Της Κατερίνας Παρδάλη
Σ τις 20 Αυγούστου του 1940, ο Λέων Τρότσκι δολοφονήθηκε στο σπίτι όπου ζούσε εξόριστος στο Μεξικό, από τον πράκτορα του Στάλιν, Ραμόν Μερκαντέρ.
Ο Μερκαντέρ πλησίασε τον Τρότσκι σαν φίλος μιας γραμματέας του, αλλά και σαν τροτσκιστής δημοσιογράφος από τον Καναδά. Ζητώντας να συζητήσουν ένα πολιτικό του κείμενο, βρήκε την ευκαιρία να του καρφώσει έναν ορειβατικό παγοκόφτη στο κεφάλι. Είκοσι τέσσερις ώρες αργότερα, ο Τρότσκι πέθανε στο χειρουργείο στα 61 του χρόνια.
Ο δολοφόνος του όμως δεν ξέφυγε. Τον έπιασαν οι φρουροί και καταδικάστηκε σε 20 χρόνια φυλακή. Όταν αποφυλακίστηκε, κατέφυγε στη Μόσχα (το 1961), όπου του απονεμήθηκε το μετάλλιο του «ήρωα της Σοβιετικής Ένωσης». Πέθανε το 1978 στην Αβάνα, από καρκίνο των οστών.
Ο Στάλιν ήταν τόσο αποφασισμένος να συντρίψει τον Τρότσκι και την κληρονομιά του, που είχε ήδη δολοφονήσει ή οδηγήσει στην αυτοκτονία σχεδόν όλους όσους είχαν άμεση συγγένεια μαζί του. Προσπάθησε να σβήσει την τεράστια αίγλη που περιέβαλλε τον Τρότσκι ως πρωτεργάτη της επανάστασης μαζί με τον Λένιν, να εξαλείψει κάθε απόδειξη της δράσης του και του σημαντικότατου ρόλου του στην ΕΣΣΔ και στην 3η Διεθνή, φτάνοντας μέχρι την παραποίηση της ιστορίας και την εξάλειψη του Τρότσκι ακόμα και από… τις φωτογραφίες που αποδείκνυαν το ρόλο του στα χρόνια της επανάστασης.
Εξορία
Από το 1929 άρχισε η 11χρονη εξορία του Τρότσκι. «Περιπλάνηση στον πλανήτη χωρίς διαβατήριο», την έλεγε ο Αντρέ Μπρετόν. Κατέφυγε στην Τουρκία, στη Γαλλία, στη Νορβηγία. Κυνηγημένος από την Γκε Πε Ου (πολιτική αστυνομία του Στάλιν), ζητώντας πολιτικό άσυλο που δεν του δόθηκε στις δημοκρατίες της Δύσης, κατέληξε το 1937 στο Μεξικό, αφού ο πρόεδρος της χώρας, Κορντένας, ήταν ο μόνος που δέχθηκε τον πρόσφυγα.
Ο Τρότσκι έφυγε από τη χώρα του δυσφημισμένος από τον Στάλιν (τον συκοφαντούσε ως πράκτορα του Χίτλερ και του αυτοκράτορα της Ιαπωνίας και τον αποκαλούσε «εχθρό των εργατών»), με ηττημένη την Αριστερή Αντιπολίτευση της οποίας ηγούνταν μέσα στο κόμμα, διαγραμμένος τελικά το 1927. Ελάχιστοι πιστοί σύντροφοι/ες του είχαν απομείνει στην ΕΣΣΔ (οι περισσότεροι εξολοθρεύτηκαν ή φυλακίστηκαν ή έσπασαν από τη σταλινική τρομοκρατία). Επηρέαζε μικρές ομάδες «τροτσκιστών», σκορπισμένες σε διάφορα κράτη, οι οποίες δεν μπορούσαν να παίξουν σημαντικό ρόλο στο κίνημα.
Γιατί λοιπόν ο Στάλιν είχε εμμονή με την εξόντωσή του και γιατί για τους Δυτικούς «δημοκράτες» ηγέτες ήταν ανεπιθύμητος;
Ο Τρότσκι ήταν ένας από τους βασικότερους ηγέτες στη Ρώσικη Επανάσταση του 1917. Μαζί με τους άλλους μπολσεβίκους βοήθησε να εγκαθιδρυθεί, έστω και για ένα μικρό διάστημα, η πιο προοδευτική και ελεύθερη κοινωνία που είχε εμφανιστεί στην ιστορία μέχρι τότε.
Ακόμα πιο επικίνδυνη, τόσο για τον Στάλιν και την αντεπανάσταση στη Ρωσία όσο και για τους Δυτικούς ηγέτες, ήταν η δεδηλωμένη πεποίθηση του Τρότσκι για τη δύναμη των «από κάτω». Ο Τρότσκι, ο Λένιν, η Λούξεμπουργκ, οι περισσότεροι από τους μπολσεβίκους, πίστευαν ότι οι απλοί άνθρωποι έχουν την ικανότητα να οργανώσουν και να λειτουργήσουν την κοινωνία και ότι οι εργαζόμενοι/ες είναι η βασική δύναμη που μπορεί να ανατρέψει τον καπιταλισμό. Συμφωνούσαν με την άποψη του Μαρξ ότι «η επανάσταση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας». Αυτό προσπάθησαν να εφαρμόσουν στην πραγματική ζωή στα πρώτα χρόνια της επανάστασης του 1917.
Η νίκη αυτής της άποψης θα ήταν ταφόπλακα τόσο για το σταλινισμό, όσο και για τις άλλες καπιταλιστικές δημοκρατίες.
Έτσι ο Τρότσκι ήταν «ανεπιθύμητος», όπως θα ήταν και η Ρόζα Λούξεμπουργκ αν δεν είχαν ήδη καταφέρει να τη δολοφονήσουν…
Ο Λέων Τρότσκι (Λέο Νταβίντοβιτς Μπρονστάιν ήταν το πραγματικό του όνομα) γεννήθηκε το 1879 σε ένα χωριό της Ουκρανίας από Εβραϊκή αγροτική οικογένεια και σπούδασε στην Οδησσό. Εκεί στρατεύτηκε σχεδόν αμέσως στο κίνημα. Το 1896 εντάχθηκε στους Ναρόντνικους, αλλά πολύ σύντομα έγινε μαρξιστής και μάλιστα ένας ικανότατος προπαγανδιστής στους εργατικούς κύκλους. Συνελήφθη για πρώτη φορά το 1898 σε ηλικία 19 χρόνων. Μετά από18 μήνες φυλακή καταδικάστηκε σε 4 χρόνια εξορία στη Σιβηρία. Δραπέτευσε το 1902 και διέφυγε στο εξωτερικό. Από τότε η επανάσταση ήταν η ζωή και η δουλειά του. Συνδέθηκε στο Λονδίνο με τους κύκλους των Ρώσων πολιτικών προσφύγων (Λένιν, Κρούπσκαγια, Μάρτοφ, Βέρα Ζασούλιτς κ.ά) και εντάχθηκε στο τμήμα για την έκδοση της εφημερίδας Ίσκρα, που μοιραζόταν στο παράνομο κίνημα στη Ρωσία. Στο Λονδίνο μπλέχτηκε άμεσα στις διαμάχες του τότε σοσιαλιστικού κινήματος. Πριν την επανάσταση του 1905 γύρισε κρυφά στη Ρωσία. Συμμετείχε στην επανάσταση, όπου φάνηκαν οι τεράστιες δυνατότητές του. Ήταν μόνο 26 χρόνων κι όμως εκλέχτηκε πρόεδρος του σοβιέτ της Πετρούπολης, κατακτώντας την εμπιστοσύνη των μαζών.
Η επανάσταση όμως ηττήθηκε. Ο Τρότσκι εξορίστηκε πάλι στη Σιβηρία και ξαναδραπέτευσε το 1906. Μετά την εμπειρία της επανάστασης του 1905 –τη «γενική πρόβα» όπως την έλεγε ο Λένιν– οι αποκλίνουσες τάσεις μέσα στη ρώσικη σοσιαλδημοκρατία έγιναν μεγαλύτερες.
Διαρκής Επανάσταση
Ο Τρότσκι, βασισμένος σ’ αυτή την εμπειρία, ανέπτυξε τη δική του ξεχωριστή ανάλυση, τη Θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης. Εκεί ανέδειξε τον κρίσιμο ρόλο της εργατικής τάξης στην πάλη για την επανάσταση, ακόμα και σε κράτη («3ος κόσμος») όπου τότε οι εργαζόμενοι/ες δεν ήταν πλειοψηφία. Θεωρία που τελικά εφαρμόστηκε για τη νίκη της επανάστασης του 1917 με το σύνθημα: «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ».
Με το ξέσπασμα του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου (1914), ο Τρόστκι βρέθηκε στο διεθνιστικό στρατόπεδο μαζί με τον Λένιν, την Λούξεμπουργκ, την Κλάρα Τσέτκιν, τον Λίμπνεχτ και μια μειοψηφία σοσιαλιστών/τριών, που ανέπτυξαν αντιπολεμική δραστηριότητα.
Τον Ιούλη του 1917 εντάχθηκε και επίσημα στο μπολσεβίκικο κόμμα, που είναι πια ένα μαζικό εργατικό κόμμα. Η δύναμη της προσωπικότητάς του, τα ταλέντα του, η φήμη του τον έκαναν σε διάστημα εβδομάδων να κατακτήσει την εμπιστοσύνη των μαζών του κόμματος (δεύτερος μόνο μετά το Λένιν). Του εμπιστεύτηκαν την πρακτική οργάνωση της Οκτωβριανής εξέγερσης, ως προέδρου (ξανά) του Σοβιέτ της Πετρούπολης.
Κόκκινος Στρατός
Κατάφερε το τιτάνιο έργο της οργάνωσης και καθοδήγησης του Κόκκινου Στρατού, που αποτελούνταν από εργάτες και αγρότες και όχι από επαγγελματίες. Λέγοντας πάντα την αλήθεια στους φαντάρους για τις αιτίες και την έκβαση του πολέμου, έδωσε μαζί τους νικηφόρα τη μάχη της υπεράσπισης της νέας κοινωνίας τόσο από την παλιά άρχουσα τάξη (τους «λευκούς») όσο και από τους 12 στρατούς από άλλες χώρες, που είχαν εισβάλλει στη Ρωσία για να συντρίψουν τους «κόκκινους» και να επαναφέρουν τον τσάρο.
Ταυτόχρονα, μη ξεχνώντας το διεθνισμό, διέπρεψε σαν ηγέτης της 3ης Διεθνούς, που προσπαθούσε να διαδώσει την επανάσταση παγκόσμια.
Ο Τρότσκι ασχολήθηκε με κάθε πεδίο της εμπειρίας, του ενδιαφέροντος, της δημιουργικότητας του ανθρώπου. Έγραψε έργα και άρθρα πολιτικά, ιστορικά, για την τέχνη, για τη λογοτεχνία, για τη γυναικεία απελευθέρωση… Για το Ενιαίο Μέτωπο και πώς μπορούσε να εφαρμοστεί στην πάλη ενάντια στο φασισμό, την «Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης», την «Προδομένη επανάσταση», τα «Προβλήματα της καθημερινής ζωής», «Λογοτεχνία και επανάσταση», «Τα Βαλκάνια και οι βαλκανικοί πόλεμοι», «Το μανιφέστο της καλλιτεχνικής δημιουργίας» (μαζί με τον σουρεαλιστή Αντρέ Μπρετόν), «Η ηθική τους και η ηθική μας» και πολλά άλλα.
Ανήκε και ήταν προεξέχουσα φυσιογνωμία σε μια γενιά επαναστατών, επώνυμων και ανώνυμων, που είχαν εντάξει τις δυνατότητες και τη ζωή τους στην επανάσταση και στον ερχομό μιας άλλης κοινωνίας, απελευθερωτικής σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Πολύ εύστοχα γράφει ο Βίκτωρ Σερζ δύο χρόνια μετά τη δολοφονία του Τρότσκι (αφιέρωμα στην Αυγή 22.8.2010): «Έρχονται στο νου μου τόσα ονόματα, τόσα πρόσωπα, τώρα που γράφω αυτές τις αράδες, που βλέπω εδώ μιαν ολοφάνερη αλήθεια. Αυτή τη γενιά χρειάστηκε να την καταστρέψουν ολοκληρωτικά για να χαμηλώσουν το επίπεδο της εποχής μας. Η γενιά αυτή ήταν προάγγελος του αυριανού ανθρώπου, ξεχώρισε επομένως από τους πολλούς, μόλις οι πολλοί ζήτησαν να ξεκουραστούν». (Μεξικό 1/8/1942: Στη μνήμη του Λεόν Νταβίντοβιτς Τρότσκι)
Ήταν επίσης ο πρώτος που προσπάθησε να αναλύσει την ήττα της επανάστασης του 1917 και τη φύση του καθεστώτος που είχε εγκαθιδρύσει ο σταλινισμός με την τρομοκρατία και τη δολοφονία σχεδόν όλων των πρωταγωνιστών της επανάστασης. Και παρά το γεγονός ότι στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο καλούσε στην υπεράσπιση της ΕΣΣΔ (ως εκφυλισμένου εργατικού κράτους) απέναντι στον ιμπεριαλισμό –μη βλέποντας ότι ήταν ήδη κομμάτι του ιμπεριαλισμού και του καπιταλισμού– πρέπει να του αναγνωρίσουμε ότι χωρίς αυτόν δεν θα υπήρχαν οι επόμενες αναλύσεις. Ο ίδιος ο Τόνι Κλιφ (που διατύπωσε τη θεωρία για τον κρατικό καπιταλισμό στη Ρωσία) παραδεχόταν ότι έφτασε στη θεωρία του γιατί πατούσε στις πλάτες ενός γίγαντα: του Τρότσκι.
Ο Τρότσκι σήμερα κινεί ξανά το ενδιαφέρον πολλών νέων αγωνιστών/τριών. Οι ιδέες του, ο εφαρμοσμένος μαρξισμός που διέπει όλα τα γραφτά του (πάντα απαντώντας στην εμπειρία και στα πραγματικά ενδιαφέροντα των ανθρώπων), τον κάνουν πάλι επίκαιρο. Αντίθετα, ο Στάλιν κατέληξε εκεί που του άξιζε. Στο καλάθι των άχρηστων της ιστορίας, όπως είχε προβλέψει ο Τρότσκι.
(Φωτό 1: Ο Τρότσκι στο 3ο Συνέδριο της Διεθνούς)
(Φωτό 2: Ο Τρότσκι με τον Λένιν και φαντάρους του Κόκκινου Στρατού)