30 χρόνια από τη δολοφονία του Ν. Τεμπονέρα από ΟΝΝΕΔίτες

Πριν από 30 χρόνια, μια άλλη κυβέρνηση Μητσοτάκη, με φουσκωμένα πανιά από την ιδεολογική υπεροχή του νεοφιλελευθερισμού, επιχείρησε να σαρώσει τις κατακτήσεις εργαζομένων και νεολαίας. Όταν συνάντησε μαζική αντίσταση, γρήγορα πέταξε το φιλελεύθερο προσωπείο και κατέφυγε στην ωμή βία, κρατική και παρακρατική.

Αποκορύφωμα ήταν η δολοφονία του 38χρονου μαθηματικού και αγωνιστή Νίκου Τεμπονέρα. Ήταν 8 Γενάρη 1991 όταν ο αριστερός καθηγητής δέχεται το μοιραίο χτύπημα με σιδερολοστό, από τον Γ. Καλαμπόκα, στην Πάτρα. Η θυσία του ήταν καταλυτική για τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις που ακολούθησαν.

Ύστερα από απανωτές εκλογικές αναμετρήσεις, τον Απρίλιο του 1990 η Νέα Δημοκρατία του Κώστα Μητσοτάκη καταφέρνει να σχηματίσει κυβέρνηση. Ο νεοφιλελευθερισμός σάρωνε παγκοσμίως, τα καθεστώτα του λεγόμενου «υπαρκτού» κατέρρεαν και τα ιδεολογήματα περί του «τέλους της ιστορίας» καθοδηγούσαν την επιθετική κυβερνητική πολιτική: εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις, περικοπές μισθών, κοινωνικών παροχών και κάθε είδους «προνομίου» της Μεταπολίτευσης.

Οι μουτζαχεντίν της ελεύθερης αγοράς ξεκινούν τη θητεία τους με αντιδραστικές παρεμβάσεις στο Ασφαλιστικό του Δημοσίου. Οι επιχειρήσεις που δεν αντέχουν τον αδυσώπητο ανταγωνισμό των καπιταλιστών βαφτίζονται «προβληματικές» και αρχίζουν οι μαζικές απολύσεις. Στην Πειραϊκή Πατραϊκή ξεσπά ένας πολύμηνος αγώνας με καταλήψεις, συγκρούσεις με τα ΜΑΤ, αλλά και μεγάλη αλληλεγγύη από την τοπική κοινωνία.

Νεολαία

Η σκυτάλη των αντιδραστικών μεταρρυθμίσεων περνάει στην εκπαίδευση. Ο υπουργός Παιδείας Βασίλης Κοντογιαννόπουλος (αργότερα βουλευτής και υφυπουργός του Σημίτη) προωθεί πολυνομοσχέδιο που προέβλεπε μεταξύ άλλων τη λειτουργία ιδιωτικών ΑΕΙ, κατάργηση της δωρεάν παροχής συγγραμμάτων, επιβολή χρονικού ορίου στις σπουδές, περιορισμό του πανεπιστημιακού ασύλου. Δηλαδή την τωρινή ατζέντα της Κεραμέως. Καταλήψεις σε ΑΕΙ-ΤΕΙ, είναι η πρώτη απάντηση των φοιτητών/τριων. Με μια επιλογή ολομέτωπης επίθεσης στη νεολαία, η κυβέρνηση Μητσοτάκη εκδίδει δυο προεδρικά διατάγματα για τα Γυμνάσια και τα Λύκεια, μνημείο αυταρχικού συντηρητισμού: κατάργηση αδικαιολόγητων απουσιών, επιβολή «ομοιόμορφης» ενδυμασίας και «πειθαρχικού ελέγχου» της εξωσχολικής ζωής, επαναφορά προσευχής και έπαρσης της σημαίας στα σχολεία!

Το σύνθημα της κατάληψης, από τις σχολές, περνά στα σχολεία και χιλιάδες μαθητές έρχονται σε επαφή με μια αναβαθμισμένη μέθοδο πάλης, που μέχρι τότε αξιοποιούσε το εργατικό και φοιτητικό κίνημα. Τα πρώτα φοιτητικά συλλαλητήρια, που ζητούν επιτακτικά την απόσυρση του πολυνομοσχεδίου, αρχίζουν να πλαισιώνονται και από μαθητές. Μέχρι το τέλος του έτους οι καταλήψεις απλώνονται σαν πυρκαγιά σε σχολεία και σχολές. Είναι ενδεικτικό ότι, στις 10/12/90, υπήρχαν 1.180 σχολεία υπό κατάληψη σε όλη τη χώρα.

Στις 14 και 18 Δεκέμβρη η Αθήνα συγκλονίζεται από τις κινητοποιήσεις δεκάδων χιλιάδων νεολαίων: «Δεν θα περάσει», «Λιτότητα - ανεργία - τρομοκρατία, κάτω η Νέα Δημοκρατία», είναι τα συνθήματα που δονούν τις πορείες στους δρόμους και ειδικά την οδό Μητροπόλεως, όπου βρίσκεται το υπουργείο Παιδείας. Τα ΜΜΕ της εποχής κατασυκοφαντούν τις κινητοποιήσεις, όπως ακριβώς πράττουν και σήμερα. Οι καταλήψεις βαφτίζονται από τα -νεοφερμένα- ιδιωτικά κανάλια «νύχτες βανδαλισμών, οργίων και χρήσης ουσιών», ενώ η κυβερνητική προπαγάνδα μιλά για «ανύπαρκτα» αιτήματα και «υποκινούμενες» καταλήψεις. Τα γνωστά επιχειρήματα που αναμασούν όλες οι κυβερνήσεις.

Το μέγεθος των αντιδράσεων, οδηγεί την κυβέρνηση σε μικροπαραχωρήσεις, μήπως και τα σχολεία ανοίξουν. Επιστρατεύει ακόμα και τη «νηφαλιότητα» του ενιαίου Συνασπισμού της Αριστεράς, για να συνετιστούν τα «ατίθασα» παλιόπαιδα («τα σχολεία πρέπει να λειτουργούν» δηλώνει ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Γρηγόρης Φαράκος, μετά τη συνάντησή του με τον Μητσοτάκη, στις 12/12). Η άτυπη «εθνική συναίνεση» που είχε εγκαθιδρυθεί στο πολιτικό σκηνικό, με αφορμή την περίφημη «κάθαρση» και το «βρώμικο ’89», επιδρούσε ακόμα.

Μάταια όμως η κυβέρνηση ποντάρει στην εκτόνωση, λόγω γιορτών. Εγκύκλιοι του υπουργείου προς τους διευθυντές των σχολείων δίνουν οδηγίες για δραστικά μέτρα. Να κοπούν οι αλυσίδες και τα λουκέτα στις πόρτες των σχολείων. Να παρθούν απουσίες έστω και στο πεζοδρόμιο του κάθε σχολείου. Οι εκβιασμοί πέφτουν στο κενό. Μέσα στις διακοπές των Χριστουγέννων πολλά σχολεία παραμένουν κατειλημμένα ενώ στις 7/1, αντί για την επανέναρξη των μαθημάτων, έχουν οριστεί γενικές συνελεύσεις.

Και αφού οι θεσμικές πιέσεις δεν έπιασαν τόπο, επιλέγεται η καταφυγή στην καταστολή και η κινητοποίηση του κομματικού μηχανισμού της ΝΔ. Με συντονισμό των κατά τόπους νομαρχών (που τότε διορίζονταν από την κυβέρνηση) συγκροτούνται μηχανισμοί «αγανακτισμένων γονέων», μελών της ΝΔ και ομάδων κρούσης της ΟΝΝΕΔ («Κένταυροι - Ρέιντζερς», που φτιάχτηκαν επί προεδρίας Β. Μεϊμαράκη και Γ. Βουλγαράκη και υποτίθεται ότι είχαν διαλυθεί), με σκοπό την «ανακατάληψη» των σχολείων. Από τις 7 Γενάρη, το σχέδιο κράτους και παρακράτους μπαίνει σε εφαρμογή, θυμίζοντας τις χειρότερες μέρες της μετεμφυλιακής Δεξιάς. Αποτέλεσμα της επιχείρησης «δυναμικής ανακατάληψης» των σχολείων από τα ακροδεξιά πρωτοπαλίκαρα της ΝΔ, ήταν και η δολοφονία του Νίκου Τεμπονέρα.

Δολοφονία

Η αρχικά δειλή υποστήριξη των καθηγητών στις μαθητικές κινητοποιήσεις έχει μετατραπεί σε ανοιχτή συμπαράσταση. Εκατοντάδες καθηγητές μπαίνουν μπροστά. Διώχνουν τους εισαγγελείς από το δημόσιο σχολείο, συγκρούονται με δεξιούς διευθυντές που απειλούν μαθητές και αποτρέπουν τις επιθέσεις των τραμπούκων, που από τα ξημερώματα της 8ης Ιανουαρίου «εφορμούν» στις καταλήψεις αρκετών σχολείων πανελλαδικά. Στάση προστασίας προς τους καταληψίες μαθητές του, έχει υιοθετήσει και ο Ν. Τεμπονέρας.

Εκείνο το βράδυ, επικεφαλής των επιδρομών στην Πάτρα, τίθεται ο Γιάννης Καλαμπόκας, πρόεδρος της ΟΝΝΕΔ και δημοτικός σύμβουλος της παράταξης Νικολόπουλου (μέχρι πρόσφατα βουλευτής των ΑΝΕΛ και πριν της ΝΔ). Χτυπούν τους μαθητές και εισβάλλουν στο σχολικό συγκρότημα Βούδ. Συνδικαλιστές της ΕΛΜΕ, φοιτητές, κόσμος της Αριστεράς και γονείς, φτάνουν στο σχολείο και δέχονται επίθεση με λοστούς και αλυσίδες. Κατά τη διάρκεια της συμπλοκής και ενώ βρίσκεται χτυπημένος στο έδαφος, ο Τεμπονέρας δέχεται δολοφονικό χτύπημα με σιδερολοστό στο κεφάλι. Μεταφέρεται σε κωματώδη κατάσταση στο νοσοκομείο, μαζί με άλλους τρεις τραυματίες. Η ομάδα του Καλαμπόκα εξαφανίζεται ανενόχλητη, βοηθούντος της αστυνομικής ανοχής στη δράση της. Τα μεσάνυχτα ανακοινώνεται ότι ο Ν. Τεμπονέρας, μαθηματικός, μέλος του ΕΑΜ (Εργατικό Αντιιμπεριαλιστικό Μέτωπο), είναι νεκρός.

Ως δράστες της δολοφονίας κατηγορήθηκαν ο Καλαμπόκας και το μέλος της τοπικής ΟΝΝΕΔ Αλέκος Μαραγκός. Ο Μαραγκός απαλλάχθηκε και στο εδώλιο κάθισε ως βασικός αυτουργός ο Καλαμπόκας. Καταδικάσθηκε σε ισόβια για ανθρωποκτονία εκ προθέσεως. Αργότερα η ποινή του μειώθηκε και το 1998 αφέθηκε ελεύθερος. Σήμερα ζει και εργάζεται στο Βόλο ως υπεύθυνος παραρτήματος της Εθνικής Τράπεζας.

Τις επόμενες μέρες και νύχτες η Πάτρα και η Αθήνα κυριολεκτικά φλέγονται. Η κηδεία του Νίκου Τεμπονέρα στις 10 Γενάρη μετατρέπεται σε συλλαλητήριο καταδίκης της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Μεγάλο πανεκπαιδευτικό συλλαλητήριο πραγματοποιείται και στην Αθήνα στις 9 Γενάρη. Στις 10 Γενάρη οι διαδηλωτές ξεπερνούν τους 100.000 και στήνονται οδοφράγματα. Τα χημικά της ΕΛΑΣ πέφτουν μέσα στο κατάστημα «Μαρούσης» με αποτέλεσμα να καούν 4 άνθρωποι.

Ο Κοντογιαννόπουλος παραιτείται και υπουργός Παιδείας αναλαμβάνει ο Γ. Σουφλιάς, ανακοινώνοντας «διάλογο από μηδενική βάση». Τα τότε κυβερνητικά σχέδια για τη δημόσια εκπαίδευση θα μείνουν στο συρτάρι, αλλά θα επανέλθουν σε διάφορες εκδοχές, ξανά και ξανά. Τις καταλήψεις του 1990-91 ενάντια στο Μητσοτάκη, διαδέχονται οι καταλήψεις και τα συλλαλητήρια ενάντια στην εκπαιδευτική αντιμεταρρύθμιση του Αρσένη την περίοδο 1998-1999, της Γιαννάκου το 2006-07 και της Διαμαντοπούλου το 2011. Γενιές και γενιές νέων ανθρώπων θα εκπαιδευτούν πολιτικά (και θα καθοριστούν) από το συλλογικό αγώνα, από τις γενικές συνελεύσεις και τις καταλήψεις, από τις διαδηλώσεις. Και θα διαπιστώσουν ότι το κράτος έχει συνέχεια, όπως και οι εκάστοτε κυβερνήσεις συνέπεια. Επιμονή στη διάλυση της δημόσιας Παιδείας και την πειθάρχηση της νεολαίας, ωμή καταστολή στην έλλειψη συναίνεσης απέναντι σε αυτό το σχεδιασμό.  Στα στόματα όλων αυτών των παιδιών και όχι μόνο, η μνήμη του Τεμπονέρα δεν έσβησε ποτέ: «Ζει, Ζει, με Πέτρουλα-Λαμπράκη μας οδηγεί», ακούγεται μέχρι και σήμερα.

Αντιπολεμικό-ΕΑΣ

Λίγες μέρες μετά, η Ελλάδα και όλος ο πλανήτης ξυπνούν με τα πλάνα νυχτερινής λήψης του CNN και την αμερικανική-ΝΑΤΟϊκή επιχείρηση, που έμεινε γνωστή ως «καταιγίδα της ερήμου». Είχε ξεκινήσει ο πρώτος πόλεμος του Κόλπου. Στα αντιπολεμικά συλλαλητήρια στις 17 και 24/1, συμμετέχουν και τα μπλοκ των καταληψιών, ενάντια στον πόλεμο και την ελληνική συμμετοχή, μαζί με τις μητέρες των ναυτών από τις φρεγάτες «ΕΛΛΗ» και «ΛΗΜΝΟΣ». Η ίδια κυβέρνηση που δολοφονεί αγωνιστές, συμμετέχει στη σφαγή γυναικόπαιδων στο Ιράκ. Το «κάτω η κυβέρνηση των δολοφόνων», γίνεται καθολικό αίτημα του μαζικού κινήματος. Ήταν η αρχή του τέλους της ανάλγητης κυβέρνησης Μητσοτάκη.

Η κυβέρνηση της Δεξιάς, θα πέσει τελικά δύο χρόνια αργότερα, κάτω από το βάρος των εργατικών αγώνων, με αποκορύφωμα τη 18μηνη απεργία της ΕΑΣ (οδηγοί και εργαζόμενοι στα λεωφορεία Αθήνας-Πειραιά), ενάντια στην ιδιωτικοποίηση του κρατικού φορέα αστικών συγκοινωνιών.

Ειδικά το καλοκαίρι του 1992, η Αθήνα ζει στο ρυθμό των συγκρούσεων στα αμαξοστάσια και τους δρόμους, ανάμεσα στους απεργούς και τα ΜΑΤ. Μαχητικές περιφρουρήσεις, απεργιακά ταμεία, επιτροπές και συγκεντρώσεις συμπαράστασης από άλλους εργασιακούς χώρους και φοιτητές, συναυλίες. Σπουδαίες στιγμές ταξικής αλληλεγγύης. Η πίεση προς και (σε αρκετές περιπτώσεις) η υπέρβαση των δυσκίνητων ηγεσιών των συνδικάτων από τους αγωνιστές της βάσης, εκείνη την περίοδο, ήταν βγαλμένη από τις καλύτερες παραδόσεις του εργατικού κινήματος.

Η άνοδος στη ΔΕΘ το Σεπτέμβριο και η απαγόρευση των πορειών εμπνέουν και άλλους κλάδους προχωρήσουν σε απεργίες (ΔΕΗ, ΟΤΕ, τράπεζες). Ούτε οι συλλήψεις και οι φυλακίσεις καταφέρνουν να κάμψουν τον αγώνα της ΕΑΣ. Αντίθετα, ο Μητσοτάκης είναι αυτός που καταρρέει κάτω από τη λαϊκή κινητοποίηση και τα εσωτερικά προβλήματα της κυβέρνησής του, στις 14/9/93. Για τρία χρόνια το μαζικό κίνημα, με αναπτερωμένο ηθικό και την ενίσχυση μιας γενιάς αγωνιστών-τριών που πολιτικοποιήθηκε μέσα από τις μαθητικές καταλήψεις και τις διαδηλώσεις που ακολούθησαν τη δολοφονία Τεμπονέρα, κατάφερε να μπλοκάρει την επέλαση του άγριου νεοφιλελευθερισμού στην Ελλάδα, να προσπεράσει την λογική «ώριμου φρούτου» της σοσιαλδημοκρατίας και να γκρεμίσει τον αποκαλούμενο και βρικόλακα πρωθυπουργό. Οι απεργοί της ΕΑΣ, τρεις μήνες μετά, γυρνούν στις δουλειές έχοντας πετύχει μια ιστορική νίκη. 

Στις 10 Οκτώβρη, το ΠΑΣΟΚ του Α. Παπανδρέου επιστρέφει πανηγυρικά στην κυβερνητική εξουσία, χωρίς φυσικά να δικαιώσει τις προσδοκίες του εργατικών και λαϊκών στρωμάτων, που το στήριξαν καθολικά στην κάλπη. Το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα όμως, εξακολουθεί να δημιουργεί απέχθεια στην πλειοψηφία του κόσμου.

Θα χρειαστούν οι τμηματικές επιθέσεις στα χρόνια του Κ. Σημίτη, του Κ. Καραμανλή και φυσικά μια χρεοκοπία και το «σοκ» τριών μνημονίων, για να υλοποιηθούν οι βίαιες αλλαγές που ονειρευόταν ο Κων. Μητσοτάκης την περίοδο 1990-93. Και πάλι όμως, όχι χωρίς κοινωνικές αντιστάσεις ή χωρίς σοβαρά πλήγματα για το καθεστώς.

Παρακαταθήκη

Στις μέρες μας, ένας άλλος Μητσοτάκης, επιχειρεί να μας παρουσιάσει την ίδια εγκληματική πολιτική, ως «ανάπτυξη για όλους», ως διέξοδο στις πολλαπλές κρίσεις που απειλούν την ίδια μας τη ζωή, τα δικαιώματα και τις ελευθερίες μας. Την ώρα μάλιστα που μετράμε σχεδόν 5.000 νεκρούς από τον covid-19 και τα δημόσια νοσοκομεία ασφυκτιούν, ακριβώς λόγω αυτής της πολιτικής. Μια πολιτική που θεωρεί «πρόοδο» τις σαρωτικές ιδιωτικοποιήσεις και τις πολεμικές προετοιμασίες και «αναχρονισμό» τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων και το πανεπιστημιακό άσυλο.  

Τώρα που λήγει η «περίοδος χάριτος» για τον νεότερο Μητσοτάκη και η φθορά χτυπά την πόρτα της κυβέρνησής του, γίνεται ακόμα πιο φανερή η ανάγκη πραγματικής αντιπολίτευσης. Όχι επικοινωνιακής και ακίνδυνης, όπως του Τσίπρα ή του ΚΙΝΑΛ. Αλλά μια μαχητικής αντιπολίτευσης «από τα κάτω», όπως στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Για να μπλοκάρει τη νεοφιλελεύθερη επέλαση, όπως και τότε, διασώζοντας τα νοσοκομεία, το σχολεία, τις δουλειές μας, τις δημοκρατικές ελευθερίες, τα δημόσια αγαθά. Και μια Αριστερά που όλες οι δυνάμεις της θα «χτυπούν μαζί», για να προετοιμάσει την αντεπίθεση του κόσμου μας, απειλώντας πραγματικά τον Μητσοτάκη. Ανοίγοντας έτσι το δρόμο, όχι για να επανέλθει κάποιο νέο ΠΑΣΟΚ, αλλά για την αντικαπιταλιστική ανατροπή. Και σε αυτά τα απαιτητικά καθήκοντα, η καλύτερη τιμή στη θυσία του Ν. Τεμπονέρα, είναι να επιχειρήσουμε να τα καταφέρουμε.