Σύνταγμα επανίδρυσης της Βολιβίας
Στις 25 Γενάρη, ο βολιβιανός λαός ενέκρινε με δημοψήφισμα το νέο σύνταγμα της χώρας με πλειοψηφία 60%. Η τελευταία βδομάδα συγκεντρώσεων υπέρ του «ναι» ήταν μια λαϊκή γιορτή. Καθημερινά η πλατεία της πρωτεύουσας Λα Παζ ήταν γεμάτη από χιλιάδες ανθρακωρύχους, μέλη κοινοτικών συμβουλίων, συνταξιούχους, φοιτητές, εργάτες, αγρότες, ιθαγενείς που συζητούσαν, άκουγαν ομιλίες και χόρευαν. Στην τελευταία συγκέντρωση ο πρόεδρος Έβο Μοράλες, απευθυνόμενος στους διαδηλωτές, κήρυξε την επανίδρυση της Βολιβίας και το τέλος της αποικιοκρατίας μέσα σε χειροκροτήματα.
Το νέο σύνταγμα κατοχυρώνει τον πολυφυλετικό χαρακτήρα της Βολιβίας. Αναγνωρίζει τις ιθαγενικές γλώσσες ως επίσημες και ισότιμες με τα ισπανικά, το ιθαγενικό δίκαιο και την εκλογή δικαστών και κατοχυρώνει την εκπροσώπηση των ιθαγενών στην πολιτική ζωή. Καταργεί τον καθολικισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους και ανοίγει το δρόμο για τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων. Κατοχυρώνει τον έλεγχο του κράτους στο φυσικό πλούτο της χώρας. Θέτει ως όριο απόκτησης γης τα 5.000 εκτάρια (στο ειδικό ερώτημα αν το όριο θα είναι 5 ή 10 χιλιάδες εκτάρια το 80% ψήφισε τα 5 χιλιάδες). Αναγνωρίζει ότι κάθε Βολιβιανός έχει δικαίωμα στο νερό και το φαγητό, στην καθολική δωρεάν παιδεία, καθολική δωρεάν υγεία, αξιοπρεπή κατοικία, υγιές περιβάλλον, κοινωνική ασφάλιση και σύνταξη, αξιοπρεπή δουλειά με ασφάλεια και δίκαιο μισθό και πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες όπως υδροδότηση, αποχέτευση, ηλεκτρισμό, φυσικό αέριο, τηλεπικοινωνίες.
Η ψήφιση του νέου συντάγματος –αίτημα όλων των εξεγέρσεων στη Βολιβία και προεκλογική υπόσχεση του MAS, του αριστερού μεταρρυθμιστικού κόμματος του Μοράλες– πέρασε από 40 κύματα και χρειάστηκε 2 χρόνια συγκρούσεων και διαπραγματεύσεων για να γίνει πραγματικότητα.
Αποτελεί μια νίκη για το MAS ενάντια στη δεξιά αντιπολίτευση που –έχοντας ως οχυρό τις 4 πλούσιες ανατολικές επαρχίες– έκανε τα πάντα για να μην αλλάξει το σύνταγμα, με αποκορύφωμα τη βίαιη ανταρσία του Σεπτέμβρη που έφτασε στα όρια απόπειρας πραξικοπήματος στις 4 επαρχίες. Τότε, η αδράνεια του MAS ξεπεράστηκε από τη μαζική κινητοποίηση των εργατών και των ιθαγενικών πολιτοφυλακών, που ανάγκασαν τις ένοπλες ακροδεξιές συμμορίες να αναδιπλωθούν και πίεσαν τον Μοράλες να λάβει έκτακτα μέτρα.
Η αντεπίθεση των «από κάτω» το Σεπτέμβρη, που οδήγησε στην πρώτη δυναμική αντίδραση του Μοράλες (με πιο χαρακτηριστική τη σύλληψη ενός κυβερνήτη, που ενορχήστρωσε τη σφαγή δεκάδων χωρικών), προκάλεσε φόβο στην αποθρασυμένη μέχρι τότε Δεξιά. Η υπερψήφιση του συντάγματος, λίγους μήνες μετά την συντριπτική ψήφο εμπιστοσύνης στον Μοράλες σε δημοψήφισμα, έδειξε και πάλι τα όρια της επιρροής της.
Ωστόσο, το γεγονός ότι η δεξιά έχασε την ευνοϊκή συγκυρία του καλοκαιριού, δε σημαίνει και ότι ηττήθηκε. Τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος (στις επαρχίες της Ανατολής το «όχι» κέρδισε την πλειοψηφία) δείχνουν ότι παραμένει μια ισχυρή δύναμη που μπορεί να μην είναι σε θέση να ανατρέψει τον Μοράλες, αλλά μπορεί να συνεχίζει την αποσταθεροποιητική δράση της και να σαμποτάρει το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων. Το ίδιο το σύνταγμα, αν και κατοχυρώνει σημαντικά δικαιώματα για τους «από κάτω», είναι προϊόν συμβιβασμών του MAS με την άρχουσα τάξη και γι’ αυτό πολύ πίσω από τα αιτήματα του κινήματος. Πιο κομβικά σημεία αυτού του συμβιβασμού είναι το γεγονός ότι το άρθρο που περιορίζει την ιδιοκτησία γης δεν έχει αναδρομική ισχύ (εγκαταλείποντας έτσι το αίτημα για αναδιανομή της γης και αφήνοντας όλη την καλλιεργήσιμη έκταση στα χέρια μιας χούφτας πλούσιων οικογενειών) και το άρθρο σύμφωνα με το οποίο το κράτος προστατεύει –μαζί με την κοινοτική και τη δημόσια– και την ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και κοινωνικών υπηρεσιών.
Η άρχουσα τάξη θα συνεχίσει να παρεμποδίζει τις μεταρρυθμίσεις, να οξύνει τη σύγκρουση, όποτε κρίνει ότι η συγκυρία είναι ευνοϊκή, και να επιβάλει συμβιβασμούς στον Μοράλες, περιμένοντας υπομονετικά την ευκαιρία είτε για να τον ανατρέψει είτε για να τον οδηγήσει σε εκλογική ήττα. Όσο διατηρεί τον έλεγχο στην οικονομία, θα έχει αυτή τη δυνατότητα.
Η πραγματική μάχη ξεκινάει τώρα, μετά την ψήφιση του συντάγματος. Το κείμενο από μόνο του δεν μπορεί να εγγυηθεί τίποτα, αλλά είναι περισσότερο ένα πρόγραμμα που το κίνημα πρέπει να επιβάλλει. Όσα προβλέπει –η δωρεάν υγεία και παιδεία, η στέγαση, η κοινωνική ασφάλιση, ο αξιοπρεπής μισθός, η πρόσβαση σε νερό, ηλεκτρισμό κ.λπ. – δεν μπορούν να κατακτηθούν ως πραγματικά δικαιώματα όσο αυτοί οι τομείς της οικονομίας βρίσκονται στα χέρια των καπιταλιστών και εξυπηρετούν τα κέρδη τους. Η εφαρμογή των φιλολαϊκών άρθρων του νέου συντάγματος περνάει σε μεγάλο βαθμό από την «καταπάτηση» των άρθρων για τη γη και για το «απαραβίαστο» της ατομικής ιδιοκτησίας.
Αυτή η αντίφαση είναι ενδεικτική της στρατηγικής του MAS, που δεν φτάνει στο σημείο της αποφασιστικής σύγκρουσης με τους καπιταλιστές. Η δύναμη που το Σεπτέμβρη οδήγησε σε υποχώρηση τη Δεξιά και επέβαλλε την ψήφιση του συντάγματος, δηλαδή οι εργάτες και οι ιθαγενείς, είναι αυτή που θα χρειαστεί να επιβάλει και την εφαρμογή του. Και η καλύτερη εγγύηση γι’ αυτό είναι να δυναμώσουν οι ιδέες και οι οργανώσεις που βρίσκονται στα αριστερά του MAS.
Πάνος Πέτρου