Ουκρανία: Πόσο θα κρατήσει η στασιμότητα;

Σ τις αρχές του 2023, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει «επιστρέψει» εκεί από όπου ξεκίνησε το 2014: Στο Ντονμπάς. Η πετυχημένη ουκρανική αντεπίθεση στο Χάρκοβο και η ρωσική αποχώρηση από τη δυτική Χερσώνα υπήρξαν οι τελευταίες μεγάλες αλλαγές στη διάταξη των δυνάμεων. Έκτοτε ο κύριος όγκος των μαχών διεξάγεται στα ανατολικά. Οι ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις επιχειρούν να ανακτήσουν εδάφη του Λουγκάνσκ, ενώ ο ρωσικός στρατός επιχειρεί να καταλάβει τα εδάφη του Ντονιέτσκ που παραμένουν έξω από τον έλεγχό του. Πρόκειται για στατικές μάχες χαρακωμάτων, με εναλλασσόμενες επιθέσεις κι αντεπιθέσεις που ελάχιστα αλλάζουν τον «χάρτη». Περιγράφοντας την πιεστική εδώ και μήνες προσπάθεια του ρωσικού στρατού να καταλάβει την πόλη Μπαχμούτ στο Ντονιέτσκ, ο Ρώσος παραστρατιωτικός Ιγκόρ Γκίρκιν (Στρέλκοφ), που «πάτησε τη σκανδάλη» του πολέμου στο Ντονμπάς το 2014, χρησιμοποίησε μια φράση που αποτυπώνει την συνολικότερη κατάσταση: «Μια αμοιβαία κρεατομηχανή φθοράς».
Μαζί με το δράμα των φαντάρων, τους τελευταίους μήνες έχει ενταθεί το δράμα των αμάχων. Ο στρατηγός Σουροβίκιν, ο λατρεμένος των πιο «γερακίσιων» φωνών στη Ρωσία, ανέλαβε πριν μήνες πανηγυρικά την διαχείριση της εισβολής. Φαίνεται να αναπληρώνει την απουσία στρατιωτικών επιτυχιών όλο αυτό το διάστημα με κλιμάκωση των βομβαρδισμών υποδομών (ενέργεια, νερό κλπ), υπενθυμίζοντας γιατί απέκτησε το προσωνύμιο «Αρμαγεδών». Είναι γνωστός ο κυνικός υπολογισμός αυτών των βάρβαρων μεθόδων -με εμβληματική την επίθεση του ΝΑΤΟ στη Σερβία το 1999 αλλά και πολλές άλλες ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις: Η κάμψη του ηθικού του πληθυσμού θα πιέσει για συνθηκολόγηση. Είναι επίσης γνωστό από την ιστορία ότι συνήθως το αποτέλεσμα είναι το αντίθετο: Βαθαίνει το μίσος των ντόπιων πληθυσμών απέναντι στον εκάστοτε εισβολέα. Στο στρατιωτικό πεδίο, η ουκρανική απάντηση στο «Σοκ και Δέος» του Σουροβίκιν ήρθε μέσα στο Δεκέμβρη: Αναπτύσσοντας δικά του drones-καμικάζι, ο ουκρανικός στρατός κατάφερε να χτυπήσει στρατιωτικές βάσεις στα βάθη της Ρωσίας, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τα ουκρανικά σύνορα. Παρά τον ψυχολογικό αντίκτυπο στο ρωσικό στρατόπεδο, ούτε αυτό μπορεί να κρίνει τη ροή του πολέμου, που θα κριθεί «στο έδαφος». Συνεπώς, όλο το προηγούμενο διάστημα, πέρα από επιμέρους ειδήσεις που προσφέρονται για πρωτοσέλιδα ή τηλεοπτικά πάνελ, η εικόνα της στασιμότητας δεν άλλαξε.  
Κλιμάκωση ή ειρήνευση
Σε αυτό το φόντο, έχει ξανανοίξει η δημόσια συζήτηση για το αν διαφαίνεται τερματισμός του πολέμου. Η Ουκρανία δηλώνει ότι φιλοδοξεί να παρουσιάσει μια «ειρηνευτική πρωτοβουλία» στον ένα χρόνο από την εισβολή. Ο Πούτιν έχει προσκαλέσει τον Ξι Γινπίνγκ στη Μόσχα την άνοιξη και είναι αρκετοί αυτοί που πιστεύουν ότι ο Κινέζος Πρόεδρος δεν θα επισκεφτεί τη Ρωσία αν δεν έχει λήξει ή «παγώσει» ο πόλεμος -ή έστω για να παρέμβει πιεστικά προς αυτή την κατεύθυνση. Παρουσιάζοντας τον τόνο των δηλώσεων και το κλίμα σε Παρίσι-Βερολίνο-Ουάσινγκτον, ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου έγραφε τον περασμένο Δεκέμβρη ότι στη Δύση «δοκιμάζουν τα όρια του Πούτιν» για «μια πιθανή διαπραγμάτευση στο Ουκρανικό», καταλήγοντας ότι «Αυτή τη στιγμή ο δρόμος προς τις διαπραγματεύσεις και την ειρήνευση διαγράφεται μακρύς, καθώς τόσο οι Ρώσοι όσο και οι Ουκρανοί προετοιμάζονται για έναν μακρύ πόλεμο. Για πρώτη φορά, όμως, στους δέκα μήνες του πολέμου, διακρίνεται μια αμυδρή ακτίνα φωτός». 
Αφενός πρόκειται για «αμυδρή ακτίνα φωτός». Άλλωστε για κάθε δήλωση που υπονοεί διάθεση συνεννόησης, μπορεί κανείς να βρει και δηλώσεις που κινούνται στην αντίθετη κατεύθυνση. Στην Ουκρανία δεν υπάρχουν σημάδια κάμψης της διάθεσης για αντίσταση, η ρωσική ηγεσία έχει ξεπεράσει μέχρι τώρα τους κραδασμούς (των δυτικών κυρώσεων, της αντιπολεμικής δράσης στο εσωτερικό κ.ο.κ.) ενώ στην Ουάσινγκτον «βολεύονται» από την καθήλωση του ρωσικού στρατού σε ένα φθοροποιό τέλμα. 
Επιπλέον, ακόμα και το σενάριο μιας διπλωματικής κινητικότητας το επόμενο διάστημα, είναι πιθανό να συνοδευτεί από μια κλιμάκωση των επιχειρήσεων: Δεν είναι σπάνιες οι «μεγάλες ζαριές» πριν από μια διευθέτηση… 
Για αυτό και η εικόνα στατικού πολέμου φθοράς μπορεί να αλλάξει εκ νέου το επόμενο διάστημα. Σε επίπεδο φημολογίας, κυκλοφορούν ήδη μια σειρά από πιθανά σενάρια για τον τόπο ή τον χρόνο που θα εκδηλωθεί η επόμενη κλιμάκωση των πολεμικών επιχειρήσεων. . 
Πιο άμεσα, οι αναλυτές περιμένουν αν θα παγώσουν οι λάσπες του φθινοπώρου, για να φανεί ποιος μπορεί -σε αυτή τη φάση- να αξιοποιήσει καλύτερα έναν «πόλεμο κινήσεων» (που θα επιτρέψει το πάγωμα του εδάφους). Οι πιο τολμηροί σε προβλέψεις δηλώνουν ότι από την απάντηση σε αυτό το άμεσο ερώτημα, θα μάθουμε πολλά για την απάντηση ως προς την φορά-έκβαση του πολέμου. 
Το μόνο βέβαιο είναι ότι η παράταση του πολέμου επιδεινώνει ακόμα περισσότερο την κατάσταση στο εσωτερικό των εμπόλεμων χωρών. 
Πόλεμος στο εσωτερικό
Ο ουκρανικός λαός αντιμετωπίζει προφανώς μια τεράστια ανθρωπιστική καταστροφή -μεταξύ προσφυγιάς, ζωής υπό κατοχή και καταστροφής των υποδομών που διασφαλίζουν την καθημερινή επιβίωσή του. Αλλά μαζί με τον εισβολέα, αντιμετωπίζει ταυτόχρονα και μια αντιδραστική αλλαγή στο εσωτερικό: Οι Ουκρανοί ολιγάρχες αξιοποιούν την εμπόλεμη κατάσταση για να διαλύσουν όποια προστασία είχε απομείνει στο ουκρανικό εργατικό δίκαιο, κάθε νέα δόση της «διεθνούς βοήθειας» υποθηκεύει ακόμα περισσότερο το μέλλον της χώρας (βλ. τις νεοφιλελεύθερες ονειρώξεις που χαρακτηρίζουν τα σχέδια «ανοικοδόμησης»), ενώ ακροδεξιά (αλλά και κυβερνητικά) στελέχη  προωθούν έναν όλο και πιο σωβινιστικό αντιρωσισμό που αναζητά «εσωτερικούς εχθρούς» και -αν επικρατήσει- μπορεί να κάνει την Ουκρανία ένα πολύ πιο σκοτεινό μέρος από ό,τι ήταν προπολεμικά…
Στη Ρωσία, το βαθύ σκοτάδι απλώνεται ήδη, επιβεβαιώνοντας δραματικά τους Ρώσους συντρόφους που από την αρχή της εισβολής σημείωναν ότι ο πόλεμος κατά της Ουκρανίας είναι ταυτόχρονα ένας πόλεμος στο εσωτερικό της Ρωσίας -εναντίον των δημοκρατικών ελευθεριών και κάθε αντιπολίτευσης. Έχει χαθεί πλέον το μέτρημα σε κατασταλτικά μέτρα τα οποία δημιουργούν διαρκώς νέα «αδικήματα» ενώ αυξάνουν συνεχώς τις ποινές για τα παλιά. Οι σύντροφοι του Ρωσικού Σοσιαλιστικού Κινήματος περιγράφουν την κατάσταση ενόψει της φετινής 19ης Γενάρη, η οποία υπήρξε παραδοσιακά μέρα αντιφασιστικής κινητοποίησης στη Ρωσία, στη μνήμη δύο αριστερών-αναρχικών θυμάτων της νεοναζιστικής τρομοκρατίας που σάρωνε τη χώρα το 2000-2010. Παραθέτουν μια μακρά λίστα συντρόφων/φισσών που έχουν πέσει θύματα της καταστολής τους τελευταίους μήνες για να καταλήξουν: «Τότε, ο κίνδυνος προερχόταν από νεοναζιστικές ομάδες που συχνά δρούσαν με την ανοχή των Αρχών. Σήμερα, η ιδεολογία και η πρακτική των δεξιών ριζοσπαστών έχουν γίνει ιδεολογία και πρακτική του ίδιου του ρωσικού καθεστώτος».
Μαζί με τον τερματισμό του πολέμου και την επίτευξη μιας δίκαιης ειρήνης, θα αρχίσει να τίθεται και το ζήτημα της επόμενης μέρας στις εμπόλεμες χώρες -κι ας μοιάζει σήμερα μακρινό. Καθώς η παλιά τάξη πραγμάτων είναι δύσκολο να επιβιώσει ενός πολεμικού σοκ, οι πολιτικές απαντήσεις που θα παρουσιαστούν στα ερωτήματα «γιατί πολεμήσαμε;» ή/και «γιατί δεν νικήσαμε;» μπορεί να κρίνουν αν το προπολεμικό στάτους κβο θα αντικατασταθεί από κάτι καλύτερο ή πολύ χειρότερο…