55 χρόνια από την εξέγερση που άλλαξε τον κόσμο…

Από τη μία η γερασμένη, συντηρητική, αστική Γαλλία και από την άλλη η ορμή της νιότης, της εργατικής δύναμης και του ονείρου ενός άλλου κόσμου. Η σύγκρουση αυτών των δύο κόσμων συμπυκνώθηκε σε διάστημα ενάμιση περίπου μήνα, όμως τα όσα συνέβησαν σε αυτό το διάστημα, καθόρισαν το παγκόσμιο κίνημα και την επαναστατική Αριστερά μέχρι σήμερα.
Η φοιτητική σπίθα
Στις 22 Μάρτη 1968 το πρωί η αστυνομία, θέλοντας να σταματήσει γρήγορα κάποιες πράξεις διαμαρτυρίας ενάντια στον πόλεμο στο Βιετνάμ, συνέλαβε στη Γαλλία δύο νέους και τρεις μαθητές, μέλη ακροαριστερών οργανώσεων. Το ίδιο βράδυ σε ένδειξη αλληλεγγύης πραγματοποιήθηκε μια συγκέντρωση ενάντια στις συλλήψεις στο πανεπιστήμιο της Ναντέρ (πανεπιστημιούπολη έξω από το Παρίσι), η οποία έσπασε την είσοδο των γραφείων της διοίκησης της σχολής και εγκαταστάθηκε εκεί ένα φοιτητικό συμβούλιο που έμελλε να συζητήσει παθιασμένα μέχρι το επόμενο πρωί. Γέννημα αυτής της κινητοποίησης υπήρξε το «Κίνημα 22 Μάρτη».  Παρότι η άσκηση πολιτικής στα πανεπιστήμια ήταν απαγορευμένη, πλέον όλα ήταν διαφορετικά. Οι φοιτητές/τριες βρίσκονταν ήδη στα γραφεία της διοίκησης και συζητούσαν τόσο για τις συλλήψεις όσο και για το Βιετνάμ. Αυτός ήταν άλλωστε ο απώτερος σκοπός τους: να συνδεθεί το πιο πολιτικοποιημένο τμήμα των φοιτητών με αυτούς που διαμαρτύρονταν αυθόρμητα.
Το κίνημα «22 Μάρτη» υπήρξε ο προάγγελος των όσων θα ακολουθούσαν λίγες εβδομάδες αργότερα. Στις 3 Μάη, στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης αυτή τη φορά, πραγματοποιήθηκε μια μικρή συγκέντρωση φοιτητών ενάντια στις φασιστικές επιθέσεις, την αστυνομική καταστολή, αλλά και τις πειθαρχικές διώξεις ενάντια σε φοιτητές της Ναντέρ. Θορυβημένος από τα γεγονότα της Ναντέρ και φοβούμενος ότι ο ιός των κινητοποιήσεων θα εξαπλωθεί και στη Σορβόννη, ο πρύτανης του Πανεπιστημίου του Παρισιού Ζαν Ρος, κατόπιν συνεννόησης με τον Υπουργό Παιδείας, αποφασίζει να διαλύσει βίαια τη συγκέντρωση. Οι αστυνομικές δυνάμεις καταστέλλουν τους αγωνιζόμενους φοιτητές και τους συλλαμβάνουν μπροστά στα μάτια των έκπληκτων απλών συμφοιτητών τους. Αυθόρμητα ξεσπούν μαζικές συγκρούσεις με την αστυνομία και βασική απαίτηση είναι η απελευθέρωση των φοιτητών. Ο απολογισμός της νύχτας ήταν 100 τραυματίες και 596 συλλήψεις. Τη Δευτέρα 6 Μάη, 49.000 φοιτητές βγαίνουν στους δρόμους αντιμέτωποι με 20.000 αστυνομικούς. Ο περίφημος Μάης του 1968 μόλις είχε ξεκινήσει.
Το κοινωνικό υπόβαθρο
Τα γεγονότα του Μάη δεν κατέβηκαν από τον ουρανό. Μπορεί να προκάλεσαν την έκπληξη της κυρίαρχης τάξης και της φιλοσοβιετικής Αριστεράς, όμως στην πραγματικότητα αντικατόπτριζαν τις κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες που συντελούνταν στη μεταπολεμική Γαλλία. Εκείνη την περίοδο η δυτική Ευρώπη έκλεινε τα τραύματά της και βάδιζε προς μια νέα πορεία σταθερότητας και ανάκαμψης της κερδοφορίας. Τα Κομουνιστικά Κόμματα και η σοσιαλδημοκρατία είχαν προσαρμοστεί στη νέα κατάσταση και δεν έπαιρναν άμεσες πρωτοβουλίες, ικανές να συγκροτήσουν κάτι επικίνδυνο. Συνολικά το πολιτικό ενδιαφέρον στρεφόταν γύρω από τις εξελίξεις σε χώρες του τρίτου κόσμου παρά στο αν υπήρχαν δυνατότητες κινητοποίησης μέσα στα μεγάλα ευρωπαϊκά αστικά κέντρα. Κι όμως στα πανεπιστήμια, στα εργοστάσια και τα σχολεία υπήρχε ένα κοινωνικό δυναμικό που ασφυκτιούσε και αναζητούσε παθιασμένα πολιτική έκφραση.
Η δομή των γαλλικών πανεπιστημίων τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 συντέλεσε σε μεγάλο βαθμό στο να συγκροτηθεί μια μάζα ανθρώπων ικανή να αμφισβητήσει όλες τις καταπιέσεις που κρύβονταν κάτω από το χαλί μιας ξεπερασμένης κοινωνίας. Η μαζική είσοδος στα πανεπιστήμια έπαιξε καταλυτικό ρόλο για τις εξελίξεις στη Γαλλία. Τα πανεπιστήμια από μικρές λέσχες για την ελίτ μεταμορφώθηκαν σταδιακά σε απαίσια και υπερπληθή εργοστάσια γνώσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι το σώμα των Γάλλων φοιτητών το 1946 άγγιζε τα 123.000 άτομα, ενώ το 1968 άγγιζε τα 514.000 άτομα. Αυτή η τεράστια αύξηση της φοιτητικής κοινότητας δημιούργησε ένα ζωντανό δυναμίτη στα θεμέλια του εκπαιδευτικού συστήματος. Οι φοιτητές, που απλώς διαμαρτύρονταν για τις συνθήκες μέσα στις εστίες, στα αμφιθέατρα και τις λέσχες, ενώθηκαν με τους φοιτητές που συζητούσαν μανιασμένα για τον πόλεμο στο Βιετνάμ και τα τότε επαναστατικά κινήματα.
Ο εργατικός καταλύτης
Ο Μάης του 1968 στη Γαλλία, δεν ήταν απλώς ένα ξέσπασμα φοιτητών. Ήταν μια κοινωνική εξέγερση που απέκτησε άλλο βάρος και άλλη δυναμική, όταν μπήκε στο παιχνίδι ο εργατικός παράγοντας. Η άγρια καταστολή των φοιτητικών κινητοποιήσεων τη νύχτα της 10ης Μάη ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Υπό την πίεση των εργατών βάσης, προκηρύσσεται γενική απεργία για τις 13 Μάη. Η κυβέρνηση φοβούμενη κλιμάκωση, σπεύδει να απελευθερώσει τους συλληφθέντες φοιτητές, όμως είναι πλέον πολύ αργά. Στο Παρίσι γίνεται μια μεγαλειώδης διαδήλωση που σύμφωνα με εκτιμήσεις άγγιξε το ένα εκατομμύριο ανθρώπους. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη μεταπολεμική διαδήλωση μετά την απελευθέρωση της πόλης από του ναζί το 1944. Εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες κρατώντας τις σημαίες των σωματείων τους και τα πανό των εργοστασίων τους συνδέονται εκρηκτικά με τους επίσης χιλιάδες φοιτητές με τις κόκκινες και τις μαύρες σημαίες. Ο νεολαιίστικος ριζοσπαστισμός συναντά την εργατική εμπειρία. Πρόκειται για ένα μείγμα που θα ταρακουνούσε όλη τη Γαλλία απ’ άκρη σ’ άκρη.
Ενώ η ηγεσία του ΚΚΓ πίστευε ότι η κατάσταση εκτονώθηκε, η εργατική τάξη της Γαλλίας είχε άλλη άποψη. Οι εργάτες της Sud Aviation (εργοστάσιο κατασκευής αεροπλάνων) αποφάσισαν κατάληψη του εργοστασίου στις 14 Μάη και σήκωσαν οδοφράγματα στις εισόδους του. Οι εργάτες της Ρενό στο Κλεόν προχώρησαν και αυτοί σε κατάληψη. Μέχρι τις 16 Μάη οι καταλήψεις είχαν απλωθεί σ’ ολόκληρη τη Γαλλία. Μέσα σε λίγες ημέρες ο γαλλικός καπιταλισμός ένιωθε τα πόδια του να τρέμουν. Στις 18 Μάη προκηρύχθηκε Γενική Απεργία. Τα πάντα νέκρωσαν στη Γαλλία, καθώς οι σιδηροδρομικοί καταλάμβαναν τους σταθμούς και τα αμαξοστάσια. Οι εταιρίες, τα πολυκαταστήματα, τα τυπογραφεία βρίσκονταν στα χέρια των απεργών. Στις 25 Μάη το κρατικό ραδιόφωνο και η τηλεόραση ξεκίνησαν τη δική τους απεργία. Τα τηλεοπτικά νέα των 8 διακόπηκαν. Οι αστικές εφημερίδες αναγκάστηκαν να δεχθούν έλεγχο της ύλης τους και να τυπώσουν τις διακηρύξεις της Επιτροπής των Εργατών. Όσο για τις τράπεζες, ο «Economist» έγραφε: «Κανείς δεν είναι πια σίγουρος για το ποιος απαντά στο τηλέφωνο στην Τράπεζα της Γαλλίας».
Η υποχώρηση και οι ευθύνες
Τα γεγονότα του Μάη ήταν ένα από τα πολλά παραδείγματα της νεότερης παγκόσμιας ιστορίας κατά τα οποία η εργατική τάξη βρίσκεται μίλια μπροστά από την πολιτική ηγεσία που υποτίθεται την εκπροσωπεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ηγεσίες του ΚΚΓ και της CGT, της μεγαλύτερης εργατικής ομοσπονδίας, δεν ήταν καθόλου θετικά διακείμενες μπροστά στα όσα συνέβαιναν. Η θέση τους ήταν ότι δεν είναι δυνατή η επανάσταση στη Γαλλία και ότι «οι εργαζόμενοι δεν είναι έτοιμοι» για τέτοιου τύπου ανατροπές. Την ώρα, λοιπόν, που χιλιάδες εργάτες και φοιτητές φώναζαν στους δρόμους: «Αντίο Ντε Γκολ», «Η εξουσία βρίσκεται στους δρόμους», «Η εξουσία στους εργάτες», οι ηγέτες των συνδικάτων, σε συμφωνία με το ΚΚΓ, δέχτηκαν την πρόσκληση του Πομπιντού για διαπραγματεύσεις. Πρόκειται για μια κίνηση πολιτικής αυτοκτονίας που λειτούργησε εγκληματικά εις βάρος όσων διαδήλωναν για μέρες στους δρόμους και τα οδοφράγματα των πόλεων, στις πύλες των εργοστασίων, στις καταλήψεις των πανεπιστημίων. Για μια κίνηση που έδινε το πάνω χέρι στον Ντε Γκολ να γυρίσει το ματς.
Όμως ακόμη και αυτό δεν έγινε αναίμακτα. Η αστική τάξη στη Γαλλία αναγκάστηκε να προχωρήσει σε σημαντικές και απίστευτες υποχωρήσεις προκειμένου να ηρεμήσουν τα πνεύματα. Οι εργοδότες και η κυβέρνηση καταλάβαιναν πολύ καλά ότι, για να μπορέσουν τα συνδικάτα να πείσουν τους εργάτες να σταματήσουν την απεργία και τις καταλήψεις, έπρεπε εκείνοι να κάνουν σημαντικές παραχωρήσεις. Και τις έκαναν. Μετά τη συνάντηση με τον Πομπιντού στην Γκρενέλ, δόθηκαν πρωτοφανείς αυξήσεις στα μεροκάματα των εργατών και των αγροτών, αύξηση στα οικογενειακά επιδόματα και τα επιδόματα γήρατος, παραχωρήσεις στα ωράρια εργασίας, τα όρια συνταξιοδότησης και στα συνδικαλιστικά δικαιώματα. Οι παραχωρήσεις αυτές όμως σήμαναν και την αρχή για την υποχώρηση της εξέγερσης του Μάη. Στις 13 Ιούνη ο Ντε Γκολ κήρυξε στρατιωτικό νόμο, απαγόρευσε τις διαδηλώσεις και έθεσε εκτός νόμου 11 οργανώσεις της άκρας Αριστεράς. Η CGT δεν αντέδρασε, γιατί είχε αναλάβει το έργο να κλείσει τις απεργίες. Το ΚΚ Γαλλίας δεν είπε τίποτα. Ο δρόμος για την εκλογική νίκη της Δεξιάς είχε ανοίξει.
Η επαναστατική Αριστερά
Παρά την ήττα, μέσα από το καζάνι του Μάη ξεπρόβαλλε μια νέα Αριστερά που αμφισβήτησε τη σοβιετική ορθοδοξία, τα υπαρκτά παραδείγματα και τις αντιφάσεις των ΚΚ. Τροτσκιστές, μαοϊκοί, γκεβαριστές, αναρχικοί, έφτιαχναν οργανώσεις, εξέδιδαν έντυπα, ανατύπωναν βιβλία του παρελθόντος, παρενέβαιναν σε εργοστάσια, έστηναν σωματεία, συζητούσαν με πάθος γύρω από τις διεθνείς εξελίξεις και επανανοηματοδοτούσαν την έννοια της επανάστασης. Στους δρόμους του Παρισιού ξεπρόβαλαν αφίσες από κάθε πτέρυγα της επαναστατικής Αριστεράς. Στα ασφυκτικά γεμάτα αμφιθέατρα, οι φοιτητές συζητούσαν μαζί με τους εργάτες από το μισθό τους μέχρι το Βιετνάμ. Η ροκ μουσική, τα μακριά μαλλιά, το τσάκισμα των στερεοτύπων και του αστικού comme il faut, προσέδωσαν στα γεγονότα του Μάη και μια πολιτισμική διάσταση πέρα από την αμιγώς πολιτική της. Τα ευρηματικά συνθήματα, οι καταπληκτικές αφίσες, η τέχνη, το σινεμά του Μάη του ’68 ακόμα και σήμερα εμπνέουν και χρησιμοποιούνται σε αγώνες. Ξαναθύμισαν ότι η επανάσταση εμπνέει και δημιουργεί σε όλα τα επίπεδα. 
Το γυναικείο και φεμινιστικό κίνημα, τα αντιπολεμικά κινήματα, τα κινήματα των μαύρων, το κίνημα για την απελευθέρωση των ομοφυλόφιλων, τα πρώτα οικολογικά κινήματα, τα αντιρατσιστικά κινήματα, οι οργανώσεις της Επαναστατικής Αριστεράς, είναι παιδιά του παγκόσμιου Μάη. Ενός Μάη που ακούμπησε στις πιο γνήσιες επαναστατικές παραδόσεις του παρελθόντος, για να δώσει ώθηση για τους αγώνες του μέλλοντος. Άλλωστε τα γεγονότα της Γαλλίας ακολουθήθηκαν από το Ιταλικό Φθινόπωρο. Ενέπνευσαν τη νεολαία και τους εργαζόμενους σε παγκόσμιο επίπεδο. Προκάλεσαν εκρηκτικά φοιτητικά και απεργιακά κινήματα, λαϊκές εξεγέρσεις, απελευθερωτικά κινήματα που έδιωξαν τους ιμπεριαλιστές, που ανέτρεψαν δικτατορίες, που σάρωσαν δεξιές κυβερνήσεις, που ταρακούνησαν την αστική τάξη. Πολύ περισσότερο, όμως, τα γεγονότα του Μάη αναζοπύρωσαν την ξεχασμένη πεποίθηση ότι μπορούμε να ζήσουμε αλλιώς. Ότι το σύστημά τους δεν είναι άτρωτο. Ότι η επανάσταση δεν είναι μια κλισέ ατάκα αλλά μια ζωντανή προοπτική.