«Ανήλικη παραβατικότητα»: Φυλακές ή σχολεία;

Συναισθηματικοί τίτλοι «νέο τραγικό περιστατικό βίας ανηλίκων», αναλυτικές περιγραφές και βιντεοληπτικό υλικό της βιαιοπραγίας, επιθετικοί προσδιορισμοί της είδησης όπως «σοκαριστικό», «συνταρακτικό», τονισμός στην επανάληψη «άλλο ένα παιδί στο νοσοκομείο από συμμαθητές του» είναι ορισμένα χαρακτηριστικά που συνθέτουν σημαντικό κομμάτι της μιντιακής κάλυψης του θέματος και του ηθικού πανικού γύρω της. Η «ανήλικη παραβατικότητα» έχει φτάσει να αποτελεί σχεδόν ξεχωριστή κατηγορία στα ειδησεογραφικά sites δίπλα στα «διεθνή» και στο «σχετικά με μας», βρίσκεται καθημερινά στην ημερήσια διάταξη που καθορίζει η τηλεόραση, υποδεικνύοντας τα ζητήματα που συζητάμε και ορίζουμε ως «φαινόμενα» και ως «προβλήματα». 
Ο ηθικός πανικός από τη μία, τα στοιχεία από την άλλη 
Για να το πάρουμε, όμως, από την αρχή. Στο ίδιο άρθρο των συστημικών Νέων παρουσιάζεται ότι «το 2021 έφτασαν στην Εισαγγελία Ανηλίκων της Αθήνας 2.520 υποθέσεις» οι οποίες αυξήθηκαν το 2023 στις 3.725. Πράγματι, σύμφωνα, με την ΕΛΣΤΑΤ (Ελληνική Στατιστική Αρχή) τα διαπραχθέντα αδικήματα στις ηλικίες 13 με 17 το 2021 ήταν 6.086 και το 2023, 11.670, επιβεβαιώνοντας ότι υφίσταται μία αύξηση. Όμως, το ίδιο διάστημα, τα αδικήματα που διαπράχθηκαν από ενήλικους 45 έως 50 ετών το 2021 από 33.587 έφτασαν στα 40.004 το 2023. Εντοπίζουμε, δηλαδή, μία πιο συνολική όξυνση της βίας, και όχι μόνο μέσα στα στενά όρια της νεανικότητας, όπως προβάλλεται. Ενώ, αν γυρίσουμε πιο πίσω στο 2005, τα αδικήματα που καταγράφηκαν για την πρώτη νεανική κατηγορία ήταν 24.733, περισσότερο από τον διπλάσιο αριθμό του 2023, καταρρίπτοντας πλήρως το αφήγημα περί «πρωτόγνωρης έξαρσης». Ειδικοί, όπως ψυχολόγοι και ψυχίατροι συνιστούν ψυχραιμία και νηφαλιότητα, καθώς τα στοιχεία δεν είναι σε καμία περίπτωση τόσο ανησυχητικά, όσο εμφανίζονται στα τηλεοπτικά πάνελ. Αλλά, ακόμη κι αν έχουμε περισσότερα περιστατικά ανήλικης παραβατικότητας, η ανάγνωση και στην συνέχεια η λύση που προτείνεται από την κυβέρνηση είναι, επίσης, εγκληματική…
Η ατομική ευθύνη στο επίκεντρο της κυβερνητικής πολιτικής 
Ο Μάρεϊ Έντελμαν που ανέλυσε σε βάθος τη σχέση της γλώσσας και της πολιτικής εξουσίας εξηγεί ότι «τα προβλήματα είναι προϊόντα του λόγου και ως εκ τούτου υφίστανται ως υποστυλώματα ιδεολογιών» και, δυστυχώς, η ιδεολογία που νοηματοδοτεί την σημερινή πραγματικότητα είναι η αστική, δηλαδή «ατομική ευθύνη». Στο ζήτημα αυτό ατομική ευθύνη ισούται με το βλέμμα στην οικογένεια, στους «ανάξιους, απρόσεκτους γονείς που δεν επιτελούν σωστά τον κοινωνικό ρόλο του φροντιστή και της φροντίστριας που έχουν αναλάβει» αποσιωπώντας, φυσικά, οποιαδήποτε κοινωνική, οικονομική, κρατική διάσταση. Καμιά φορά η ευθύνη πέφτει και στην κουλτούρα της νεολαίας (με αλησμόνητες εμφανίσεις Βελόπουλου να χώνει ρίμες του Mad Clip), στα κινητά ή στα video games (αν και αυτό δείχνει βγαλμένο από παλιότερη εφημερίδα) αλλά δεν αποτελεί την βασική πλαισίωση των ειδήσεων αυτών. Με το αφήγημα, λοιπόν, «στο στόχαστρο οι γονείς» ο υπουργός Δικαιοσύνης, Γιώργος Φλωρίδης διαμηνύει σε όλα τα κανάλια πως αποτελούν εξ’ ολοκλήρου τους υπεύθυνους και προειδοποιεί ότι «ο κίνδυνος να πάνε φυλακή θα είναι μεγάλος» με σκληρές ποινές φυλάκισης που φτάνουν ως και τα πέντε έτη. Νοσταλγεί, μάλιστα, την εποχή που ήταν ο ίδιος μαθητής, και «αν ο δάσκαλος μου έδωσε κανά χαστούκι, ο πατέρας μου μου έριχνε άλλα δέκα και μου έλεγε “για να σε δείρει ο δάσκαλος κάτι κακό έκανες”», οπισθοδρομώντας εντυπωσιακά. Κάποιες μέρες αργότερα μαθαίνουμε για 3 νέες φυλακές σε Κρήτη, Δράμα και Ασπρόπυργο με το αυστηρό «σήμερα δεν υπάρχει αδίκημα χωρίς επίπτωση». 
Η μετακύληση ολόκληρης της ευθύνης στις πλάτες των γονέων και στη δική τους «αμέλεια», σε μία κοινωνία που τους φτωχοποιεί μέσω του πληθωρισμού και της ακρίβειας, που προάγει, παράλληλα, την ιδιωτική εκπαίδευση προσθέτοντάς τους όλο και μεγαλύτερο οικονομικό βάρος και υποχρεώνοντας τους σε εξαντλητικά ωράρια η δεύτερες εργασίες, την ίδια στιγμή που το κράτος πρόνοιας όλο και καταρρέει, είναι τουλάχιστον υποκριτική. Το κενό μεταξύ γονέα και παιδιού που δημιουργεί η καθημερινότητα μέσα στο νεοφιλελευθερισμό, θα κάλυπτε ένα δημόσιο σχολείο που θα προωθούσε την συνεργασία και την αλληλεγγύη. Αντ’ αυτού, το σημερινό σχολείο εκπαιδεύει στον ανταγωνισμό και τον ατομισμό, στοιχεία που αποτελούν βασικούς πυλώνες της κυρίαρχης ιδεολογίας στον καπιταλισμό και τα οποία υποθέτουμε πως δεν λειτουργούν αποτρεπτικά στην βία. Οι ποινές που αναγγέλλει ο κ. Φλωρίδης, για ηλικίες από 12 έως 15 ετών είναι τρία αναμορφωτικά μέτρα συμμετοχής του «ανήλικου παραβάτη» σε πολιτισμικά, αθλητικά ή κοινωνικής εργασίας προγράμματα, η συστηματική παρακολούθηση από κοινωνική λειτουργό ή ο εγκλεισμός τους στο αναμορφωτήριο του Βόλου, ενώ ήδη από τα 15 θα δίνεται η δυνατότητα φυλάκισης στις Φυλακές Ανηλίκων του Αυλώνα. Πρόκειται για ξεκάθαρη αυστηροποίηση του πλαισίου και επιλογή αποκλειστικά της τιμωρητικής οδού. Μέθοδοι που έχουν δοκιμαστεί, για παράδειγμα, στην Αμερική οδηγώντας δεδομένα σε σπιράλ βίας. 
Ρητορική μίσους, ακροδεξιά και νεολαία 
Πολύ σημαντική είναι η εξέταση της φύσης των αδικημάτων που συνδέονται με το μπούλινγκ. Το Νο1 πεδίο άσκησης βίας του μπούλινγκ είναι η ταυτότητα του φύλου και ο σεξουαλικός προσανατολισμός, ενώ το Νο2 είναι η εθνική και θρησκευτική ταυτότητα του θύματος. Αρκεί να θυμηθούμε ένα πραγματικά σοκαριστικό βίντεο λιντσαρίσματος δυο ΛΟΑΤΚΙ ατόμων στην πλατεία Αριστοτέλους από δεκάδες εφήβους με καθαρά ρατσιστικά και ομοφοβικά χαρακτηριστικά. Οδηγηθήκαμε ξαφνικά σε εικόνες νεανικού όχλου που καθοδηγείται από τυφλό μίσος για το διαφορετικό; Στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 2023 το υποκινούμενο από τον  Κασιδιάρη κόμμα Σπαρτιάτες συγκέντρωσε στη νεολαία 17 με 24 ετών ποσοστό 7,8%, η Ελληνική Λύση 2,1%, και η Νίκη 2,7%, συνολικά 12,6 το ποσοστό της ακροδεξιάς, με βάση τα στοιχεία των exit poll της metron analysis. Η διείσδυση της ακροδεξιάς, με την ρητορική μίσους, του αντιμεταναστευτικού, αντι-woke, σεξιστικού λόγου στην δημόσια συζήτηση, συνολικά στην κοινωνία, δεν μπορεί να μην επηρεάσει τα πιο εύπλαστα πλάσματα μιας κοινωνίας, τα παιδιά. 
Την βασική υπό διαμόρφωση κοινωνική κατηγορία που λέγεται νεολαία, οφείλουμε να την εκπαιδεύσουμε να προστατεύεται από την μισαλλοδοξία και την βία, κάτι που δεν μπορεί να συμβεί στήνοντάς την στον τοίχο, αποκαλώντας την «εγκληματία» και απειλώντας την με κατασταλτικά μέσα. Για τον Έντελμαν, «μία ορισμένη εξήγηση ενός χρόνιου προβλήματος είναι πιθανόν να φαίνεται σωστή σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού για μία μεγάλη χρονική περίοδο, στο μέτρο που αντανακλά και ενδυναμώνει την κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής». Αυτή μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα θα γυρίζει τον φακό στο άτομο, ποτέ στη βία του ίδιου του συστήματος που δεν μπορεί παρά να αναπαράγει τον εαυτό της, σε παιδιά, εφήβους, ενήλικες. 
Δεν αγνοούμε ότι η οικογένεια ενδεχομένως να έχει ευθύνες, αλλά εκεί είναι που το κράτος οφείλει μέσα από υποδομές φροντίδας με κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχολόγους, εκπαιδευμένα άτομα να φροντίσουν παιδιά που ίσως εκδηλώνουν επιθετικές συμπεριφορές. Ίσως έτσι καταφέρουμε αυτό που έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ, να κλείνουμε φυλακές ανοίγοντας σχολεία και όχι το αντίστροφο…