Σε διάσπαση κατέληξε η κρίση στο Respect, στην πολιτική συμμαχία που προσπαθούσε να αποτελέσει εναλλακτική αριστερή λύση απέναντι στο σοσιαλφιλελεύθερο Εργατικό Κόμμα του Μπλερ στη Βρετανία. Η διάσπαση επισημοποιήθηκε με την παράλληλη πραγματοποίηση δύο συνεδρίων στις 17 Νοέμβρη από τις δύο πτέρυγες που προέκυψαν, με συμμετοχή περίπου 350 ατόμων στο καθένα. Το πρώτο συνέδριο οργανώθηκε από το SWP (Socialist Worker’s Party), τη μεγαλύτερη οργάνωση της επαναστατικής Αριστεράς που συμμετείχε στο Respect, μαζί με ελάχιστους συμμάχους του. Στο δεύτερο συνέδριο (με τον τίτλο Respect Renewal) συμμετείχαν σχεδόν όλες οι υπόλοιπες δυνάμεις που μαζί με το SWP είχαν δημιουργήσει αρχικά το Respect: ανάμεσά τους ο μόνος βουλευτής του κόμματος Τζορτζ Γκαλογουέι, ο σκηνοθέτης Κεν Λόουτς, η μουσουλμάνα ακτιβίστρια Σάλμα Γιακούμπ, η οργάνωση της 4ης Διεθνούς στην Αγγλία (International Socialist Group-ISG), καθώς και ένα μικρό τμήμα στελεχών του SWP που διαφώνησαν με την ηγεσία και διαγράφτηκαν.
Η κρίση ξεκίνησε το καλοκαίρι με ένα γράμμα του Γκαλογουέι προς την
ηγετική Εθνική Επιτροπή του Respect, όπου διαπίστωνε την παρακμή της
οργανωμένης δύναμής του, έκανε κριτική στον τρόπο που το SWP ασκούσε
τον οργανωτικό και οικονομικό έλεγχο και πρότεινε μέτρα αναδιοργάνωσης
της ηγεσίας του. Η απάντηση του SWP προς τον (μέχρι τότε στενό σύμμαχό
του) Γκαλογουέι, ήταν αναπάντεχα σκληρή. Ξεκίνησε μια επίθεση στον
Γκαλογουέι, αλλά και στη Σάλμα Γιακούμπ, κατηγορώντας τους για
ελεκτοραλισμό (εκλογικίστικη τακτική), «κοινοτισμό» (πολιτική με βάση
τις μουσουλμανικές κοινότητες) και «κυνήγι μαγισσών» ενάντια στο SWP. Η
σύγκρουση των δύο πλευρών μεταφέρθηκε σε διαμάχη για τον έλεγχο των
αντιπροσώπων που θα εκλέγονταν στις τοπικές επιτροπές του Respect
ενόψει του συνεδρίου, με εκατέρωθεν κατηγορίες για «μαγείρεμα» των
αποτελεσμάτων. Και οι δύο πτέρυγες της διάσπασης διεκδικούν ότι
αποτελούν τη συνέχεια του Respect, ενώ η χρήση του ονόματος θα κριθεί
στα δικαστήρια.
Πολιτικά αίτια
Οι μήνες της κρίσης σημαδεύτηκαν από έντονες και πικρές παραπολιτικές
διαμάχες. Μετά τη διάσπαση ξεκίνησε μια συζήτηση που προσπαθούσε να
αναζητήσει τα πολιτικά αίτια πίσω από την κρίση. Από την πλευρά του SWP
το βάρος σήκωσε το στέλεχος της «παλιάς φρουράς» της οργάνωσης Κρις
Χάρμαν. Στον Κρις Χάρμαν απάντησαν με άρθρα τους η Σάλμα Γιακούμπ, ο
Άλαν Θόρνετ (ηγετικό στέλεχος του ISG), ενώ στη συζήτηση παρενέβη και ο
Μάρεϊ Σμιθ (στέλεχος της LCR Γαλλίας και παλιότερα του SSP Σκωτίας).
Το βασικό επιχείρημα του Κρις Χάρμαν είναι ότι πρόκειται για τυπική
διάσπαση αριστερής και δεξιάς πτέρυγας, με αναλογίες σε αντίστοιχες
αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό της αντινεοφιλελεύθερης Αριστεράς στην
Ιταλία (αποχώρηση της Κριτικής Αριστεράς από την Κομμουνιστική
Επανίδρυση), στη Γαλλία (αδυναμία για συμφωνία στις προεδρικές εκλογές)
και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το θεωρητικό σχήμα που υπερασπίζει ο
Κρις Χάρμαν είναι ότι χρειάζεται το χτίσιμο μιας αντινεοφιλελεύθερης
δύναμης στα αριστερά της σοσιαλδημοκρατίας στο πλαίσιο του ενιαίου
μετώπου επαναστατικών και μεταρρυθμιστικών δυνάμεων. Επισημαίνει όμως
ταυτόχρονα ότι η στρατηγική διαφορά μεταξύ μεταρρύθμισης και
επανάστασης εξακολουθεί να υφίσταται και να εκφράζεται με κρίσεις αυτού
του μετώπου, όταν η μεταρρυθμιστική πτέρυγα υποκύπτει στις πιέσεις του
συστήματος και στρίβει δεξιά.
Ενιαίο Μέτωπο
Γενικά μιλώντας, ο Χάρμαν έχει δίκιο. Όμως, παρά τη φιλότιμη προσπάθειά
του να προσαρμόσει το γενικά σωστό αυτό θεωρητικό πλαίσιο στην
πραγματικότητα του Respect, η επιχειρηματολογία του μένει μετέωρη. Το
SWP ποτέ δεν ακολούθησε με συνέπεια την τακτική του ενιαίου μετώπου σε
σχέση με το Respect. Όχι μόνο δεν είχε ενοχληθεί παλιότερα από τους
δεξιούς τυχοδιωκτισμούς του Γκαλογουέι, αλλά αντίθετα τον προστάτεψε
ακόμα και σε επεισόδια γελοιοποίησης (π.χ., στη συμμετοχή του στο Big
Brother). Ο Χάρμαν αναφέρει ότι με την τακτική του ενιαίου μετώπου «η
επαναστατική μειοψηφία μπορεί να δείξει στην πράξη ότι η προσέγγισή της
είναι σωστή και να κερδίσει τον κόσμο στις ιδέες της». Όμως η διαμάχη
αυτή έχει δύο όψεις, και δεν μπορεί ένας επαναστάτης μαρξιστής να
δείχνει έκπληκτος και παραπονούμενος όταν η «ρεφορμιστική πτέρυγα»
παλεύει επίσης να κερδίσει κόσμο στην επιρροή της κριτικάροντας το SWP.
Ο Χάρμαν περιγράφει το Respect ως πολιτική συμμαχία. Όμως η πολιτική
μιας συμμαχίας καθορίζεται από τη μίνιμουμ συναίνεση των μερών που την
αποτελούν, δεν καθορίζεται από τον κανόνα της πλειοψηφίας και της
μειοψηφίας όπως σε ένα ενιαίο κόμμα. Αντίθετα, από την ίδρυσή του, το
Respect απέκτησε μέλη, κομματική δομή και έπαιρνε αποφάσεις με
ψηφοφορίες στις τοπικές και κεντρικές οργανώσεις του. Μια τέτοια δομή
ενιαίου κόμματος σημαίνει ότι η πλειοψηφία μπορεί να αποφασίζει και
κανείς δεν μπορεί να παραπονιέται όταν χάνει μια πολιτική μάχη ή
βρίσκεται στη μειοψηφία.
Η αντίπαλη επιχειρηματολογία είναι ότι η κρίση στο Respect δεν έχει
καμιά σχέση με διάσπαση μεταξύ αριστερής και δεξιάς πτέρυγας.
Κατηγορούν το SWP ότι αυτό υπονόμευσε τη συνεργασία στο Respect με την
εμμονή του να ελέγχει οργανωτικά τα πάντα. Η Σάλμα Γιακούμπ απαντάει
στον Χάρμαν ότι όλα τα ζητήματα που όψιμα το SWP περιγράφει ως
«κοινοτισμό» και «ελεκτοραλισμό» υπήρχαν από την αρχή ως χαρακτηριστικά
στο Respect. Κατηγορεί μάλιστα το SWP ότι ανασύρει απαράδεκτα
ισλαμοφοβικά επιχειρήματα, ξεχνώντας ότι οι ισλαμικές κοινότητες
(περιλαμβανομένων και ορισμένων μικροεπιχειρηματιών) προσανατολίζονται
προς το Respect στη βάση αριστερής μετατόπισης (ενάντια στον πόλεμο και
στο ρατσισμό) και όχι γιατί το Respect μπορεί να τους «βολέψει»
καλύτερα μέσα στο σύστημα. Ο Άλαν Θόρνετ δηλώνει ότι πράγματι υπήρχε
πρόβλημα οργανωτικής παρακμής στο Respect (έφτασε από 5.500 μέλη σε
2.200 μέσα σε δύο χρόνια). Θυμίζει επίσης ότι δεν ήταν η δεξιά πτέρυγα,
αλλά τα μέλη της 4ης Διεθνούς και ο Κεν Λόουτς που έθεσαν το ζήτημα των
οργανωτικών αλλαγών ήδη από το συνέδριο του 2006, έχοντας μάλιστα τότε
απέναντί τους τη συμμαχία SWP-Γκαλογουέι. Η κριτική του Θόρνετ στο SWP
έχει πραγματική βάση, και αυτό δείχνει άλλωστε και το γεγονός ότι η
διάσπαση του Respect οδήγησε το SWP να μείνει χωρίς συμμάχους, είτε
«δεξιούς» είτε «αριστερούς».
Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει ο Θόρνετ είναι ότι το πρόβλημα
ξεκινάει επειδή το SWP αντιμετωπίζει το Respect σαν «πολιτικό ενιαίο
μέτωπο» ή «ενιαίο μέτωπο ειδικού τύπου» και όχι σαν ενιαίο κόμμα με τη
δική του πολιτική, οργανωτικότητα και δυναμική. Ο Μάρεϊ Σμιθ προχωράει
αυτή την επιχειρηματολογία ακόμα περισσότερο, φτάνοντας στο σημείο λίγο
πολύ να αντιμετωπίζει σαν εμπόδιο ακόμα και την ύπαρξη επαναστατικών
μαρξιστικών οργανώσεων εν γένει. Θεωρεί ότι η Αριστερά που χρειάζεται
το εργατικό κίνημα σήμερα είναι πολυτασικά «πλατιά κόμματα» σε
αντινεοφιλελεύθερη-αντικαπιταλιστική βάση, μέσα στα οποία οι
επαναστάτες μαρξιστές πρέπει να αποτελούν ένα από τα διάφορα χαλαρά
ιδεολογικά ρεύματα.
Πρόκειται για πολιτικές γενικεύσεις που η ίδια η πραγματικότητα
αποδεικνύει εντελώς εκτός τόπου και χρόνου. Το παράδειγμα της Ιταλίας
είναι χαρακτηριστικότατο: στην Κομμουνιστική Επανίδρυση οι μαρξιστικές
οργανώσεις λειτούργησαν ως χαλαρά ιδεολογικά ρεύματα μέσα σε ένα
εντελώς ενιαίο κόμμα. Το αποτέλεσμα ήταν ότι όχι μόνο δεν κατάφεραν να
εμποδίσουν τη στροφή της Επανίδρυσης προς τα δεξιά και τη στήριξη στον
Πρόντι, αλλά επιπλέον, όταν πρόσφατα η Κριτική Αριστερά αποχώρησε από
την Επανίδρυση, πήρε μαζί της ελάχιστα οργανωμένα μέλη. Ο ίδιος ο
Θόρνετ περιγράφει ως ενδεχόμενο ζήτημα πολιτικής διαφωνίας μέσα στο
Respect Renewal την υποστήριξη του Λίβινγκστον (υποψήφιου του Εργατικού
Κόμματος) στο δήμο του Λονδίνου. Κι όμως, θεωρεί ότι πολιτικά ζητήματα
σαν αυτό μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο και μόνο επειδή το νέο Respect
θα έχει «καλύτερη» οργανωτική δομή τώρα που αποχώρησε το SWP. Πρόκειται
για ένα είδος πολιτικού μεταμοντερνισμού, όπου αυτό που έχει σημασία
είναι η μορφή και όχι το περιεχόμενο της πολιτικής.
Η έλλειψη πολιτικής αρχών από την ηγεσία του SWP οδήγησε σε
αδιέξοδα και έχει ευθύνη για την κατάληξη του Respect. Όμως, εκ του
αποτελέσματος, το Respect Renewal θα κινηθεί δεξιά και ο τυχοδιωκτισμός
του Γκαλογουέι δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί χωρίς το SWP. Η διάσπαση
του Respect δεν είναι καλό νέο ούτε για τη συνεργασία της Αριστεράς
στην Αγγλία, ούτε για το χτίσιμο μιας μαρξιστικής επαναστατικής
οργάνωσης. Τα δύο αυτά συστατικά συνυπάρχουν αξεχώριστα σε μια συνεπή
τακτική του ενιαίου μετώπου. Και προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να
αναζητηθεί η διέξοδος από την κρίση και τη διάσπαση του Respect, τόσο
στην εσωτερική συζήτηση που διεξάγεται στο SWP όσο και γενικότερα στη
συζήτηση μέσα στην ευρύτερη Αριστερά.
Μήτσος Γκορίτσας