Πρώτα ήταν η συνάντηση των ηγετών των τεσσάρων μεγαλύτερων οικονομιών της Ευρώπης (Γερμανία, Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία). Ύστερα η σύνοδος των 15 της ευρωζώνης, ενώ ταυτόχρονα είχαμε το συμβούλιο των υπουργών Οικονομικών της Ε.Ε. (ECOFIN).
Τ έλος στις 15-16 του Οκτώβρη έγινε η σύνοδος κορυφής των 27 ηγετών των κρατών της Ε.Ε. Δεν είναι πολλές τέσσερις σύνοδοι στην Ευρώπη μέσα σε 15 μέρες; Κι όμως, απ’ ό,τι φαίνεται, σε μια τέτοια συγκυρία οικονομικής κρίσης, δεν είναι.
Οι αποφάσεις
Στη σύνοδο κορυφής οι 27 ηγέτες αποφάσισαν μια σειρά από μέτρα που ήταν στο πνεύμα των προτάσεων του Γκόρντον Μπράουν, που διατυπώθηκαν για πρώτη φορά στις 12/10: Πρώτον, μια συντονισμένη προσπάθεια σωτηρίας των τραπεζών (αγορές τοξικών ομόλογων, εγγυήσεις καταθέσεων, μερική ή ολική εθνικοποίηση πιστωτικών οργανισμών αν υπάρξει ανάγκη κ.λπ.). Δεύτερον, η ενίσχυση των ευρωπαϊκών βιομηχανιών με δάνεια ύψους 30 δισ. ευρώ, ιδιαίτερα προς την ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσουν τον αμερικάνικο ανταγωνισμό. Τρίτον, μια πιο ελαστική εφαρμογή του Σύμφωνου Σταθερότητας, μιας και οι κρατικοί προϋπολογισμοί των κρατών της Ε.Ε. θα επιβαρυνθούν με ελλείμματα λόγω των δώρων στους τραπεζίτες. Και τέλος, πρωτοβουλία της Ε.Ε. για τη σύγκληση μιας διεθνούς διάσκεψης των πιο αναπτυγμένων χωρών, με στόχο την παγκόσμια ρύθμιση των χρηματοοικονομικών δραστηριοτήτων.
Παρά τα απίστευτα ποσά (1,5 τρισ. ευρώ για τις τράπεζες) οι λεγόμενες αγορές αντέδρασαν με σκεπτικισμό γιατί όλοι έβλεπαν και βλέπουν μπροστά τους το φάσμα μιας μεγάλης οικονομικής κρίσης που έρχεται. Η αμερικάνικη οικονομία βρίσκεται ήδη σε ύφεση. Το δημόσιο έλλειμμα έχει ξεπεράσει κάθε όριο και έχει φτάσει στο ύψος των 455 δισ. δολαρίων για το 2008, ενώ πάνω από 2,5 τρισ. δολάρια είναι το χρέος των νοικοκυριών.
Επιδείνωση
Ταυτόχρονα η κατάσταση των μαζών επιδεινώνεται συνέχεια με εξάπλωση της ανεργίας, της έλλειψης ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και ακόμη με κρούσματα φαινομένων πείνας. Για τη γερμανική οικονομία οι πιο θετικές προβλέψεις μιλούν για στασιμότητα. Η Ιρλανδία, η γνωστή κάποτε ως «κελτική τίγρης», θα έχει αρνητική ανάπτυξη -1,8%. Η Τράπεζα της Βρετανίας προβλέπει για το 2009 πτώση της λαϊκής κατανάλωσης κατά 3,4%, πτώση των επενδύσεων κατά 3,8% και την ανεργία να φτάνει, μέχρι το τέλος του 2008, στο 1.000.000 ανθρώπους. Αν αφήσουμε στην άκρη τη χρεοκοπία της Ισλανδίας, το ανάλογο φαινόμενο τείνει να σαρώσει όλη την Ανατολική Ευρώπη ξεκινώντας από την Ουγγαρία και την Ουκρανία.
Την ίδια ώρα ο παγκόσμιος χαρακτήρας της κρίσης παίρνει εξωφρενικές διαστάσεις: ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι απειλούνται από την πείνα. Και όλα αυτά ενώ υπάρχει κατά 50% μεγαλύτερη ποσότητα τροφίμων απ’ τις ανάγκες των ανθρώπων! Συμπληρώνουμε σ’ αυτό ότι ένα σχετικό πρόγραμμα «σωτηρίας» δεν θα κόστιζε περισσότερο από 30 δισ. ευρώ ή το 0,02% του σχεδίου των 27!
Νέες ισορροπίες
Κρίση όμως δεν σημαίνει μόνο ξεπέρασμα της παλιάς κατάστασης αλλά και νέες ισορροπίες. Παρά την παγκοσμιοποίηση και την αλληλεξάρτηση των οικονομιών, μέσα στην κρίση ο ανταγωνισμός, στον κόσμο των επιχειρήσεων αλλά και μεταξύ των κρατών, οξύνεται. Μέσα από την κρίση θα αναδειχθούν νικητές και νικημένοι. Ήδη φαίνονται τα πρώτα σημάδια συγκεντροποίησης του κεφαλαίου στο χώρο των τραπεζών (μικρές ή αδύνατες τράπεζες απορροφούνται από μεγαλύτερες και ανταγωνιστικές). Ακόμη και το σχέδιο σωτηρίας των 27 δεν αφορά όλες τις ευρωπαϊκές τράπεζες αλλά μόνο τις 44 πιο ισχυρές που χαρακτηρίζονται «συστημικές». Στις ΗΠΑ το κύμα εξαγορών συναγωνίζεται τις κρατικές διασώσεις (ήδη οι Merril Lynch, Morgan Stanley και Bear Stearns εξαγοράστηκαν από τις Bank of America, Mitsubishi και JP Morgan).
Σε παγκόσμιο επίπεδο επίσης, διαμορφώνεται μια νέα γεωμετρία ισχύος. Η αμερικανική οικονομία χάνει όλο και περισσότερο έδαφος (έχει πέσει στο 18% του παγκόσμιου ΑΕΠ). Έτσι η πρόταση των 27 για μια διεθνή οικονομική διάσκεψη αποκτά βαρύνουσα σημασία. Η Μέρκελ, μια μέχρι πριν μερικές βδομάδες κέρβερος του νεοφιλελευθερισμού, ζητάει τώρα «ένα παγκόσμιο οικονομικό σύνταγμα για όλους» με έλεγχο των παγκόσμιων χρηματικών συναλλαγών, προχωρώντας ακόμη περισσότερο την ιδέα του Γκόρντον Μπράουν για ένα νέο «Μπρέτον Γουντς».
Στο Μπρέτον Γουντς, το 1944, ενώ ακόμη δεν είχε τελειώσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, συγκεντρώθηκαν τότε 44 χώρες-«σύμμαχοι» για να σχεδιάσουν το οικονομικό μέλλον του μεταπολεμικού κόσμου. Καθόρισαν ένα σύστημα σταθερής ισοτιμίας των νομισμάτων, με κέντρο τον χρυσό και το αμερικάνικο δολάριο που αντανακλούσε την αμερικάνικη ηγεμονία στον κόσμο.
Σ’ αυτή την κατεύθυνση ήταν και το ταξίδι των Σαρκοζί και Μπράουν για να συναντήσουν τον Μπους, αλλά τώρα με εντελώς διαφορετικούς συσχετισμούς. Πέρα απ’ τις γνωστές φλυαρίες περί δημοκρατίας και καπιταλισμού που αντάλλαξαν μεταξύ τους και παρά τις αντιρρήσεις του Μπους, θα διεξαχθεί τελικά τους προσεχείς μήνες μια σύνοδος των ισχυρότερων οικονομιών του πλανήτη…
Επί της ουσίας τώρα: οι 27 (με το σχέδιο σωτηρίας) αποφάσισαν να μεταφέρουν τα βάρη της κρίσης των τραπεζών στα κράτη και αυτά με τη σειρά τους στους εργαζόμενους που αποτελούν τη μεγάλη μάζα των φορολογούμενων. Αυτή είναι με άλλα λόγια η «συζήτηση» για το ποιος θα πληρώσει την κρίση.
Ιδεολογία
Σ’ αυτή την συζήτηση, η ευρωπαϊκή ελίτ μπαίνει ξεγυμνωμένη μετά την κατάρρευση της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας. Εκείνες οι περιβόητες αξίες και αρχές ότι «η αγορά αυτορυθμίζεται», «λιγότεροι φόροι στις επιχειρήσεις για να γίνονται επενδύσεις», «έξω το κράτος από την οικονομία», «το κέρδος είναι η ανταμοιβή του επιχειρηματία για το ρίσκο που παίρνει» κ.λπ. πετάχτηκαν στην άκρη. Τώρα προσπαθεί να εδραιώσει ιδεολογικά τα μέτρα σωτηρίας με επιχειρήματα του εξής τύπου: «Αν κλείσουν οι τράπεζες, θα καταρρεύσει όλη η οικονομία», «η απληστία και η κερδοσκοπία των χρηματιστών είναι η αιτία και όχι το σύστημα», «όχι στον κακοποιό καπιταλισμό, ναι στην αγορά κάτω από την εποπτεία του κράτους» και άλλα γλαφυρά.
Δυστυχώς όμως για την ευρωπαϊκή άρχουσα τάξη, εκτός από τον ξενερωμένο Κέινς, επιστρέφει και ο Μαρξ. Γιατί η διέξοδος από την κρίση είναι ζήτημα ταξικής πάλης και όχι διαχείρισης του συστήματος.
Έτσι η απάντηση του κινήματος και της Αριστεράς ήρθε πολύ γρήγορα και δυναμικά:
Στο Βέλγιο, έπειτα από πολλά χρόνια, στις 6/10, μια γενική απεργία των συνδικάτων για αυξήσεις μισθών ήρθε να συνταράξει το κλίμα εθνικιστικής διαίρεσης της χώρας. Οι σύνδεσμοι των επιχειρηματιών διαμαρτυρήθηκαν έντονα για την έλλειψη κοινωνικής ευθύνης των εργατών που σε ώρα κρίσης βάζουν τα δικά τους «στε νά» συμφέροντα πάνω από τα συνολικά. Η ηγεσία των συνδικάτων απάντησε ανάλογα και πραγματοποίησε μια πολύ πετυχημένη απεργία.
Στην Ιταλία, που η επάνοδος του Μπερλουσκόνι συνδυάστηκε με έκρηξη της φασιστικής και ρατσιστικής βίας, στις 15/10, η ριζοσπαστική Αριστερά ξανακατέκλυσε τους δρόμους. Αυτή τη φορά ενάντια στο σχέδιο της κυβέρνησης να απολύσει σχεδόν 90.000 εκπαιδευτικούς, συγκεντρώθηκαν πάνω από 500.000 διαδηλωτές στη Ρώμη, το Μιλάνο και το Τορίνο, παρότι δεν είχαν την κάλυψη των μεγάλων συνδικάτων και της Κεντροαριστεράς του Βελτρόνι.
Στην Ελλάδα, στις 21/10, η γενική απεργία της ΓΣΕΕ και της ΑΔΕΔΥ, ήταν μια πρώτη απάντηση ενάντια στα οικονομικά μέτρα και στον προϋπολογισμό που κατεβάζει η κυβέρνηση. Πρέπει να οργανώσουμε τη συνέχεια…
Παναγιώτης Λίλλης