Το Αφγανιστάν στη γεωπολιτική σκακιέρα

Είναι καθαρό ότι η εξέλιξη του πολέμου αποτελεί πισωγύρισμα για τη θέση των ΗΠΑ στην περιοχή. Το 2001 πολλοί αντιλαμβάνονταν ως βασικό αμερικανικό κίνητρο τηστρατιωτική παρουσία σε αυτό το «μαξιλάρι» μεταξύ Κεντρικής και Νότιας Ασίας, που συνορεύει με το Ιράν και το Πακιστάν και βρίσκεται «δίπλα» στην Κίνα. Η ανέγερση της θηριώδους βάσης του Μπαγκράμ, που εξελίχθηκε σε μια μικρή αυτόνομη στρατιωτική «πόλη», αποτελούσε -συμβολικά και πρακτικά- το «κέντρο» αυτής της στρατηγικής. Το κλείσιμο αυτής της βάσης και η πλήρης εκκένωση (σε αντίθεση με άλλες περιπτώσεις όπου οι ΗΠΑ «φεύγουν μένοντας») είναι μια εξέλιξη που δεν μπορεί να υποτιμηθεί. 
«Στημένο παιχνίδι»;
Αρκετοί υποβαθμίζουν αυτή την εξέλιξη και κυρίως στέκονται στο γεγονός ότι προηγήθηκαν οι διαπραγματεύσεις στην Ντόχα για να υποβαθμίσουν τα γεγονότα του Αυγούστου. Είναι κοινό μυστικό ότι υπήρχαν διμερείς διαπραγματεύσεις, οι οποίες μάλιστα πάνε πολλά χρόνια πίσω από την πιο «επίσημη» έναρξη συνομιλιών από τον Τραμπ. Είναι επίσης γνωστό ότι εδώ και 20 χρόνια, παρά την ύπαρξη συνομιλιών, στο Αφγανιστάν διεξαγόταν… πόλεμος -και μάλιστα πολύ αιματηρός. Γενικώς, οι εμπόλεμες πλευρές διαπραγματεύονται, χωρίς αυτό να σημαίνει υποχρεωτικά μια κάποια φιλικότητα ή ταύτιση συμφερόντων: Αλλιώς οι 5ετείς συνομιλίες στο Παρίσι θα λειτουργούσαν ως απόδειξη ότι ΗΠΑ και Βιετκόγκ απλώς «τα βρήκαν» το 1973… Σε δίπλα σελίδες («Ο πόλεμος στο Αφγανιστάν, από το απόγειο της αμερικανικής ηγεμονίας ως την κρίση της»), γράφουμε περισσότερα για τα διαδοχικά κύματα βίας που εξαπέλυσαν Ομπάμα-Τραμπ, γνωρίζοντας ότι δεν μπορούν να νικήσουν τους Ταλιμπάν, αλλά επιδιώκοντας να καταγράψουν ένα συσχετισμό στο έδαφος που θα αποτυπωνόταν και στο περιεχόμενο στο οποίο θα κατέληγαν οι διαπραγματεύσεις . Μια ματιά στο στρατιωτικό συσχετισμό «στο έδαφος» (αλλά και στις εξελίξεις τις ίδιες τις μέρες της αμερικανικής αποχώρησης και της κατάρρευσης της εγκάθετης κυβέρνησης) αρκεί για να πείσει ότι η Ουάσινγκτον διαπραγματεύτηκε από θέση αδυναμίας και είναι εξαιρετικά δύσκολο να «απέσπασε» μεγάλες παραχωρήσεις ως αντίτιμο της αποχώρησης. 
Ασφαλώς συζητήσεις και επαφές θα συνεχίσουν να γίνονται και κανείς δεν μπορεί να ξέρει αν και ποιον τρόπο συνύπαρξης θα επιδιώξουν οι δύο πλευρές για την επόμενη μέρα. Πίσω την «φλογερή» ρητορική με την οποία κατακεραυνώνουν τους εκάστοτε αντιπάλους ή στόχους τους, οι κυβερνήσεις των μεγάλων δυνάμεων αποτελούνται από πραγματιστές, πρόθυμους να αναζητήσουν έδαφος συνεννόησης που θα διασφαλίζει τα συμφέροντά τους. Πίσω από τη ρητορική είτε των «ανθρωπίνων δικαιωμάτων», είτε των «σταυροφοριών», δεν υπάρχει καμιά «ιδεολογική» εχθρότητα που απαγορεύει στις δυτικές κυβερνήσεις να κάνουν δουλειές με «σκοταδιστές». Οι Ταλιμπάν είχαν επαφές με τις ΗΠΑ και τελικά και την «ευλογία» τους και το 1996, όταν έγινε σαφές ότι αυτοί θα μπορούσαν να επιβάλουν σταθερότητα στη χώρα. Η ρήξη ήρθε στη διαδρομή. Αντίστοιχες διερευνήσεις θα γίνουν αναμφίβολα και σήμερα, είτε δημόσια είτε παρασκηνιακά.  
Κίνα
Προς το παρόν πάντως, προβάδισμα στις συνομιλίες ενόψει «επόμενης μέρας» δείχνει να έχει η Κίνα, αξιωματούχοι της οποίας έχουν πολύ πιο συχνόπυκνες επαφές με τους Ταλιμπάν. Είναι κι αυτό ένα σημάδι των καιρών. Αν κάποτε οι γενειοφόροι σκληραγωγημένοι πολέμαρχοι όφειλαν να συναντηθούν με τους «κουστουμάτους» της Ουάσινγκτον, όταν ερχόταν το τέλος του πολέμου και η ώρα της σταθεροποίησής και εδραίωσής τους, σήμερα ο πιο «καυτός» προορισμός είναι μάλλον το Πεκίνο και οι συναντήσεις με τους εκεί «κουστουμάτους». Ειδικά όταν έχεις ήδη «μπει στο μάτι» των ΗΠΑ. 
Περιφερειακές συμμαχίες
Ένας επιπλέον λόγος που κάνει «αστάθμητο παράγοντα» τους Ταλιμπάν στη γεωστρατηγική της περιοχής είναι οι προϋπάρχουσες διεθνείς συμμαχίες τους. Παραδοσιακά διατηρούν στενές σχέσεις με τις μυστικές υπηρεσίες του Πακιστάν. Τα τελευταία χρόνια, οι ΗΠΑ έχουν υπερ-επενδύσει στην Ινδία του ακροδεξιού Μούντι (που αντανακλάται στην προσέγγισή της με το Ισραήλ, αλλά και στην όξυνση της αντικινεζικής στάσης της) και αυτό με τη σειρά του έχει ωθήσει το Πακιστάν σε πιο «αντιδυτικές» αναζητήσεις στην εξωτερική του πολιτική.
Την εικόνα συμπληρώνει η φιλοξενία που συνάντησε η ηγεσία των Ταλιμπάν στο Κατάρ τα τελευταία χρόνια, όπως και η «ανοιχτόμυαλη» προσέγγιση της Τουρκικής κυβέρνησης απέναντι στο νέο καθεστώς στο Αφγανιστάν. Αν και πρόκειται για ρευστές «λυκοφιλίες» γεμάτες τακτικισμούς κι όχι για διαμορφωμένο «άξονα», είναι γνωστό σε όσους παρακολουθούν την γεωπολιτική της περιοχής τα τελευταία χρόνια, ότι οι καλές σχέσεις με Τουρκία-Κατάρ συνήθως σημαίνουν ισχυρότερες «αναθεωρητικές» τάσεις και μεγαλύτερη εχθρότητα απέναντι σε «πυλώνες» του παλιού στάτους κβο, όπως η Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ, η Αίγυπτος του Σίσι, αλλά και το Ισραήλ. 
Ερωτηματικά
Η γεωπολιτική πορεία του Αφγανιστάν θα εξαρτηθεί και από τις επιλογές των Ταλιμπάν και από τη στάση που θα συναντήσουν από τις μεγάλες και περιφερειακές δυνάμεις. Εκεί υπάρχουν ακόμα πολλά άγνωστα. Το μόνο σίγουρο ότι είναι θα επιχειρήσουν να βρουν διεθνή στήριξη. Ποιες ξένες πλάτες θα βρουν οι Ταλιμπάν πιο πρόθυμες ή προτιμητέες μένει να φανεί. Υπάρχει το σενάριο μιας επιστροφής στην εποχή του βασιλιά Ζαχίρ Σαχ, ο οποίος επιδόθηκε σε ασκήσεις ισορροπίας μεταξύ των δύο πλευρών του Ψυχρού Πολέμου, κερδίζοντας υποστήριξη και από τις δύο. Αλλά κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει εναλλακτικές, που ίσως μετατρέψουν ξανά τη βασανισμένη χώρα σε πεδίο ανταγωνισμού και νέων συγκρούσεων…  
Σε κάθε περίπτωση, προϋπόθεση για κάθε εκδοχή αποτελεί η σταθεροποίηση της εξουσίας των Ταλιμπάν στο εσωτερικό, που δεν μπορεί να θεωρηθεί αυτονόητη από τώρα… (βλ δίπλα σελίδες, "Οι Ταλιμπάν μετά τον πόλεμο")