Της Κατερίνας Παρδάλη
Η Έλλη Παππά, αγωνίστρια της Αριστεράς, δημοσιογράφος, συγγραφέας και διανοούμενη, πέθανε τα ξημερώματα της Τρίτης, 27/10, σε ηλικία 89 χρονών. Η πολιτική της κηδεία έγινε το Σάββατο. Τάφηκε δίπλα στο σύντροφό της Νίκο Μπελογιάννη στο Γ’ νεκροταφείο της Κοκκινιάς. Πλήθος κόσμου της Αριστεράς –πλην του επίσημου ΚΚΕ– την αποχαιρέτησε τραγουδώντας τη Διεθνή.
Η Έλλη Παππά έζησε μια τρικυμισμένη ζωή σε έναν, όπως η ίδια έλεγε, τρικυμισμένο αιώνα. Γεννήθηκε το 1920 στη Σμύρνη και ήρθε με την οικογένειά της πρόσφυγας στον Πειραιά. Τέλειωσε το γυμνάσιο της Κοκκινιάς, σπούδασε φιλοσοφία και νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και στη Γαλλική Ακαδημία της Αθήνας.
Από τα γυμνασιακά της χρόνια, αψηφώντας τη δικτατορία του Μεταξά, εντάχτηκε στην Αριστερά. Στην Κατοχή προσχώρησε στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ, δούλεψε στις εργατικές γειτονιές και στον αντιστασιακό Τύπο. «Απελευθέρωση, Δεκεμβριανά, προσπάθειες ανασυγκρότησης της Αριστεράς και της δημοκρατίας, οι πρώτες εκλογές, ο ερχομός του Μπελογιάννη και του μεγάλου έρωτα», έγραφε. Όταν γνώρισε το Νίκο Μπελογιάννη –καθοδηγητή του παράνομου κομματικού μηχανισμού στην Αθήνα– ήταν «σύζυγος Ιωαννίδη», ενός άλλου στελέχους του ΚΚΕ. Αλλά ο έρωτας αψήφησε την κομματική ηθική, που δεν έβλεπε με καλό μάτι αυτή τη σχέση.
Αγώνες
Παραμονές Χριστουγέννων του 1950 συνελήφθη μαζί με τον Μπελογιάννη και καταδικάστηκε και αυτή σε θάνατο «για κατασκοπία». Ήταν τότε 30 χρονών και έγκυος. Και δεν εκτελέστηκε με το σύντροφό της το 1952 –όπως η ίδια είχε ζητήσει– επειδή ήταν μάνα επτάμηνου παιδιού. Έμεινε όμως 13 χρόνια φυλακή, ενώ το παιδί της το μεγάλωνε η αδελφή της, Διδώ Σωτηρίου. Το 1963 αποφυλακίστηκε, δραστηριοποιήθηκε στην ΕΔΑ και εργάστηκε στην εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή».
Η χούντα την εξόρισε στη Γυάρο. Αποφυλακίστηκε σε ενάμιση χρόνο, γιατί είχε αρρωστήσει βαριά. Η Σοβιετική Ένωση την προσκάλεσε να τη φιλοξενήσει μαζί με το γιο της, αλλά η ίδια αρνήθηκε, γιατί είχε διαφωνήσει με την εισβολή των ρώσικων τανκς στην Τσεχοσλοβακία.
Στη Μεταπολίτευση επανασυνδέθηκε με το ΚΚΕ, προσβλέποντας στην επανένωση της Αριστεράς. «Η επανένωση ξεκίνησε με καλούς οιωνούς και είχε οικτρό τέλος. Απεχώρησα από το ΚΚΕ, πράγμα που και η ηγεσία του επιθυμούσε», αφηγείται η ίδια.
«Είμαι κομμουνίστρια από κούνια», έλεγε η Έλλη Παππά. Και κυριολεκτούσε, παρά το γεγονός ότι είχε αποχωρήσει από το ΚΚΕ και αργότερα δεν χαριζόταν και στον Συνασπισμό. Ταύτισε τη ζωή της με τους κοινωνικούς αγώνες και, παρά τις διαψεύσεις που βίωσε, δεν έπαψε να πιστεύει και να ελπίζει ότι το «όνειρο» της κοινωνικής αλλαγής θα γίνει πραγματικότητα –έστω και στον εικοστό πρώτο αιώνα.
Αγκάθι
Η Έλλη Παππά αποτέλεσε και αποτελεί ένα «αγκάθι» για την ηγεσία του ΚΚΕ.
Αμφισβήτησε την «ηθική» του, αρνήθηκε να συμμορφώνεται άκριτα με τη «γραμμή». Αρνήθηκε να συνταχθεί με τη θέση του Ζαχαριάδη, τότε γραμματέα του ΚΚΕ, ότι ο Πλουμπίδης (στέλεχος του ΚΚΕ που εκτελέστηκε στις 14/8/1954) ήταν πράκτορας. Έκανε κριτική στο ΚΚΕ για τον τρόπο που χειρίστηκε την «υπόθεση Μπελογιάννη», ενώ κατά τη γνώμη της θα μπορούσε να είχε γλιτώσει την εκτέλεση. Ο δημοσιογράφος Λευτέρης Μαυροειδής γράφει (Αυγή 1/11/09): «Σε μια μακρά συζήτηση που είχα με την Έλλη, τη ερώτησα ποια ήταν στο βάθος η στάση του Ζαχαριάδη απέναντι στον Μπελογιάννη. Η Έλλη μου απάντησε: “Ο Ζαχαριάδης είχε ανάγκη να δημιουργήσει το μύθο ενός μάρτυρα και το μύθο ενός προδότη. Τον Μπελογιάννη τον χρησιμοποίησε στη θέση του μάρτυρα. Και τον Πλουμπίδη στη θέση του προδότη”».
Διαφώνησε με την εισβολή της ΕΣΣΔ στην Τσεχοσλοβακία. Κατήγγελλε το σταλινισμό, τόσο με δηλώσεις όσο και με το έργο της. Η «Διαθήκη» της, που ζήτησε να ανοιχτεί μετά το θάνατό της, μπορεί να είναι δυσάρεστη για το ΚΚΕ.
Δεν είναι τυχαία η δήλωση της Παπαρήγα, με την οποία αγνοείται το έργο και η ζωή της Παππά και μένει μόνο η συμμετοχή της στο ΕΑΜ και στις δίκες: «Θα μείνει στη μνήμη πολλών γενεών ιδιαίτερα η στάση της στις ιστορικές δίκες του Νίκου Μπελογιάννη και των άλλων στελεχών του ΚΚΕ, ως στάση διαπαιδαγώγησης και σταθερής προσήλωσης στην πάλη για να ξημερώσουν και στον τόπο μας καλύτερες μέρες».
Σταλινισμός
Έγραψε δεκάδες βιβλία, κυρίως πολιτικού και κοινωνιολογικού περιεχόμενου, αλλά και βιβλία για παιδιά. Μελέτες για το μαρξισμό και το λενινισμό όπως: «Μύθος και ιδεολογία στη ρωσική επανάσταση – Οδοιπορικό από το ρωσικό αγροτικό λαϊκισμό στο λαϊκισμό του Στάλιν», «Ο Λένιν χωρίς λογοκρισία και εκτός μαυσωλείου», αλλά και μελέτες όπως «Σπουδή στο θέμα της Ελευθερίας – Η έννοια της ελευθερίας στον προσωκρατικό υλισμό». Επίσης έγραψε διηγήματα και θεατρικά έργα, όταν ήταν στις φυλακές Αβέρωφ, άρθρα στον παράνομο Τύπο του ΚΚΕ (άλλα δημοσιεύθηκαν και άλλα όχι) και στις εφημερίδες και τα περιοδικά της μεταπολίτευσης. Μετά το 1990 αφιερώθηκε αποκλειστικά στο συγγραφικό της έργο. Τα τελευταία πολιτικά της βιβλία είναι: «Αποχαιρετισμός στον αιώνα μου», «Μακιαβέλι ή Μαρξ», «Η Κομμούνα του 1871: Επανάσταση του 21ου αιώνα;».
Όπως έλεγε, οι «επιζώντες αγωνιστές» σαν εκείνη, που βίωσαν μεγάλες ώρες και (αντίστροφες απ’ ό,τι περίμεναν) ανατροπές, «έχουν ευθύνη» απέναντι στον εαυτό τους και στις νεότερες γενιές να ανασκαλέψουν το παρελθόν και «να πάρουν μέρος στον αγώνα των ερωτημάτων και των απαντήσεων». Με το έργο της αυτή την προσπάθεια έκανε. Αναζητούσε τους ιστορικούς λόγους της ήττας των επαναστάσεων του εικοστού αιώνα –και αυτής που βίωσε η ίδια– και το ξεκαθάρισμα των λογαριασμών του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού με τις αιτίες της κατάρρευσής τους. Στα βιβλία της στόχευε στην «κάθαρση της μαρξιστικής σκέψης από τις σταλινικές στρεβλώσεις».
Νέα αρχή
Διαβάζοντας το έργο της «Η Κομμούνα του 1871: Επανάσταση του 21ου αιώνα;» θαυμάζει κανείς το ζωντανό μυαλό της, τις απόψεις της, τους προβληματισμούς της, το προχώρημα της σκέψης της, τη βαθιά και ζωντανή μαρξιστική της παιδεία που τη βοηθούσε σ’ αυτά τα προχωρήματα, την τελική της αισιοδοξία και ελπίδα. Είναι ένα εκπληκτικό βιβλίο που πρέπει να μας προβληματίσει και που αποτελεί μια απόπειρα να εξηγηθεί –από αριστερή σκοπιά– η κατάρρευση της Επανάστασης του ’17, η επικράτηση του σταλινισμού και τα όσα επακολούθησαν. «Αν οι επαναστάσεις του εικοστού αιώνα έφερναν τόσα πολλά στοιχεία από τις επαναστατικές ιδέες του 19ου αιώνα, αν η κομμούνα του 1871 ήταν η μόνη επανάσταση που ανήκε, ουσιαστικά και όχι χρονολογικά στον εικοστό αιώνα και ο εικοστός αιώνας την αρνήθηκε, τότε μπορούμε να ελπίζουμε πως η Κομμούνα του Παρισιού θα είναι το “σημείο εκκίνησης” των επαναστάσεων του 21ου αιώνα;»
Στην επαναστατική Αριστερά έχουμε να μάθουμε από τη ζωή και το έργο της Έλλης Παππά. Από την πολυτάραχη ζωή και το κουράγιο της να αναμετρηθεί με το σταλινισμό και να παραμείνει στην Αριστερά, επιδιώκοντας να την απαλλάξει απ’ αυτόν. Ήταν από τους ανθρώπους της γενιάς της που έδωσε μεγάλη σημασία στην ιδεολογία και στην προσπάθεια να πάμε παρακάτω μετά την ήττα –όχι στα τυφλά, αλλά έχοντας μάθει, για να μπορέσουμε στο μέλλον να νικήσουμε.