1η Μάη: Παγκόσμια Ημέρα της Εργατικής Τάξης

Η  1η Μαΐου είναι μια ιστορική ημέρα για το εργατικό κίνημα και την Αριστερά. Δεν είναι μια ημέρα που απλώς φτιάχνουμε στεφάνια ή γιορτάζουμε την κορύφωση της Άνοιξης. Είναι μια ημερομηνία σταθμός κατά την οποία για περισσότερο από έναν αιώνα, οι εργαζόμενοι/ες τιμούν τους αγώνες του παρελθόντος και ατενίζουν τους αγώνες του μέλλοντος προβάλλοντας τα σύγχρονα αιτήματά τους. Είναι μια ημέρα απεργίας. Με ό,τι σημαίνει αυτό διαχρονικά.
Σικάγο 1886
«Κομμούνα, Σικάγο, Οκτώβρης, Ισπανία, μια μέρα η επανάσταση δε θα ‘ναι ουτοπία» λέει ένα πανέμορφο σύνθημα που φωνάζουν κατά καιρούς διαδηλωτές στους δρόμους της Αθήνας. Και είναι αλήθεια. Τα γεγονότα του Σικάγο του 1886 αποτελούν το σημαντικότερο εργατικό κόμβο μετά την Κομμούνα του Παρισιού το 1871. Και όχι άδικα. Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα οι εργάτες/τριες αρχίζουν να οργανώνονται και να διεκδικούν. Οι απάνθρωπες και εξοντωτικές συνθήκες εργασίας της πιο βάρβαρης εκδοχής του βιομηχανικού καπιταλισμού, τους τσάκιζαν κυριολεκτικά. Δούλευαν μέχρι και 16 ώρες την ημέρα, διέλυαν τα κορμιά τους και τα μυαλά τους στις φάμπρικες, ζούσαν σε παράγκες και καλύβες και πληρώνονταν ίσα ίσα για να τρέφονται και να αναπαράγουν την τάξη τους, ώστε να φέρουν στον κόσμο τη νέα εργατική τάξη, τη νέα γενιά που θα γινόταν αντικείμενο στυγνής εκμετάλλευσης.
Έτσι λοιπόν οι εργάτες στα μεγάλα αστικά κέντρα σε όλο τον κόσμο ξεκινούν με διαφορετικές χρονικότητες και δυναμικές, αλλά με κοινά κατά βάση αιτήματα, να οργανώνονται και να διεκδικούν. Διαμορφώνεται το αίτημα για 8 ώρες δουλειά, 8 ώρες ξεκούραση, 8 ώρες ελεύθερο χρόνο. Την 1η Μαΐου του 1886 τα εργατικά συνδικάτα διαδηλώνουν στο Σικάγο και σε άλλες πόλεις των ΗΠΑ για το οκτάωρο. Είχαν προηγηθεί διεκδικήσεις εργατών στον Καναδά το 1872. Το Σικάγο είναι μια αναπτυσσόμενη και βιομηχανοποιημένη πόλη.  Έχει πάνω από 1.200 εργοστάσια με περισσότερους από 350.000 εργαζόμενους, η μεγάλη πλειονότητα των οποίων είναι μετανάστες. Η απόφαση για απεργιακές κινητοποιήσεις την 1η Μαΐου στο Σικάγο πάρθηκε το 1884 στο συνέδριο της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Εργασίας.
Στη μεγαλειώδη συγκέντρωση της Πρωτομαγιάς του 1886 στο Σικάγο συμμετέχουν 90.000 εργάτες. Τα συνδικάτα και η πλειοψηφία των εργαζομένων επιδιώκουν να συνεχιστούν οι κινητοποιήσεις και να αποκτήσουν διάρκεια. Έτσι, λοιπόν συνεχίζονται οι απεργίες σε εργοστάσια, με αποτέλεσμα την 3η Μαΐου μία από αυτές να κατασταλεί βάναυσα από την αστυνομία και μπράβους της εργοδοσίας που επεδίωξαν να βάλουν μέσα στο εργοστάσιο τους απεργοσπάστες. Την επόμενη ημέρα, 4 Μαΐου, οργανώνεται ειρηνική συγκέντρωση στην πλατεία Haymarket, που πνίγηκε στο αίμα. Γύρω στις 10 το βράδυ οι συγκεντρωμένοι έχουν αρχίσει να διαλύονται. Στο βήμα βρίσκεται ο τελευταίος ομιλητής εν μέσω βροχής, όταν ομάδα 180 οπλισμένων αστυνομικών έφτασε στην πλατεία με σκοπό να διαλύσει την εναπομείνασα συγκέντρωση. Ο επικεφαλής καλεί τους συγκεντρωμένους να φύγουν για τα σπίτια τους. Ο ομιλητής από το βήμα λέει ότι η συγκέντρωση είναι ειρηνική. Ξαφνικά σκάει μια χειροβομβίδα. Τραυματίζονται 67 αστυνομικοί, οι 7 πέθαναν στη συνέχεια από τα τραύματα. Η αστυνομία ανοίγει πυρ κατά των συγκεντρωμένων σκοτώνοντας ανθρώπους και τραυματίζοντας περισσότερους από 200. Η επίσημη καταγραφή είναι 4 νεκροί, χωρίς να υπολογίζει πόσοι τραυματίες πέθαναν στη συνέχεια.
Η δίκη που ακολούθησε ήταν μια δίκη παρωδία. Για τη χειροβομβίδα κατηγορήθηκαν χωρίς κανένα στοιχείο οκτώ αναρχοσυνδικαλιστές από τους οργανωτές της διαδήλωσης, οι περισσότεροι Γερμανοί μετανάστες. Η ετυμηγορία ήταν καταδίκη όλων σε θάνατο, πλην ενός που του επιβλήθηκαν 15 χρόνια φυλάκιση. Η υπεράσπιση των εργατών πρόβαλλε βάσιμα το επιχείρημα ότι η χειροβομβίδα ήταν προβοκάτσια από τους μπράβους συγκεκριμένου γραφείου ντετέκτιβ που τους προωθούσε στα εργοστάσια για τη συγκρότηση του απεργοσπαστικού μηχανισμού. Στην εκδίκαση της έφεσης ο κυβερνήτης μετέτρεψε σε ισόβια δύο θανατικές ποινές.  Ένας από τους καταδικασμένους αυτοκτόνησε, ενώ οι άλλοι 4 οδηγήθηκαν στην αγχόνη τραγουδώντας τη «Μασσαλιώτιδα». Η δίκη για τα γεγονότα του Σικάγο είναι μία από τις μεγαλύτερες υποθέσεις κακοδικίας στις ΗΠΑ. Το 1893, επτά χρόνια αργότερα, ο κυβερνήτης του Ιλινόις παραδέχτηκε πως όλοι οι κατηγορούμενοι ήταν αθώοι. Οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα και καταστάσεις στο σήμερα, όσον αφορά στην αντιμετώπιση απεργών και συνδικαλιστών από τη δικαστική εξουσία, μόνο τυχαία δεν είναι.

Η Πρωτομαγιά στην Ελλάδα

Ο αντίκτυπος της διεθνούς Πρωτομαγιάς δε θα μπορούσε να μην έφτανε και στην Ελλάδα. Η πρώτη καταγραφή πρωτομαγιάτικης συγκέντρωσης γίνεται το 1892, με οργανωτή τον σοσιαλιστή Σταύρο Καλλέργη. Συμμετείχαν περίπου 30 εργάτες που είχαν επαφές με τον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο του Καλλέργη. Τα επόμενα χρόνια οι πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις δυναμώνουν φτάνοντας τα 6000 άτομα το 1894. Τα αιτήματα ήταν Κυριακή αργία, οκτάωρο και κρατική ασφάλιση στους “παθόντες εν τη εργασία”. Πριν από αυτές τις επίσημες συγκεντρώσεις, όμως, είχαν προηγηθεί οι απεργιακές κινητοποιήσεις των καπνεργατών στην υπό οθωμανικό έλεγχο Δράμα το 1888, με κύριο αίτημα τη 10ωρη εργασία. Αντιλαμβάνεται κανείς σε τι συνθήκες εργάζονταν οι καπνεργάτες στις τεράστιες καπνοκαλλιέργειες της εποχής.
Δυναμικά η Πρωτομαγιά επανεμφανίζεται στην Ελλάδα το 1911 στη Θεσσαλονίκη με διοργανώτρια τη Φεντερασιόν, μια μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της πόλης, με ιδρυτή και ηγέτη τον σοσιαλιστή Αβραάμ Μπεναρόγια. Ο Μπεναρόγια θα συλληφθεί μαζί με άλλους πρωτεργάτες της απεργιακής κίνησης και θα εξορισθεί στη Σερβία. Την ίδια χρονιά, συγκέντρωση οργανώθηκε και στην Αθήνα στο Μετς με πρωτοβουλία της σοσιαλιστικής ομάδας του Νίκου Γιαννιού. Το βασικό αίτημα ήταν: 8 ώρες δουλειά, 8 ώρες ανάπαυση, 8 ώρες ύπνος. Ακολουθούν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, με αποτέλεσμα οι πρωτομαγιάτικες εκδηλώσεις να ατονήσουν και να εκλείψουν. Επανεμφανίζονται το 1919, έπειτα από την ίδρυση της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας (ΓΣΕΕ) και του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ) που υπήρξε ο πρόδρομος του μετέπειτα ΚΚΕ. Η Πρωτομαγιάτικη συγκέντρωση του 1924 στην πλατεία Θεάτρου στην Αθήνα ήταν η πρώτη ματωμένη Πρωτομαγιά, με απολογισμό ένα νεκρό και 17 τραυματίες. Ο εργάτης Σωτήρης Παρασκευαΐδης είναι ο πρώτος νεκρός σε πρωτομαγιάτικη εκδήλωση στην Ελλάδα.
Θεσσαλονίκη και Καισαριανή
Σημείο αναφοράς στις εγχώριες Πρωτομαγιές, όμως, είναι εκείνη του 1936 στη Θεσσαλονίκη. Είχε προηγηθεί η μεσοπολεμική κρίση με το κραχ του 1929 και τη στάση πληρωμών του 1932. Ήδη από τον Φεβρουάριο της ίδιας χρονιάς η εργατική τάξη της πόλης ήταν στο πόδι. Στις 4 Μαΐου πραγματοποιείται μια δυναμική πορεία καπνεργατών που φτάνει τα 10.000 άτομα. Σε αυτήν εισρέουν καταστηματάρχες που κλείνουν τα μαγαζιά τους σε ένδειξη αλληλεγγύης αλλά και πολλοί άλλοι πολίτες που ενθουσιάστηκαν από την κίνηση. Οι απεργιακές κινητοποιήσεις εξαπλώνονται πανελλαδικώς. Σημαντικές κινήσεις σημειώνονται σε Αγρίνιο, Ξάνθη, Κομοτηνή, Σέρρες, Ελευσίνα. Το Σάββατο 9 Μαΐου στη Θεσσαλονίκη διαδηλώνουν 50.000 εργαζόμενοι. Η αστυνομία σκοτώνει 12 εργάτες. Ανάμεσά τους βρίσκεται ο 25χρονος αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης. Ο θρήνος της μάνας του που κλαίει γονατιστή πάνω από το πτώμα του, ο οποίος αποτυπώθηκε σε μια συγκλονιστική φωτογραφία που δημοσιεύτηκε στο πρωτοσέλιδο του Ριζοσπάστη, ήταν η πηγή έμπνευσης του Γιάννη Ρίτσου για τον “Επιτάφιο”. 
Η Πρωτομαγιά, όμως, που σημάδεψε με το πιο αιματηρό τρόπο την ιστορία του εγχώριου εργατικού κινήματος και της Αριστεράς ήταν εκείνη του 1944 στην Καισαριανή. Οι ναζιστικές δυνάμεις εκτελούν στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής 200 κομμουνιστές αγωνιστές. Οι 170 ήταν πρώην κρατούμενοι επί δικτατορίας Μεταξά στην Ακροναυπλία, τους οποίους οι Γερμανοί μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών είχαν μεταφέρει τον Σεπτέμβριο του 1943 στο Χαϊδάρι και οι υπόλοιποι εξόριστοι από την Ανάφη. Το αίμα των εκτελεσμένων της Καισαριανής είναι ένα σημείο σταθμός για όσου παλεύουν μέχρι σήμερα για μια καλύτερη ζωή.
Σήμερα
Στα μεταπολεμικά χρόνια και ιδίως στη μεταπολίτευση η εργατική Πρωτομαγιά έγινε ένα πανίσχυρο όπλο στα χέρια των εργαζομένων. Οι δυναμικές συγκεντρώσεις και τα αιτήματα που συνδέονταν κάθε χρονιά με την εκάστοτε συγκυρία, της προσέδωσαν μεγάλο κύρος ανάμεσα στους εργαζόμενους. Αυτός είναι και ο λόγος που οι καπιταλιστές και το σύστημά τους εν γένει προσπάθησε να επανανοηματοδοτήσει την έννοιά της, ταυτίζοντάς την με την Άνοιξη, τα στεφάνια, τη συνεργασία εργατών-αφεντικών. Η Πρωτομαγιά επιχειρήθηκε να γίνει αργία και όχι απεργία, σε μια προσπάθεια να φανεί το ανθρώπινο πρόσωπο των κάθε λογής στυγνών εκμεταλλευτών. Όμως, η ιστορική μνήμη και οι αγώνες του σήμερα έχουν αποτρέψει αυτή τη λαθροχειρία. Οι εργάτες και οι εργάτριες παγκοσμίως κρατούν στα χέρια τους τη δύναμη που κρύβει αυτή η ημερομηνία.
Ποιος ξεχνάει τις μεγαλειώδεις συγκεντρώσεις της μεταπολίτευσης, τις τεράστιες διαδηλώσεις της περιόδου των μνημονίων ή ακόμη και τις σημαντικές κινητοποιήσεις εν μέσω παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης; Οι από πάνω, σίγουρα δεν τις ξεχνούν και σίγουρα τις φοβούνται για το μέλλον. Γι’ αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία, σε μια περίοδο που τσακίζονται κυριολεκτικά οι εργατικές κατακτήσεις αιώνων, που δεν υπάρχουν ωράρια, που είναι εξαϋλωμένες οι συλλογικές συμβάσεις, που οι μισθοί είναι πετσοκομμένοι, που μαστίζει η αδήλωτη και μαύρη εργασία και που τα εργατικά ατυχήματα διαδέχονται το ένα το άλλο, να βγούμε ξανά στους δρόμους. Ειδικά τη φετινή Πρωτομαγιά, που είναι κυριολεκτικά λίγες εβδομάδες πριν τη διεξαγωγή των εκλογών. Το εργατικό κίνημα και η Αριστερά πρέπει να στείλουν ένα ισχυρό μήνυμα τόσο στο Μητσοτάκη, όσο και στον Τσίπρα, ότι τα παιχνίδια τους απέναντι στην εργατική τάξη τελείωσαν. Ότι η δύναμη των εργαζομένων θα είναι το σημαντικότερο ανάχωμα μπροστά στα σχέδιά τους. Μόνο έτσι θα τιμηθεί αυτή η ιστορική ημέρα, όπως της αρμόζει.