Προσφυγικό: ένα διαρκές έγκλημα

Ευρώπη-φρούριο

Το ζήτημα του προσφυγικού ανέδειξε πόσο επιφανειακός είναι ο δήθεν ανθρωπισμός της ΕΕ. Η Ένωση που παρουσιάζει την ελεύθερη μετακίνηση των ανθρώπων ως «προοδευτικό κεκτημένο» της, αρνιέται συστηματικά αυτό το δικαίωμα στους κατατρεγμένους. Το ύψωμα τειχών στα «εξωτερικά» σύνορά της απέναντι στους «άλλους» (του Τρίτου Κόσμου), η δημιουργία της Ευρώπης-φρούριο, είναι μια στρατηγική επιλογή. Με την εμφάνιση των σύγχρονων προσφυγικών ρευμάτων, οι επαναπροωθήσεις, το στοίβαγμα στα καμπ, η στρατιωτική αναβάθμιση της Frontex έδειξαν το βάρβαρο πρόσωπο της «πολιτισμένης Δύσης». Σε αυτό το πλαίσιο της ευρωπαϊκής αντιπροσφυγικής πολιτικής, οι ρατσιστικές φωνές «νομιμοποιούνται» και η ακροδεξιά μετατρέπεται σε κεντρική πολιτική δύναμη, με παρουσία στην Ευρωβουλή, σε εθνικά κοινοβούλια και κυβερνήσεις: Ουρμπάν στην Ουγγαρία, Λέγκα στην Ιταλία, Λεπέν στη Γαλλία κ.ο.κ. Αλλά και κεντροαριστερά κόμματα ή κυβερνήσεις που παρουσιαστήκαν ως πιο «προοδευτικές», εφάρμοσαν σκληρές ρατσιστικές πολιτικές. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ο ΣΥΡΙΖΑ, με την υπογραφή της συμφωνίας ΕΕ-Ελλάδας-Τουρκίας που σηματοδότησε το τέλος της αρχικής ευρωπαϊκής «ανεκτικότητας» και οδήγησε στη δημιουργία των καμπ στα νησιά. Το αυτονόητο «πρόσφυγες καλοδεχούμενοι!» υπήρξε υπόθεση των «από κάτω». Από το κίνημα υπέρ των προσφύγων στην Ισπανία, στις αντιρατσιστικές διαδηλώσεις στην Γερμανία και τις συγκλονιστικές δράσεις μαζικής αλληλεγγύης στην Ελλάδα, ο απλός κόσμος αναγνώρισε τους πρόσφυγες ως αδέρφια και στάθηκε δίπλα τους.

Νησιά

Φέτος, όπως και κάθε χειμώνα, οι πρόσφυγες βρίσκονται εκτεθειμένοι στις καιρικές συνθήκες. Οι εικόνες που μας έρχονται από τα νησιά είναι εικόνες απόλυτης φρίκης, με τους πρόσφυγες να βρίσκονται σε σκηνές πνιγμένες σε νερό. Από τις πρώτες μαζικές αφίξεις προσφύγων το 2015 μέχρι σήμερα, δηλαδή επί 5 ολόκληρα χρόνια, οι κυβερνήσεις «αιφνιδιάζονται» από τις… καιρικές συνθήκες του χειμώνα. Πέντε χρόνια τώρα, κάθε χειμώνα, ιδιαίτερα επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, ακούγαμε ότι τα καμπ είναι προσωρινές λύσεις, ότι «αναζητούνται εναλλακτικές» προστασίας από τις καιρικές συνθήκες, που όμως «θέλουν χρόνο» κ.ο.κ. Πέντε χρόνια μετά, παρά τις γιγάντιες επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς το ελληνικό κράτος, οι πρόσφυγες συνεχίζουν να διαμένουν σε επισφαλείς συνθήκες, καθώς τόσο η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας όσο και η προηγούμενη του ΣΥΡΙΖΑ δεν φρόντισαν να παρέχουν ούτε τις ελάχιστες αξιοπρεπείς συνθήκες στέγασης.

Στη Λέσβο, η μεταφορά των προσφύγων στο Καρά Τεπέ μετά τη φωτιά στο καμπ της Μόριας, διαιώνισε τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες. Μέχρι τώρα, οι καιρικές συνθήκες ήταν τέτοιες που δεν είδαμε σκηνές μέσα στα χιόνια όπως προηγούμενες χρονιές. Είδαμε όμως σκηνές πνιγμένες στο νερό ή να τις παίρνει ο αέρας καθώς δεν είναι φτιαγμένες για να αντέχουν τις συνθήκες στο νησί τον χειμώνα, ενώ η τοποθεσία του Καρά Τεπέ είναι τέτοια που με κάθε αέρα σηκώνονται νερά από την θάλασσα που χτυπάνε μεγάλο κομμάτι του καμπ. Χαρακτηριστική της κατάστασης είναι η επιστολή που έστειλαν οι πρόσφυγες του Καρά Τεπέ στην πρόεδρο της Κομισιόν, Ούρσουλα Φαν Ντερ Λάιεν. Στην επιστολή ζητάνε ανθρώπινες συνθήκες διαμονής, χαρακτηρίζοντας τις συνθήκες στο Καρά Τεπέ χειρότερες και από αυτές της Μόριας! Είναι αδιανόητο ότι βρέθηκε τρόπος να υπάρξουν χειρότερες συνθήκες από το καμπ που είχε χαρακτηριστεί «κόλαση για τους ζωντανούς»…

Απελπιστική είναι η κατάσταση και στη Σάμο, όπου οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα καταγγέλλουν ότι κομμάτι των απαράδεκτων συνθηκών που επικρατούν στο καμπ στο Βαθύ είναι τα καθημερινά τσιμπήματα φιδιών, σκορπιών και αρουραίων. Για το καμπ της Σάμου (όπως και αυτό του Έβρου) είχε παρέμβει φέτος τον Νοέμβριο και η Επιτροπή κατά των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης. Το ελληνικό κράτος έχει αποτύχει να σταθεί στο ύψος ακόμα και των έστω λειψών οδηγιών του ΟΗΕ και τις ΕΕ για κάποια ελάχιστα στάνταρ προστασίας των αιτούντων άσυλο. Το ότι ακόμα και όργανα της ΕΕ (η οποία έχει θεσμοθετήσει το ρατσισμό) υποχρεώνονται να εγκαλούν την Ελλάδα για τις απάνθρωπες συνθήκες, μπορεί να είναι υποκριτικό, αλλά είναι και ενδεικτικό του μεγέθους της αθλιότητας στα καμπς.

Ενδοχώρα

Παρόμοιες συνθήκες βιώνουν και όσοι πρόσφυγες βρίσκονται φυλακισμένοι στην ενδοχώρα, σε Αμυγδαλέζα, Ελαιώνα, Πέτρου Ράλλη, Σχιστό κλπ. Αυτοί έρχονται αντιμέτωποι με μια άλλη πτυχή της ρατσιστικής πολιτικής του ελληνικού κράτους: την αποσιώπηση της ύπαρξής τους. Μέσα σε κλειστές δομές, συχνά χωρίς τη δυνατότητα πρόσβασης από αλληλέγγυους και ΜΚΟ, οι πρόσφυγες που διαμένουν στα κλειστά κέντρα κράτησης και στα καμπς είναι εξαφανισμένοι από τα μάτια του κόσμου. Νέα τους μαθαίνονται μόνο αν υπάρξει κάποιο περιστατικό απεργίας πείνας ή αυτοκτονίας. Τόσο ο ΣΥΡΙΖΑ όσο και τώρα η Νέα Δημοκρατία προσπάθησαν να κρύψουν κάτω από το χαλί την εγκληματική διαχείριση του προσφυγικού στοιβάζοντας τους πρόσφυγες στα κλειστά κέντρα κράτησης, στα οποία οι συνθήκες είναι εξίσου άθλιες μετα νησιά, αλλά δεν μαθαίνονται. Η επίθεση στο καμπ στο Ωραιόκαστρο της Θεσσαλονίκης έδειξε ότι η φύλαξη των προσφύγων από τους πραγματικούς κινδύνους είναι μηδαμινή, ενώ η γκετοποίηση κι ο αποκλεισμός τους ενθαρρύνει τη δράση ακροδεξιών στοιχείων εναντίον τους.

Ταυτόχρονα, οι ελάχιστοι πρόσφυγες που κατάφεραν να γλιτώσουν από την φρίκη των καμπς, να κερδίσουν άσυλο και να μεταφερθούν στον αστικό ιστό βρίσκονται και αυτοί εγκαταλελειμμένοι. Το τέλος των προγραμμάτων εύρεσης στέγης και οικονομικής βοήθειας όπως το ESTIA οδηγεί τους πρόσφυγες στην αστεγία. Όσοι δικαιούχοι ασύλου μεταφέρθηκαν από τα νησιά στην πρωτεύουσα απλά στοιβάχτηκαν στην πλατεία Βικτωρίας χωρίς καμία μέριμνα για το πώς θα καταφέρουν να ζήσουν. Η απάντηση της Νέας Δημοκρατίας στο «συνωστισμό» αστέγων οικογενειών –ακολουθώντας τον δρόμο που άνοιξε ο ΣΥΡΙΖΑ με την fasttrack μεταφορά των προσφύγων της πλατείας Βικτωρίας το ’15– ήταν να ξηλωθούν τα παγκάκια και να οδηγηθούν τόσο αυτοί που έμειναν άστεγοι από το κλείσιμο των προγραμμάτων, όσο και οι νεοαφιχθέντες από τα νησιά, ξανά σε κάποιο καμπ, αυτή τη φορά στο ήδη υπερσυνωστισμένο Σχιστό.

Οι απάνθρωπες συνθήκες στις οποίες εξαναγκάζονται να ζουν οι πρόσφυγες λειτουργούν τιμωρητικά για όσους κατάφεραν να γλιτώσουν από τον πόλεμο, του κινδύνους του ταξιδιού προς την Ευρώπη και τον πνιγμό στο Αιγαίο, και αποτρεπτικά για όσους θα θελήσουν να έρθουν. Η κρατική πολιτική για τα νησιά και τα καμπς της ενδοχώρας είναι μια πολιτική θανάτου και εξαφάνισης.

Πανδημία

Στις τωρινές συνθήκες με την πανδημία του κορωνοϊού οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων έγιναν ακόμα πιο επισφαλείς. Στην πρώτη καραντίνα, τα πάνω από 100 κρούσματα στην δομή στο Κρανίδι ήταν μόνο ένα δείγμα του τι μπορεί να συμβεί όταν στοιβάζεις ανθρώπους χωρίς την ελάχιστη ιατρική φροντίδα. Πλέον, σχεδόν κάθε δομή μετρά κρούσματα. Τον Νοέμβρη στο Καρά Τεπέ υπήρχαν τουλάχιστον 174 επιβεβαιωμένα κρούσματα, ενώ τον Σεπτέμβρη σε καραντίνα ήταν οι δομές της Μαλακάσας, του Σχιστού και του Ελαιώνα. Σε καραντίνα βρίσκεται σχεδόν συνεχόμενα από τον Ιούλιο μέχρι τώρα η δομή στο Κιλκίς όπου οι πρόσφυγες μένουν σε σκηνές των 80 ατόμων. Στα καμπς οι άνθρωποι συχνά μοιράζονται σκηνές, τουαλέτες και ντουζιέρες. Οι πρόσφυγες δεν έχουν σπίτι να κλειστούν, μοιράζονται τον χώρο τους με άλλους εκατοντάδες -αν όχι και χιλιάδες, στις μεγάλες δομές. Είναι αδύνατο να κρατηθούν αποστάσεις όταν όλη η καθημερινότητά τους «οργανώνεται» σε ατελείωτες ουρές. Ούτε το απλό «πλένουμε τα χέρια μας» δεν είναι αυτονόητο, καθώς συχνά δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό -για επαρκή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη ούτε λόγος. Αντί να χρησιμοποιηθούν τα σχετικά κονδύλιαγια να παραχθούν στους πρόσφυγες αξιοπρεπείς και ασφαλείς συνθήκες στέγασης, τεστ, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και μέσα ατομικής προστασίας, η αντιμετώπιση της Νέας Δημοκρατίας ήταν η δημιουργία του Καρα Τεπέ –όπου διαμένουν πάνω από 7.000 άνθρωποι–, η απαγόρευση της εισόδου αλληλέγγυων και εργαζομένων σε ΜΚΟ σε όλες τις δομές και η αυστηροποίηση του εγκλεισμού μέσα στις συνθήκες που «θρέφουν» την εξάπλωσή του ιού.

Επαναπροωθήσεις

Η πανδημία του κορονοϊού θεωρείται μια αιτία των μειωμένων προσφυγικών ροών το τελευταίο διάστημα. Αυτό φυσικά είναι πραγματικό. Δεν είναι όμως η μόνη πτυχή της πραγματικότητας. Οι μειωμένες προσφυγικές ροές είναι και κομμάτι της αποτρεπτικής πολιτικής της ΕΕ και της Ελλάδας. Τον ρόλο που επιτελούσαν τα προηγούμενα χρόνια τα ναυάγια –να τρομοκρατήσουν όσους σκεφτόντουσαν να έρθουν ότι δεν υπάρχει περίπτωση να πατήσουν στην στεριά, αλλά και να μειώσουν τον αριθμό των προσφύγων που έφταναν στα παράλια– επιτελούν τώρα και οι συνθήκες στις οποίες ζουν οι πρόσφυγες αλλά και οι επαναπροωθήσεις.  Η έκταση του φαινομένου δείχνει ότι είναι κρατική πολιτική κι όχι μεμονωμένες περιπτώσεις. Στα σύνορα στον Έβρο, είναι συχνές οι «απαγωγές» των προσφύγων και η μεταφορά τους με αυτοκίνητα χωρίς πινακίδες σε τουρκικά εδάφη. Στο Αιγαίο, οι εικόνες σκαφών του λιμενικού και της Frontex να σπρώχνουν ή και να αναποδογυρίζουν βάρκες προσφύγων είναι γνωστές.

Δεκάδες ΜΚΟ, «θεσμικές» οργανώσεις, όπως και μεγάλα διεθνή ΜΜΕ (Spiegel, Bellingcat, BBC κ.ο.κ.) καταγγέλουν κατάφορες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Απέναντι σε αυτό το διασυρμό του, το ελληνικό κράτος προτιμά να απαντά με κατασκευασμένες ποινικές διώξεις σε δημοσιογράφους ή μέλη ΜΚΟ που προσπαθούν να αναδείξουν την αλήθεια.

Αλληλεγγύη και αντίσταση

Σε όλα αυτά, έχει υπάρξει η απάντηση του κινήματος. Μπορεί οι δράσεις  αλληλεγγύης να μην έχουν τη μαζικότητα, την δυναμική και τη συνέχεια που είχαν το ’15, όμως συνεχίζουν να υπάρχουν. Στις 6 Μάρτη, πάνω στο ζοφερό μιντιακό καταιγισμό περί «τουρκοκίνητων εισβολέων» και «ηρωικών Ελλήνων» με καραμπίνες στα σύνορα, η συγκλονιστική διαδήλωση 10 χιλιάδων ανθρώπων (μετά από ένα πολύ σύντομο κάλεσμα) υπενθύμισε την ύπαρξη «ανθεκτικών» αντιρατσιστικών αντανακλαστικώνστις πιο δύσκολες συνθήκες. Επί καραντίνας, σημαντική είναι η ανταπόκριση του κόσμου σε καλέσματα συλλογής τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης, με πιο πρόσφατο αυτό που διοργανώθηκε από τις δημοτικές παρατάξεις Φυσάει Κόντρα στην Αγία Παρασκευή και Ζωγράφου Ανυπότακτη πόλη σε συνεργασία με την Επιτροπή Στήριξης Προσφύγων Λαυρίου. Στην συλλογή συμμετείχαν επίσης και ο Χώρος Κοινωνικής Δράσης και Πολιτισμού στην Νίκαια «Φυσάει Κόντρα» και η δημοτική κίνηση Ριζοσπαστική Ενωτική Κίνηση Βύρωνα. Παρά το γεγονός ότι οι συνθήκες είναι ιδιαίτερα δύσκολες και η πανδημία έχει οδηγήσει πολλά νοικοκυριά σε οικονομική απόγνωση, η ανταπόκριση του κόσμου ήταν μεγάλη. Η ίδια ανταπόκριση υπήρξε και στο ημερολόγιο που έβγαλε η Επιτροπή Στήριξης Προσφύγων Λαυρίου για οικονομική υποστήριξη. Τέτοιες δράσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικές ειδικά σε μία περίοδο όπου δεν υπάρχουν κινητοποιήσεις. Δεν αποτελούν μόνο έναν τρόπο υποστήριξης των προσφύγων αλλά και συσπειρώνουν τον κόσμο που θα δημιουργήσει το κίνημα το οποίο θα απαιτήσει αξιοπρεπείς συνθήκες για όλους τους πρόσφυγες.

Είναι ιδιαίτερα κρίσιμο να υπάρξει ένα τέτοιο κίνημα. Απέναντι σε άμεσα ζητήματα: να σταματήσουν οι παράνομες επαναπροωθήσεις, να αποσυμφορηθούν οι δομές και να υπάρξει ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και αληθινά μέτρα προστασίας από τον κορονοϊό. Αλλά και για τη διεκδίκηση μόνιμων ανθρώπινων λύσεων: Οφείλουμε να διεκδικήσουμε όχι μόνο αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης στα καμπς, αλλά να μην υπάρχουν πλέον καμπς. Να δοθούν χαρτιά σε όλους τους πρόσφυγες, ώστε όσοι το επιθυμούν να μετακινηθούν σε άλλες χώρες της Ευρώπης και να υπάρξει επανένωση των οικογενειών. Να υπάρξει ειδική μέριμνα για όσους θέλουν να μείνουν ώστε να μπορέσουν να ζήσουν, να εργαστούν και να εκπαιδευτούν εδώ. Η δημιουργία ενός τέτοιου πολυμορφικού κινήματος που θα ξεκινάει από τους χώρους δουλειάς, τις δημοτικές παρατάξεις, τις σχολές και τα σχολεία είναι η μόνη ελπίδα για να σταματήσει η τραγωδία που βιώνουν οι πρόσφυγες.