Παγκόσμια μάχη για το δικαίωμα στην άμβλωση

Η επίθεση αυτή που επιχειρείται βαθμιαία αλλά όλο και πιο έντονα ανά τον κόσμο ενάντια σε αυτό το θεμελιώδες δικαίωμα των γυναικών αναδεικνύει συντηρητικές  ιδεολογίες, που σε περιόδους κρίσεων του καπιταλισμού ισχυροποιούνται. Αναδεικνύεται έτσι η κρίση φροντίδας και κοινωνικής αναπαραγωγής. Ακροδεξιές κυβερνήσεις και εκκλησιαστικοί φορείς έχουν δημιουργήσει –και εξακολουθούν να δημιουργούν– τις αφηγήσεις εκείνες, που βρίσκοντας έρεισμα σε μια συντηρητική μερίδα του κόσμου προχωρούν σε νομοθετικές ρυθμίσεις, οι οποίες περιορίζουν όλο και περισσότερο (ανά περιπτώσεις καταργούν πλήρως) το δικαίωμα των γυναικών στην διακοπή κύησης. Στις επιθέσεις αυτές το φεμινιστικό κίνημα όπως άλλοτε έτσι και τώρα τα τελευταία χρόνια  δηλώνει στο δρόμο με εμβληματικές κινητοποιήσεις, γεμάτες δυναμισμό και δημιουργικότητα, ότι τον λόγο για τα σώματά μας τον έχουμε εμείς οι ίδιες.  

Διεθνή

Ας πιάσουμε το νήμα από την Ισπανία όταν το 2014 το φεμινιστικό κίνημα οργανώνεται ενάντια στο νομοσχέδιο του Αλμπέρτο Γκαγιαρδόν, υπουργού δικαιοσύνης, σύμφωνα με το οποίο θα απαγορεύονταν οι εκτρώσεις με εξαίρεση τις περιπτώσεις βιασμού. Η απάντηση ήρθε τον Φεβρουάριο του 2014 όταν χιλιάδες γυναίκες οργάνωσαν το Τρένο Ελευθερίας και διαδήλωσαν στη Μαδρίτη. Η δύναμη του κινήματος ήταν τέτοια που είχε ως αποτέλεσμα την  παραίτηση του Γκαγιαρδόν και την απόσυρση του νομοσχεδίου. Λίγα χρόνια αργότερα τον Οκτώβριο του 2020 στην Πολωνία το Συνταγματικό Δικαστήριο κρίνει ως αντισυνταγματικό το νόμο του 1993, σύμφωνα με τον οποίο η άμβλωση θεωρείται νόμιμη στις περιπτώσεις που η εγκυμοσύνη απειλεί τη ζωή ή την υγεία της εγκύου, εάν βάσει των προγεννετικών εξετάσεων υπάρχει υψηλή πιθανότητα ανίατης ασθένειας ή βλάβης του εμβρύου, εάν τέλος η εγκυμοσύνη έχει προέλθει από αξιόποινη πράξη, όπως ο βιασμός ή η αιμομιξία. Τα αντανακλαστικά του φεμινιστικού κινήματος στην Πολωνία ήταν πραγματικά εντυπωσιακά, συνεχίζοντας στο δρόμο των φεμινιστικών απεργιών των «Μαύρων Δευτέρων» του 2016.  Παρά το καθεστώς απαγόρευσης των διαδηλώσεων που επικαλέστηκε η πολωνική κυβέρνηση λόγω της πανδημίας του Covid-19, χιλιάδες αγωνιστριών γέμισαν τους δρόμους αρκετών πόλεων για μέρες καθώς βρίσκονταν αντιμέτωπες με τη σκληρή καταστολή του κράτους. Και ήταν ακριβώς η αντίδραση αυτή, όπως και το διεθνές κύμα αλληλεγγύης στις αδερφές μας στην Πολωνία που τελικά πάγωσε την απαγόρευση των αμβλώσεων για δεύτερη φορά (η πρώτη ήταν το 2016, όπου η πρόταση της κυβέρνησης για πλήρη απαγόρευση των αμβλώσεων καταψηφίστηκε).

Το πιο εμβληματικό παράδειγμα αγώνα υπεράσπισης των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των γυναικών όμως καταγράφεται στην Αργεντινή.  Στην εκπνοή του 2020 και ύστερα από μακροχρόνιους και επίμονους αγώνες του φεμινιστικού κινήματος σε αυτή τη χώρα κατοχυρώθηκε για πρώτη φορά το δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση. Έπειτα από πολυάριθμες καμπάνιες, κινητοποιήσεις και δράσεις του οργανωμένου φεμινιστικού κινήματος της Αργεντινής φτάσαμε στην πρώτη μεγάλη νίκη των αδελφών μας. Σε ένα κράτος, όπου η επιρροή της Καθολικής Εκκλησίας αμφισβητεί για χρόνια το δικαίωμα των γυναικών για την αυτοδιάθεση των σωμάτων τους, και το οποίο ταυτόχρονα αποτελεί τη γενέτειρα του Πάπα Φραγκίσκου, η νομική αυτή κατοχύρωση μπορεί να αποτελέσει την αρχή και για τις υπόλοιπες χώρες της Λατινικής Αμερικής, καθώς σήμερα στα μόνα κράτη όπου μια γυναίκα μπορεί να προβεί σε διακοπή κύησης είναι η Κούβα και η Ουρουγουάη.

Η επίθεση στα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών βρίσκει σήμερα έδαφος ακόμα και στην «πολιτισμένη» Δύση. Συγκεκριμένα, στις ΗΠΑ όπου η έκτρωση θεωρείται νόμιμη για κάθε περίπτωση ήδη από το 1973, με την κυβέρνηση Τραμπ οχτώ πολιτείες περιορίζουν στο βαθμό της απαγόρευσης το δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παρ’ότι στις περισσότερες χώρες η άμβλωση θεωρείται νόμιμη, στη Μάλτα και το Βατικανό οι εκτρώσεις είναι παράνομες χωρίς εξαιρέσεις, στη Γαλλία κάθε χρόνο πραγματοποιείται διαδήλωση κατά των εκτρώσεων, στην Ιταλία και στην Κροατία οι περισσότεροι γυναικολόγοι αρνούνται να κάνουν εκτρώσεις για λόγους θρησκευτικής συνείδησης, ενώ στην Αγγλία και τη Φιλανδία προϋποτίθεται η συμφωνία δύο γιατρών προκειμένου μια γυναίκα να προβεί σε διακοπή μιας εγκυμοσύνης.

Η κρίση της πανδημίας έχει δυσκολέψει ακόμη περισσότερο την κατάσταση για τις γυναίκες που επιθυμούν να προχωρήσουν σε άμβλωση. Στα κράτη όπου το νομοθετικό πλαίσιο είναι ήδη ασφυκτικό, οι εκάστοτε κυβερνήσεις εκμεταλλευόμενες τα έκτακτα μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας συμπεριέλαβαν στα μη αναγκαία χειρουργεία και αυτά των αμβλώσεων ανεξαρτήτως προϋποθέσεων, αναγκάζοντας έτσι τις περισσότερες γυναίκες στη διατήρηση μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης ή εξωθώντας τες σε παράτυπες μεθόδους που θέτουν τις ίδιες σε κίνδυνο. Αυτές οι επιλογές συμπληρώνονται από την περικοπή των προϋπολογισμών για την υγεία και τη συρρίκνωση του κράτους πρόνοιας δημιουργώντας ένα εφιαλτικό σκηνικό για τη δημόσια υγεία και τη ζωή των γυναικών.

Ελλάδα 

Στην Ελλάδα παρ’ότι η νομοθεσία σχετικά με τις αμβλώσεις είναι συγκριτικά ευνοϊκή και τυπικά τα χειρουργεία ως μέθοδοι διακοπής μιας εγκυμοσύνης δεν έχουν ανασταλεί εν μέσω πανδημίας, στην πραγματικότητα η περιπλοκότητα και η γραφειοκρατία της διαδικασίας σε ό,τι αφορά τη δημόσια και δωρεάν άμβλωση αναγκάζει πολλές από τις γυναίκες να καταφεύγουν είτε σε ιδιωτικές κλινικές (εφόσον έχουν την οικονομική δυνατότητα) είτε σε άλλα μέσα. Παράλληλα, ενώ στην Ελλάδα η άμβλωση έχει αποποινικοποιηθεί από το 1986 ύστερα από πολύχρονες και επίμονες δράσεις και πιέσεις του φεμινιστικού κινήματος, τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια συστηματική προσπάθεια αμφισβήτησης του δικαιώματος των γυναικών να αποφασίζουν οι ίδιες για τα σώματά τους, η οποία εκκινεί ναι μεν από χριστιανικές οργανώσεις, αλλά ταυτόχρονα εμπλέκει περισσότερο ή λιγότερο και θεσμικούς φορείς.

Ειδικότερα, το 2019 θεσπίστηκε από την Ιερά Σύνοδο η τελευταία Κυριακή του Δεκεμβρίου ως μέρα προστασίας του Αγέννητου Παιδιού. Στις αρχές του 2020 το μετρό της Αθήνας γέμισε από αφίσες κατά των αμβλώσεων, μια κίνηση η οποία πραγματοποιήθηκε ύστερα από πρωτοβουλία της καμπάνιας «Αφήστε με να ζήσω» με την ανοχή  του Υπουργείου Μεταφορών. Είναι γνωστό άλλωστε  ότι στην εν λόγω καμπάνια εκτός από χριστιανικές και πολυτεκνικές οργανώσεις εμπλέκονται και πρόσωπα τα οποία σχετίζονται με την κυβέρνηση της Ν.Δ. Ευτυχώς, τα άμεσα αντανακλαστικά από μια μεγάλη μερίδα του κόσμου που εξέφρασε στα κοινωνικά δίκτυα την αντίδρασή του στην εν λόγω καμπάνια ανάγκασε γρήγορα το Αττικό Μετρό να αποσύρει τις αφίσες. Αξίζει να σημειωθεί ότι το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα αναγνωρίζει το δικαίωμα του γιατρού στην άρνηση πραγματοποίησης αμβλώσεων  επικαλούμενος λόγους συνείδησης. Τον περασμένο χρόνο είχαμε δύο περιστατικά, στη Σάμο και στο Ιατρικό κέντρο Πατησίων στην Αθήνα, που απασχόλησαν ιδιαίτερα τη δημόσια σφαίρα λόγω της κατάχρησης αυτού του δικαιώματος από τους συγκεκριμένους γιατρούς. Στην πρώτη περίπτωση εξαιτίας του εγκλωβισμού της γυναίκας, καθώς στις απομακρυσμένες περιοχές η επί της αρχής διαθεσιμότητα σε γιατρούς είναι σημαντικά πιο περιορισμένη απ’ότι στις μεγάλες πόλεις, ενώ στη δεύτερη, η άρνηση του γιατρού συνοδευόταν από μια ολόκληρη χριστιανική κατήχηση κατά των αμβλώσεων.

Γιατί τώρα;

Ιστορικά το δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση ήταν κατοχυρωμένο στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, αργότερα στον 20^ο αιώνα κατά τα χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία και στην Ισπανία στα 1936-1939. Με το Μάη του ’68 στη Γαλλία τέθηκε ξανά ηχηρά το δικαίωμα στην άμβλωση, με αυτό να γίνεται νόμος του κράτους λίγα χρόνια αργότερα, το 1975. Πολλά έχουν αλλάξει από τότε. Το ερώτημα που επανέρχεται τόσο για την περίπτωση της Ελλάδας όσο και για τη διεθνή κατάσταση είναι για ποιο λόγο η άμβλωση, ένα δικαίωμα των γυναικών που θα έπρεπε να θεωρείται αυτονόητο και κατοχυρωμένο στον 21^ο αιώνα, αμφισβητείται με τέτοια ένταση και τόσο συστημικά.

Ένα επιχείρημα κατά των αμβλώσεων το οποίο τίθεται επανειλημμένα από διάφορες χριστιανικές ομάδες στην Ελλάδα είναι το δημογραφικό πρόβλημα. Ωστόσο, τα διάφορα στατιστικά στοιχεία που παρουσιάζονται δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και δεν τεκμηριώνονται επιστημονικά. Άλλωστε, διεθνώς όπου όχι απλά δεν τίθεται δημογραφικό ζήτημα, αλλά αντίθετα παρατηρούνται φαινόμενα υπερπληθυσμού (π.χ. Αμερική), η επίθεση στα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών γίνεται με πολύ πιο σκληρούς όρους, φτάνοντας στο σημείο μερικής ή ολικής απαγόρευσης των αμβλώσεων.

Οι λόγοι  αυτής της επίθεσης επομένως  είναι καθαρά ιδεολογικοί. Η άμβλωση ως πρακτική θεωρείται «αμαρτία», έγκλημα κατά της ζωής, καθώς για το κίνημα των “pro-lifers” η ζωή ξεκινά από την στιγμή της σύλληψης. Η έγνοια όμως για την ανθρώπινη ζωή καθαυτή είναι τουλάχιστον υποκριτική εφόσον σταματά στην ουσία την ημέρα που το παιδί θα γεννηθεί. Στη συνέχεια, το καπιταλιστικό σύστημα αδιαφορεί για την υγεία του, την εκπαίδευσή του, αλλά και την εν γένει διασφάλιση και υπεράσπιση της ζωής και της αξιοπρέπειάς του ως παιδιού και μετέπειτα ως ενήλικα. Η κυριαρχία της Εκκλησίας και της ακροδεξιάς στα γυναικεία σώματα είναι ένας ακόμη τρόπος ελέγχου σε μια από τις πιο πληττόμενες κοινωνικές ομάδες. Παράλληλα, μέσα από την ιδεολογική επίθεση ενάντια στις γυναίκες, η οποία βρίσκει έδαφος στα πιο συντηρητικά αντανακλαστικά της κοινωνίας, στήνεται μια ολόκληρη αφήγηση περί υπεράσπισης και επιβίωσης του εθνικού κράτους και της εθνικής ταυτότητας. Είτε με πρόσχημα την υπογεννητικότητα είτε με βάση τη χριστιανική ηθική που ταυτίζει τις αμβλώσεις με τις δολοφονίες, οι όροι διεξαγωγής της κουβέντας γίνονται σε εθνικό επίπεδο αδιαφορώντας για τους μετανάστες/στριες και τους πρόσφυγες/ισσες. Ανεξάρτητα από τη χριστιανική ηθική η προσπάθεια ελέγχου των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων αποτελεί μια πράξη πειθάρχησης των γυναικείων σωμάτων και εντάσσεται στην ευρύτερη διαδικασία ελέγχου της σεξουαλικότητας και των μοντέλων οικογένειας.

Σήμερα και εν μέσω μιας παγκόσμιας υγειονομικής και οικονομικής κρίσης που ανέδειξε η πανδημία του covid-19, η ταξική επίθεση που δεχόμαστε προχωρά παράλληλα με μια όλο και μεγαλύτερη αμφισβήτηση σε θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Ο δικός μας κόσμος, ο κόσμος που έχει στο κέντρο του την ανθρώπινη ζωή και όχι το κέρδος, που θέτει πάνω απ’όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα και όχι τα στατιστικά στοιχεία γεννήσεων και θανάτων, δεν πρέπει να κάνει βήμα πίσω από την υπεράσπιση του δικαιώματος των γυναικών στην αυτοδιάθεση των σωμάτων τους. Οι λόγοι για τους οποίους οι γυναίκες ανά τον κόσμο θα επιλέγουν  τη διακοπή μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης δε θα εκλείψουν. Η άρθρωση αιτημάτων που θα υπερασπίζονται τη ζωή και τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών είναι θεμελιώδους σημασίας και αποτελούν τελικά τμήμα των ευρύτερων πολιτικών και δημοκρατικών δικαιωμάτων. Τέτοια είναι:  η πρόσβαση σε δημόσια και δωρεάν άμβλωση για όλες τις γυναίκες ανεξαρτήτως καταγωγής και ταξικής θέσης, η ενίσχυση των Εθνικών Συστημάτων Υγείας με γυναικολόγους, νοσηλευτές/τριες και ψυχολόγους ειδικά εκπαιδευμένους/ες στο ζήτημα των εκτρώσεων. Είναι σημαντικό ακόμη τα έξοδα αντισύλληψης (αντισυλληπτικά χάπια, προφυλακτικά κ.ά.) να καλύπτονται απ’το Δημόσιο, ώστε όλες και όλοι να έχουν πρόσβαση σε αυτά. Από τα σχολεία μέχρι και τα πανεπιστήμια, η σεξουαλική εκπαίδευση αποτελεί κεντρικό ζήτημα σε ό,τι αφορά την πρόληψη, αλλά και τη σεξουαλική συμπεριφορά γενικότερα στην κατεύθυνση της έμφυλης ισότητας. Ταυτόχρονα αν και σε αυτό το κείμενο δίνεται έμφαση στην υπεράσπιση του δικαιώματος στην έκτρωση δεν μπορούμε να μην υπογραμμίσουμε τις ευθύνες του κράτους ως προς την προστασία όσων γίνονται μητέρες, είτε με την παροχή επιδομάτων και αδειών είτε μέσω ελέγχου των εργοδοτών για περιπτώσεις απόλυσης ή μη πρόσληψης λόγω εγκυμοσύνης. Κλείνοντας ας θυμηθούμε το αργεντίνικο σύνθημα που συμπυκνώνει σε μια φράση τα βασικά μας αιτήματα: «Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση για να αποφασίζουμε - Αντισύλληψη για να μην χρειαστεί να φτάσουμε στην έκτρωση - Νόμιμη άμβλωση για να μην πεθαίνουμε».