Η νεοφιλελεύθερη στρατηγική των ιδιωτικοποιήσεων απέναντι στις κοινωνικές ανάγκες

Το κέρδος δεν μπορεί να περιορίζεται και ως εκ τούτου η σφαίρα της ελεύθερης αγοράς πρέπει να διευρυνθεί. Διάφορες κρατικές λειτουργίες-πρόνοιες όπως η εκπαίδευση, το σύστημα υγείας, η κοινωνική ασφάλιση, οι υποδομές, οι δημόσιες μεταφορές κλπ δεν είναι αναγκαίο να είναι πλέον υπό τον έλεγχο και την ιδιοκτησία του κράτους και του δημοσίου αλλά αντίθετα μπορούν να αξιοποιηθούν από το κεφάλαιο για την απόσπαση μεγαλύτερων κερδών. 
Σε αυτά τα πενήντα χρόνια οι ιδιωτικοποιήσεις έχουν αποτελέσει κεντρικό σημείο της νεοφιλελεύθερης στρατηγικής. Το μοτίβο των ιδιωτικοποιήσεων σε όλο τον κόσμο είναι πάντα το ίδιο. Το πρώτο βήμα είναι η αποχρηματοδότηση και η υποβάθμιση μιας δημόσιας υπηρεσίας, ενός δημόσιου φορέα κλπ. Το δεύτερο βήμα είναι η πολιτική κατασυκοφάντηση του δημοσίου ως ανίκανου να διαχειριστεί τις διάφορες υποδομές. Το τρίτο βήμα είναι η ανάπτυξη μίας επαναλαμβανόμενης επιχειρηματολογίας που δείχνει την ιδιωτικοποίηση ως μόνη λύση, με δύο βασικούς άξονες. Ο πρώτος είναι ότι η ιδιωτικοποίηση θα αφαιρέσει οικονομικά βάρη από το κράτος. Ο δεύτερος είναι ότι οι παρεχόμενες υπηρεσίες θα είναι ποιοτικότερες και φθηνότερες για τους ανθρώπους. Το τέταρτο βήμα είναι η ολοκλήρωση της ιδιωτικοποίησης.
Είναι πλέον γνωστό ότι οι ιδιωτικοποιήσεις δεν κάνουν ποτέ αυτό το οποίο υπόσχονται, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Κάθε ιστορία ιδιωτικοποίησης κοινωνικών υπηρεσιών και αγαθών έχει ως αποτέλεσμα χειρότερες παρεχόμενες υπηρεσίες και πιο ακριβές που συνεπάγεται ανισότητα στην πρόσβαση. Και επιειδή πολλές φορές οι ιδιωτικοποιήσεις αφορούν υπηρεσίες που άμεσα ή έμμεσα έχουν να κάνουν με την προστασία της ανθρώπινης ζωής -και της κοινωνικής αναπαραγωγής- κοστίζουν ανθρώπινες ζωές. Το πιο τρανταχτό παράδειγμα στην Ελλάδα είναι το κρατικό έγκλημα των Τεμπών το Φλεβάρη του 2023. Μπορεί κανείς να δει τις τραγικές συνέπειες που έχει η πλήρης ιδιωτικοποίηση του συστήματος υγείας στις ΗΠΑ, όπου οι πιο φτωχοί άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε στοιχειώδη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη επειδή δεν μπορούν να αντέξουν το κόστος. 
Οι στρατηγικές των ιδιωτικοποιήσεων
Η νεοφιλελεύθερη στρατηγική των ιδιωτικοποιήσεων είναι ενάντια στην ικανοποίηση ακόμα και των στοιχειωδών κοινωνικών αναγκών και επικίνδυνη για τις ανθρώπινες ζωές. Τα αποτελέσματα των ιδιωτικοποιήσεων στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων και ιδιαίτερα των πιο φτωχών είναι πολύ σκληρά. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη -σε συνέχεια προηγούμενων κυβερνητικών επιλογών- έχει αποδειχθεί ο καλύτερος υποστηρικτής των ιδιωτικοποιήσεων και γενικότερα της παραχώρησης σε ιδιώτες τμημάτων πολιτικής – κοινωνικής ευθύνης του κράτους. Οι βασικές συστημικές επιλογές για τον ελληνικό καπιταλισμό δεν αμφισβητήθηκαν από κυβερνητικές εναλλαγές.
Πριν την κυβέρνηση Μητσοτάκη, την περίοδο της σκληρής μνημονιακής λιτότητας έγινε ένα πρωτοφανές πλιάτσικο στη δημόσια περιουσία, με ξεπούλημα δημόσιας ιδιοκτησίας και υποθήκες στο διαβόητο υπερταμείο, τάχα για την αποπληρωμή του χρέους, το οποίο σήμερα είναι μεγαλύτερο από ότι ήταν δεκατέσσερα χρόνια πριν, όταν ξεκίνησε η εφαρμογή των μνημονίων. Ακόμα και η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ δεν αμφισβήτησε ούτε στο ελάχιστο την πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων. Επί των ημερών του άλλωστε ολοκληρώθηκε μία από τις μεγαλύτερες ιδιωτικοποιήσεις, αυτή του Ελληνικού.
Τα τελευταία χρόνια οι σαρωτικές ιδιωτικοποιήσεις οδηγούν στη δημιουργία ενός ούλτρα νεοφιλελεύθερου μοντέλου κρατικής διαχείρισης. Το δημόσιο αποσύρεται από κάθε κοινωνική υποχρέωση, παραχωρώντας υπηρεσίες, πόρους και αγαθά σε ιδιώτες ενώ κρατάει για τον εαυτό του τις θεμελιακές, σκληρές λειτουργίες του κράτους, όπως η αστυνομία, ο στρατός, η δικαιοσύνη. Οι τρόποι που αυτό επιχειρείται είναι διαφορετικοί, σε πολλαπλά επίπεδα και κάποιοι είναι περισσότερο εμφανείς από κάποιους άλλους.
Οι άμεσες ιδιωτικοποιήσεις, δηλαδή το πέρασμα εξ ολοκλήρου δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών σε ιδιώτες είναι η πιο κραυγαλέα μορφή. Ήδη η ενέργεια, ο σιδηρόδρομος, οι ακτοπλοϊκές μεταφορές κα είναι πλήρως ιδιωτικοποιημένα και λειτουργούν με τους σκληρούς κανόνες της αγοράς και του κέρδους. Η ανεξέλεγκτη λειτουργία του χρηματιστηρίου ενέργειας έχουν μετατρέψει την πρόσβαση στη θέρμανση και τον κλιματισμό σε ένα ακριβό εμπόρευμα, που όπως όλα τα εμπορεύματα όποιος δεν μπορεί να το πληρώσει δεν μπορεί και να έχει πρόσβαση σε αυτό. 
Οι πιο επικίνδυνες μορφές ιδιωτικοποιήσεων είναι αυτές που γίνονται κεκαλυμμένα, με έμμεσους τρόπους. Τέτοια είναι η διαφαινόμενη προσπάθεια ιδιωτικοποίησης του νερού. Τον περασμένο Απρίλιο με νόμο η κυβέρνηση της ΝΔ μετονόμασε τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας σε Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων, δημιουργώντας στην πραγματικότητα μία νέα «αγορά νερού». Μία ενδεχόμενη ιδιωτικοποίηση του νερού, ενός αγαθού απολύτως απαραίτητου για την ανθρώπινη ζωή θα έχει ολέθριες συνέπειες. Σε όλο τον κόσμο, όπου ιδιωτικοποιήθηκε το νερό οι τιμές αυξήθηκαν πάνω από 40%, τα δίκτυα ύδρευσης, άρδευσης και αποχέτευσης εμφάνιζαν μονίμως βλάβες, αναγκάζοντας ακόμα και νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις να προχωρήσουν σε επανακρατικοποιήσεις, κάτι που αποτελεί και διεθνή τάση.
Άλλες έμμεσες μορφές ιδιωτικοποιήσεων είναι τα περίφημα ΣΔΙΤ, δηλαδή οι συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Όλα τα έργα υποδομών παραχωρούνται σε ιδιώτες εργολάβους. Οι μεγάλες κατασκευαστικές (ΤΕΡΝΑ, ΜΕΤΚΑ, ΙΝΤΡΑΚΑΤ κλπ) που παρουσιάζουν πρωτοφανή κέρδη αναλαμβάνουν την υλοποίηση έργων υποδομών με πόρους του δημοσίου. Το εθνικό οδικό δίκτυο είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα, όπου οι εργολάβοι έχουν αναλάβει και τη διαχείριση των δρόμων, αυγατίζοντας τα κέρδη τους από τα διόδια αλλά και από τις εισφορές και τις αποζημιώσεις του δημοσίου, ενώ δε φροντίζουν για τα στοιχειώδη, με αποτέλεσμα πριν δύο χρόνια στην Αττική Οδό να εγκλωβιστούν επί ώρες εκατοντάδες άνθρωποι λόγω της έντονης χιονόπτωσης. Αντίστοιχα, η κατασκευή των αντιπλημμυρικών έργων στη Θεσσαλία μετά τις πλλημμύρες του 2020 ανατέθηκε στην ΤΕΡΝΑ, η οποία ενώ έλαβε όλο το ποσό που προβλεπόταν στη σύμβαση με το ελληνικό δημόσιο, μέσα σε τρία χρόνια ολοκλήρωσε μόνο το 40% των προβλεπόμενων εργασιών με καταστροφικά αποτελέσματα το Σεπτέμβρη του 2023. 
Δεν είναι μόνο οι υποδομές. Λειτουργίες του δημοσίου και των υπουργείων παραχωρούνται με συμβάσεις σε εργολάβους, ολόκληρες λειτουργίες των δήμων παραχωρούνται σε ιδιώτες, όπως η αποκομιδή των απορριμάτων, η συντήρηση του πρασίνου, 
Υπάρχει και μία άλλη μορφή ιδιωτικοποίησης, η οποία είναι ακόμα πιο «ύπουλη». Είναι η δημιουργία παράλληλων συστημάτων, ιδιωτικών και δημοσίων. Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτουν το δημόσιο σύστημα υγείας και το δημόσιο σύστημα παιδείας. Και στις δύο περιπτώσεις, έχει επιτραπεί η παράλληλη λειτουργία ιδιωτικών οργανισμών, χωρίς να υπάρχει άμεση ιδιωτικοποίηση. 
Το παράδειγμα των ιδιωτικών φροντιστηρίων στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα για την παιδεία. Η ανάθεση στην αγορά να καλύψει τα κενά σε προσωπικό και υποδομές των δημόσιων σχολείων αποτελεί μία τεράστια και ανεξάντλητη πηγή κερδοφορίας. Με το νόμο που ψηφίστηκε πέρσι για την ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων και με δεδομένη την υποχρηματοδότηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δημιουργείται η συνθήκη όπου τα δημόσια πανεπιστήμια θα είναι υποβαθμισμένα, για αυτούς που δεν έχουν να πληρώσουν τα δίδακτρα των ιδιωτικών δίνοντας την ευκαιρία σε επιχειρηματικούς ομίλους να πλουτίσουν από την ίδρυση αμφιβόλου ποιότητας ιδιωτικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, τα οποία προφανώς και θα λειτουργούν με γνώμονα το κέρδος, όπως κάνουν τόσα χρόνια τα κάθε λογής ιδιωτικά ΙΕΚ.
Επίσης στη δημόσια υγεία λειτουργούν εδώ και δεκαετίες ιδιωτικά νοσοκομεία, τα οποία όμως ήταν πολύ κατώτερα από άποψη υποδομών, προσωπικού (με εμπειρία και ειδίκευση) σε σχέση με τα δημόσια, τα οποία έχουν κρατηθεί όρθια με τις ηρωικές προσπάθειες των εργαζομένων. Βέβαια, πλέον η κατάσταση των δημόσιων νοσοκομείων είναι απελπιστική: ιδιωτικοποιούνται τα απογευματινά χειρουργεία ενώ και η αναμονή για κάποιο χειρουργείο είναι τεράστια, υποβαθμίζονται τα τακτικά ιατρεία, υποβαθμίζονται οι εφημερίες, εξουθενώνεται το νοσηλευτικό προσωπικό, το ιατρικό προσωπικό ωθείται σε διπλές και τριπλές βάρδιες. Στην πραγματικότητα το ΕΣΥ μετατρέπεται σε σύστημα αντιμετώπισης έκτακτων περιστατικών ενώ η συστηματική ιατροφαρμακευτική περίθαλψη παραχωρείται στους ιδιώτες, δηλαδή παραχωρείται η φροντίδα της ανθρώπινης ζωής στο βωμό του κέρδους.
Να αμφισβητήσουμε το «ιερό δισκοπότηρο» των ιδιωτικοποιήσεων
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει κάνει δόγμα την «ατομική ευθύνη» για κάθε κοινωνικό πρόβλημα. Το δόγμα είναι βαθιά νεοφιλελεύθερο: «δεν υπάρχει κοινωνία παρά μόνο άτομα» που είχε πει η Θάτσερ. Εάν το δόγμα είναι ατομική ευθύνη παντού (στον covid, στις φωτιές, στις πλημμύρες κλπ) τότε η απόσυρης του κράτους από τις κοινωνικές του υποχρεώσεις φαντάζει συνεπής. Όμως είναι δυστοπική για την κοινωνία.
Οι ιδιωτικοποιήσεις δημοσιών αγαθών και υπηρεσιών που είναι απαραίτητες για τη ζωή των ανθρώπων και δεν αφορούν βέβαια κάποια δήθεν προνόμια, μεταφέρουν όλο το βάρος της κοινωνικής αναπαραγωγής στη σφαίρα του ιδιωτικού, μέσα σε μία κοινωνική ζούγκλα που θα θυμίζει ολοένα περισσότερο «Hunger Games». Η επιβίωση του καθενός και της καθεμιάς θα είναι απολύτως ιδιωτική υπόθεση χωρίς καμία κοινωνική πρόνοια. Η πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας δε θα είναι για όλους, η πρόσβαση στην εκπαίδευση δε θα είναι για όλους, η πρόσβαση στο ρεύμα δε θα είναι ίδια για όλους, το νερό δε θα είναι για όλους και από όλα αυτά θα πλουτίζει το ιδιωτικό κεφάλαιο. Και θα το κάνει πάνω στις δικές μας ζωές. 
Η αμφισβήτηση του «ιερού δισκοπότηρου» των ιδιωτικοποιήσεων είναι κομβικής σημασίας για την προστασία τις ανθρώπινης ζωής. «Οι ζωές μας πάνω από τα κέρδη» ήταν το κεντρικό σύνθημα των διαδηλώσεων μετά το έγκλημα των Τεμπών, αναδεικνύοντας αυτό ακριβώς. Ήταν η στιγμή που το «ιερό δισκοπότηρο» αμφισβητήθηκε μαζικά. Η ριζοσπαστική-αντικαπιταλιστική Αριστερά και το εργατικό κίνημα οφείλουν να έχουν πολύ ψηλά στις προτεραιότητες τους τον αγώνα ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις παντού, για την προστασία της ανθρώπινης ζωής. 
Είναι ανάγκη να πάμε και ένα βήμα παραπέρα. Όσο απαραίτητο είναι το μπλοκάρισμα κάθε νέας ιδιωτικοποίησης άλλο τόσο απαραίτητη είναι η ανατροπή των ιδιωτικοποιήσεων που έχουν ήδη συντελεστεί. Και ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό είναι να επιστρέψουν τα ιδιωτικοποιημένα αγαθά και υπηρεσίες στον έλεγχο του δημοσίου, χωρίς καμία αποζημίωση στους ιδιώτες επιχειρηματίες, με τον έλεγχο των εργαζομένων και της κοινωνίας. Η απόσπαση των δημόσιων αγαθών και των κοινωνικών υπηρεσιών από το ιδιωτικό κεφάλαιο και την αγορά, θα συνιστούσε μία κολοσσιαία αλλαγή στον κοινωνικό συσχετισμό και μία απολύτως απαραίτητη ενέργεια για να προστατέψουμε τις ζωές μας από τα κέρδη που που σκοτώνουν. Και αυτή είναι μία πολύ σοβαρή υποχρέωση για το εργατικό κίνημα, για τα συνδικάτα, για τα κινήματα, για την αντικαπιταλιστική Αριστερά.