργία των εκπαιδευτικών κατέγραψε
σοβαρά πολιτικά αποτελέσματα, ανεξάρτητα αν συνδικαλιστικά (οικονομικά)
δεν νίκησε. Αυτό είναι εμφανές και μέσα στον κλάδο στον οποίο δεν
υπάρχει η αίσθηση της ήττας, παρ’ όλο που ουσιαστικά δεν κέρδισε σχεδόν
τίποτα από τα αιτήματα της απεργίας. Το περίφημο επίδομα των 105 ευρώ
σε δόσεις μέσα σε τρία χρόνια είναι αστείο ακόμα και να το συζητά
κανείς για μια απεργία έξι εβδομάδων ενός κλάδου 72.000 εργαζομένων.
Και όμως μπορούμε να μιλάμε για πολιτικά αποτελέσματα επειδή ο αγώνας
των έξι εβδομάδων όχι μόνο ανέδειξε τις δυνατότητες του κινήματος όταν
κλιμακώνει τη σύγκρουση, αλλά παράλληλα είχε πολύ χειροπιαστά
αποτελέσματα.
1) Πριν το ξεκίνημα της απεργίας, η κυβέρνηση ήταν αποφασισμένη να
προχωρήσει σε άμεση επίθεση «διαρθρωτικών αλλαγών» στην εκπαίδευση. Από
τότε η κατάθεση του διαβόητου νόμου-πλαίσιο και η αναθεώρηση του άρθρου
16 του συντάγματος έχουν καθυστερήσει αρκετά. Ο παράγοντας που επέβαλε
την καθυστέρηση της νεοφιλελεύθερης επίθεσης στην εκπαίδευση, σε πρώτη
φάση, ήταν η δύναμη των φοιτητικών καταλήψεων και, σε δεύτερη, το
απεργιακό μέτωπο των εκπαιδευτικών.
2) Η δημόσια παιδεία κέρδισε επίσης μια σημαντική νίκη σε βάρος των
ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων με το έτος υποχρεωτικής προσχολικής αγωγής.
3) Απονομιμοποίησε τη δημαγωγία της κυβέρνησης ότι «πρώτη προτεραιότητα
είναι παιδεία και πολιτισμός», αποκάλυψε τις συνέπειες της
νεοφιλελεύθερης πολιτικής και τη διάλυση της δημόσιας δωρεάν παιδείας.
4) Έθεσε ζήτημα ουσιαστικά ανατροπής της εισοδηματικής πολιτικής.
Νομιμοποίησε αιτήματα σύγκρουσης με το νεοφιλελευθερισμό που μέχρι
πρότινος τα παρουσίαζαν ως μη ρεαλιστικά. Τέτοια ήταν τα αιτήματα για
αυξήσεις, για 1.400 ευρώ πρώτο μισθό και πλήρη σύνταξη στα 30 χρόνια
υπηρεσίας, για κατάργηση όλων των αντιασφαλιστικών νόμων της τελευταίας
15ετίας και κατάργηση της ωρομισθίας.
5) Η απεργία των δασκάλων ξαναέφερε στην ημερήσια διάταξη του εργατικού
κινήματος τη δύναμη του αποφασιστικού και παρατεταμένου αγώνα. Τόνωσε
τη συλλογικότητα των απεργών, ξαναέχτισε τη δύναμη των τοπικών
συλλόγων, επανέφερε στην επικαιρότητα την αξία των απεργιακών φρουρών,
των εξορμήσεων στις γειτονιές και του απεργιακού ταμείου. Με τις
δεκάδες χιλιάδες που συμμετείχαν στις βδομαδιάτικές διαδηλώσεις άνοιξε
τη συζήτηση σε όλη την κοινωνία για τα δίκαια του αγώνα.
6) Το πανεκπαιδευτικό μέτωπο μαθητών, φοιτητών, εκπαιδευτικών όλων των
βαθμίδων έκανε σημαντικά βήματα συντονισμού (κοινά συλλαλητήρια,
συντονισμένες απεργίες, γενικευμένες καταλήψεις).
7) Κέρδισε την υποστήριξη όχι μόνο του εργατικού κινήματος αλλά της πλειοψηφίας της κοινωνίας.
Για να πετύχαινε η απεργία συνολική νίκη, ανατρέποντας την εισοδηματική
πολιτική της κυβέρνησης, χρειαζόταν η γενίκευση της σύγκρουσης, το
άνοιγμα του απεργιακού μετώπου και σε άλλους κλάδους έτσι ώστε να
δημιουργηθεί ένα τέτοιο απεργιακό κύμα που θα ανάγκαζε την κυβέρνηση σε
υποχώρηση. Για να γίνει αυτό, χρειαζόταν η δύναμη που θα το
προπαγάνδιζε, που θα συντόνιζε τους κλάδους μεταξύ τους, που θα
οργάνωνε γενικές συνελεύσεις με αυτές τις προτάσεις. Χρειαζόταν,
δηλαδή, μια άλλη Αριστερά που θα ήταν πολιτικό και οργανωτικό στήριγμα
των αγώνων.
Η αγανάκτηση και η οργή από την εντεινόμενη εκμετάλλευση στους
εργασιακούς χώρους είναι υπαρκτή, οι δυναμικές μορφές αγώνα που
παρουσίασε αυτή η απεργία θα εμφανιστούν ξανά. Το ζήτημα που τίθεται
είναι πότε η Αριστερά θα ανταποκριθεί στις ανάγκες της
αντινεοφιλελεύθερης αντίστασης ώστε οι επόμενοι αγώνες να είναι
νικηφόροι.
Η μάχη για την αναθεώρηση του άρθρου 16 του συντάγματος, θα είναι ο
τωρινός γύρος αναμέτρησης στην παιδεία. Οι δυνάμεις υπάρχουν και έχουν
την εμπειρία νικηφόρων αγώνων. Όλοι μαζί μπορούμε, αξίζει να το
παλέψουμε.