Πρώτος χρόνος της αιγυπτιακής επανάστασης

Ο στρατός υποκινεί θρησκευτικές διαμάχες, δημιουργεί ένα κλίμα «χάους και ανασφάλειας», έχει εξαπολύσει προπαγανδιστικό πόλεμο ενάντια στους «αντεπαναστάτες και ταραξίες της Ταχρίρ», για να κερδίσει την υποστήριξη του φοβισμένου και «φιλήσυχου» τμήματος του πληθυσμού, που στην Αίγυπτο κυνικά ονομάζεται «κόμμα του καναπέ».

Ταυτόχρονα, ενάντια σε όσους επιμένουν να αγωνίζονται, χρησιμοποιεί κατασταλτική βία που η Αίγυπτος είχε να ζήσει πάρα πολλά χρόνια. Ένας Αιγύπτιος δημοσιογράφος περιέγραψε την τακτική του στρατού: Τείχη σε όλο το Κάιρο (χτίζονται για να ελέγχονται οι διαδηλωτές), «τείχη» ανάμεσα στους επαναστάτες της Ταχρίρ και τον υπόλοιπο αιγυπτιακό λαό.

Η εξέγερση του Νοέμβρη αποκάλυψε τη ρήξη ανάμεσα στο Στρατιωτικό Συμβούλιο και μια κινηματική πρωτοπορία που απαιτεί την ανατροπή της εξουσίας του. Ανάμεσα στις δύο δυνάμεις βρίσκεται η μεγάλη πλειοψηφία του λαού. Υποστηρίζει τους στόχους της επανάστασης, δεν θέλει το στρατό στην εξουσία, αλλά δεν δείχνει πρόθυμη να επιστρέψει στους δρόμους (προς το παρόν).

Δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη αυτή η εξέλιξη. Ο Τρότσκι στην «Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης» σχολίαζε για το πώς ο Φλεβάρης του 1917 παρέδωσε την εξουσία στους αστούς υπουργούς:

«Μια μειοψηφία της επαναστατικής τάξης συμμετέχει ενεργά στην εξέγερση, αλλά η δύναμη αυτής της μειοψηφίας βρίσκεται στην υποστήριξη, ή έστω τη συμπάθεια, της πλειοψηφίας. Αυτή η κατάσταση αλλάζει τη στιγμή που επιτυγχάνεται η νίκη και αρχίζει η πολιτική οχύρωση».

Στην Αίγυπτο πολλοί παράγοντες εξηγούν αυτή την κατάσταση. Ο Φλεβάρης του 2011 πήρε χαρακτηριστικά «πανεθνικού» ξεσηκωμού. Ο Μουμπάρακ είχε αποξενώσει το σύνολο της αιγυπτιακής κοινωνίας, εκτός από έναν κύκλο επιχειρηματιών με στενούς δεσμούς με την κορυφή του καθεστώτος. Την επομένη κιόλας της ανατροπής του Μουμπάρακ επανεμφανίστηκαν οι βαθιές ταξικές διαιρέσεις μέσα στο «έθνος».

Οι καπιταλιστές, που «πήδηξαν στο τρένο» της επανάστασης, όταν αυτή έγινε επικίνδυνη για τους ίδιους, τώρα βιάζονται να ξανακλείσουν «το τζίνι στο λυχνάρι». Η ριζοσπαστικοποίηση στους δρόμους, η εργατική μαχητικότητα, τα νέα συνδικάτα, η απειλή να γκρεμιστεί το καθεστώς που υπερασπίζεται τα συμφέροντά τους εδώ και 50 χρόνια είναι θανάσιμη απειλή για την οικονομική και την πολιτική τους εξουσία.

Ο «Αιγύπτιος Ροκφέλερ», Naguib Sawiris, είναι από αυτούς που μέσα σε μια νύχτα έγιναν «αντιπολιτευόμενοι» στον Μουμπάρακ. Σήμερα, έχει ιδρύσει το «Κόμμα Ελεύθερων Αιγυπτίων», το πιο καθαρόαιμο κόμμα της αστικής τάξης. Όταν ρωτήθηκε σε συνέντευξή του στο Bloomberg γιατί ασχολήθηκε με την πολιτική, απάντησε πως ανησυχεί από την κυριαρχία των σοσιαλιστικών ιδεών στην αιγυπτιακή νεολαία.

Χαμηλότερα στην κοινωνική πυραμίδα τα μεσαία στρώματα, πολλοί επαγγελματίες, η μικροαστική τάξη επιθυμούν την επιστροφή στην πολιτική και κοινωνική «ηρεμία». Η δραματική κατάσταση της αιγυπτιακής οικονομίας εντείνει τους φόβους τους απέναντι στις διαδηλώσεις και τις απεργίες και ενισχύει την επιθυμία τους για «ομαλότητα», για να «λειτουργήσει η αγορά».

Στον αντίποδα βρίσκεται η εργατική τάξη της Αιγύπτου και η μεγάλη μάζα της φτωχολογιάς και των ανέργων. Οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να γυρίσουν στις ίδιες άθλιες συνθήκες εργασίας ή στα πεινασμένα τους παιδιά με την ικανοποίηση του εκλογικού δικαιώματος. Για τους ανέργους, τη φτωχολογιά που επιβιώνει με δουλειές του ποδαριού, τη φοιτητική νεολαία που το μέλλον της παραμένει ζοφερό δεν άλλαξε τίποτα. Είναι οι δυνάμεις οι οποίες έκαναν σημαία της επανάστασης το «ψωμί-ελευθερία-κοινωνική δικαιοσύνη».

Όμως ο μεγάλος όγκος αυτών των δυνάμεων δεν έχει κάνει την εμφάνισή του στον πολιτικό αγώνα ενάντια στη χούντα. Πολλοί εργαζόμενοι συμμετέχουν ως «διαδηλωτές», ενώ κάποια πρωτοπόρα κομμάτια του εργατικού κινήματος επιχείρησαν να οργανώσουν τη συμμετοχή συνδικάτων στην εξέγερση του Νοέμβρη. Αλλά η αλήθεια είναι πως η πολυάριθμη εργατική τάξη, που θα μπορούσε να κάνει μεγαλειώδεις τις διαδηλώσεις της Ταχρίρ, να μεταφέρει το κίνημα στο Σουέζ και την Αλεξάνδρεια, να κατέβει σε απεργίες, δεν κινητοποιήθηκε μαζικά και οργανωμένα.
Αυτό το γεγονός αξίζει περισσότερη εξήγηση, καθώς έχει κεντρική σημασία για την πορεία της επανάστασης, πολύ μεγαλύτερη από τη συμπεριφορά των εν δυνάμει «σύμμαχων» στρωμάτων.   

Πρέπει και πάλι να επιστρέψουμε στην επανάσταση του Γενάρη. Πολλοί ισχυρίζονται πως ήταν αυθόρμητη, δίχως ηγεσία και παρουσιάζουν αυτό το χαρακτηριστικό ως «καινοτομία» και ως «δύναμη». Δεν υπάρχει τίποτα καινοτόμο: Καμία επανάσταση στο παρελθόν δεν ξέσπασε μετά από σχεδιασμό πολιτικού κόμματος. Η κατάληψη της Βαστίλλης το 1789, η Κομούνα το 1871, τα σοβιέτ το 1905, ο Φλεβάρης του 1917 (χωρίς τα τελευταία δύο δεν μπορεί να γίνει κατανοητός ο Οκτώβρης του 1917, τον οποίο υπονοούν όσοι μιλάνε για «νέο αυθόρμητο») ξέσπασαν «αυθόρμητα». Όμως αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπήρξε κανένα είδος ηγεσίας. Ο Γκράμσι γράφει χαρακτηριστικά: «Καθαρός αυθορμητισμός δεν υπάρχει στην ιστορία: Θα συνέπιπτε με καθαρά μηχανιστική δράση. Στα «πιο αυθόρμητα» κινήματα τα στοιχεία της «συνειδητής καθοδήγησης» είναι απλώς ανεξέλεγκτα... Υπάρχει μια πολλαπλότητα στοιχείων συνειδητής καθοδήγησης σε αυτά τα κινήματα, αλλά κανένα από αυτά δεν είναι κυρίαρχο».

Στην Αίγυπτο, οι νεολαιίστικες οργανώσεις που κάλεσαν τις κινητοποιήσεις και σχεδίασαν τις προσυγκεντρώσεις, η νεολαία των Αδελφών Μουσουλμάνων που περιφρούρησε αποτελεσματικά την πλατεία, ακόμα και οι σύνδεσμοι φιλάλθλων που αξιοποίησαν τη «στρατιωτική» εμπειρία τους στις συγκρούσεις με την αστυνομία, είναι τέτοια στοιχεία ηγεσίας. Αργά ή γρήγορα σε τέτοια γεγονότα τίθεται το ζήτημα του πολιτικού αγώνα, της «πολιτικής οχύρωσης» στην οποία αναφερόταν ο Τρότσκι.

Η εργατική τάξη της Αιγύπτου είναι η μόνη χωρίς τη δική της μαζική πολιτική οργάνωση (παρά την ύπαρξη πολλών μικρών επαναστατικών οργανώσεων) και αυτό βαραίνει αρνητικά στην προοπτική να μπει στον πολιτικό αγώνα απέναντι στα αστικά κόμματα, να αντιμετωπίσει την επιρροή των ισλαμικών κομμάτων, να διεκδικήσει την ηγεσία της επανάστασης.
Η ηγεσία του κινήματος βρέθηκε ουσιαστικά στα χέρια των νεολαιίστικων οργανώσεων (Νέοι της Επανάστασης, Κίνημα της 16 Απρίλη) και της «δημοκρατικής διανόησης» που πρωταγωνίστησε στο δημοκρατικό κίνημα από το 2000 και μετά. Είναι μια έντιμη δημοκρατική πτέρυγα, αλλά ανίκανη από την ταξική της θέση να καθοδηγήσει αποτελεσματικά την επανάσταση. Έχει ως κινητήρια δύναμη έναν «προοδευτικό» εθνικισμό, το μίσος για το δικτατορικό καθεστώς και μια θολή επιθυμία να «αλλάξει η Αίγυπτος». Τα όριά της έχουν φανεί ήδη.

Έδειξε εμπιστοσύνη στις προθέσεις των στρατηγών, συμμετείχε στο αντεργατικό μέτωπο που επιτέθηκε στους απεργούς ως σε εγωιστές, καταγγέλλοντας τα «στενά ταξικά τους συμφέροντα». Για μήνες ταλαντευόταν ανάμεσα στην καταγγελία των απεργιών και την οργάνωση πολιτικών κινητοποιήσεων ως «πίεση» στο στρατό. Μετά την εξέγερση του Νοέμβρη, βρίσκεται σε ανοιχτή ρήξη με το καθεστώς, αλλά είναι ανίκανη να κινητοποιήσει τη μεγάλη πλειοψηφία στους δρόμους.

Στο μυαλό των δημοκρατών σινικό τείχος χωρίζει τους κοινωνικούς αγώνες από τους πολιτικούς. Επιχειρώντας μια καθαρά «δημοκρατική» επανάσταση, υψώνουν αυτό το σινικό τείχος και στη ζωντανή πάλη, αποδυναμώνοντας ακόμα και τη δική τους προοπτική. Με όλες τις ιστορικές διαφορές, οι παρατηρήσεις του Τρότσκι για την Αυστρία του 1848 (και την ήττα της) μοιάζουν να περιγράφουν αυτή την κατάσταση στην Αίγυπτο του 2011:

«Το βιεννέζικο προλεταριάτο το 1848 εκδήλωσε εκπληκτικό ηρωισμό και ανεξάντλητη ενέργεια. Ξανά και ξανά ρίχτηκε στη μάχη, ωθούμενο μόνο από ένα ασαφές ταξικό ένστικτο... περνώντας ψηλαφιστά από το ένα σύνθημα στο άλλο. Η ηγεσία του προλεταριάτου πέρασε στα χέρια των φοιτητών, της μόνης δραστήριας δημοκρατικής ομάδας... Το προλεταριάτο, ανοργάνωτο, χωρίς πολιτική εμπειρία και ανεξάρτητη ηγεσία, ακολούθησε τους φοιτητές... Οι φοιτητές τη μια στιγμή κάλεσαν τους εργάτες για να πολεμήσουν και την άλλη οι ίδιοι τους εμπόδισαν... Μερικές φορές... απαγόρευαν στους εργάτες να διατυπώσουν τα δικά τους ανεξάρτητα αιτήματα».

Αν μέναμε στην εικόνα της Ταχρίρ και τη συμμετοχή στις «πολιτικές» διαδηλώσεις, θα έπρεπε να διαγράψουμε την εργατική τάξη από το επαναστατικό μπλοκ. Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Τους μήνες μετά την πτώση του Μουμπάρακ, η κοινωνική δύναμη που πρωτοστάτησε είναι οι εργαζόμενοι. Σε πείσμα των καθαρών σχημάτων που έχουν στο μυαλό τους οι φιλελεύθεροι, στους εργατικούς, οικονομικούς αγώνες χτίζεται η δύναμη που μπορεί να νικήσει την αντίδραση, να επιβάλει και να υπερασπιστεί ακόμα και τους στοιχειώδεις δημοκρατικούς στόχους της επανάστασης.

Ο επαναστάτης σοσιαλιστής Χαμαλαουΐ εξηγεί αυτή τη διάσταση, σχολιάζοντας το ζήτημα της «απομόνωσης της Ταχρίρ»:
«Νομίζω πως είναι υπερβολή (σ.σ., η διάσταση ανάμεσα στην Ταχρίρ και την κοινωνία). Η Ταχρίρ είναι σίγουρα το σύμβολο της επανάστασης, αλλά δεν θα πέσουμε στην παγίδα να βλέπουμε την Ταχρίρ ως το βαρόμετρο του αν η επανάσταση προχωρά ή υποχωρεί. Αυτό προσπαθούσαμε να εξηγήσουμε στους ακτιβιστές τους περασμένους μήνες που είχαν αποθαρρυνθεί. Για παράδειγμα, καλείς μια «διαδήλωση του ενός εκατομμυρίου» στην Ταχρίρ για να καταγγείλεις τα στρατιωτικά δικαστήρια, εμφανίζονται μερικές εκατοντάδες και αποθαρρύνεσαι. Αλλά την ίδια στιγμή, τον ίδιο μήνα, έχεις 750.000 Αιγύπτιους να απεργούν και, εκ των πραγμάτων, να τσακίζουν το νόμο έκτακτης ανάγκης. Ακόμα και αν δεν εμφανίζονται στη δική σου διαδήλωση στην πλατεία Ταχρίρ, έχουν σπάσει αποτελεσματικά το νόμο έκτακτης ανάγκης».
Ο Χαμαλαουΐ δηλώνει κάτι που μπορεί να ξενίζει όσους στη δύση μάθαμε να εστιάζουμε στην Ταχρίρ:

«Για μένα, ότι συμβαίνει στα πανεπιστήμια και τους χώρους δουλειάς είναι πολύ πιο σημαντικό από την Ταχρίρ. Αν είσαι ένας εργάτης από την Μαχάλα και σε δω στην Ταχρίρ, θα σου πω: «Τι διάολο κάνεις εσύ εδώ μαζί μου; Γύρνα στο εργοστάσιό σου και πάλεψε να διώξεις τους αξιωματικούς του NDP (σ.σ. το κόμμα του Μουμπάρακ) και της ασφάλειας που έχετε εκεί. Παλέψτε να πάρετε το εργοστάσιο και να το δουλέψετε μόνοι σας!».

Πράγματι, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας το εργατικό κίνημα οργανώνεται, δίνει αγώνες και το Σεπτέμβρη του 2011 έζησε ένα σημείο καμπής.
Το 2008, κορυφαία χρονιά του εργατικού κινήματος για δεκαετίες, 540.000 εργαζόμενοι συμμετείχαν σε κινητοποιήσεις. Στις «μετεπαναστατικές» απεργίες του 2011, από το Μάρτη ως τον Αύγουστο, συμμετείχαν 400.000 εργαζόμενοι.
Το Σεπτέμβρη του 2011, απέργησαν 750.000 εργαζόμενοι.
Ο Σεπτέμβρης κατέγραψε και ποιοτική άνοδο στις απεργίες. Από τους διάσπαρτους αγώνες το εργατικό κίνημα πέρασε στους συντονισμένους. Το Μάρτη μόνο το 15% των απεργών συμμετείχε σε συντονισμένες πανεθνικές ή διακλαδικές απεργίες, η πλειοψηφία συμμετείχε σε απεργίες περιορισμένες στο χώρο δουλειάς. Το Σεπτέμβρη, το ποσοστό αυτό έφτασε το 75%.

Ακόμα και όταν υπάρχει ύφεση στις απεργίες, ο «τυφλοπόντικας» συνεχίζει τη δουλειά του. Από τα τρία ανεξάρτητα συνδικάτα που υπήρχαν το Γενάρη στην Αίγυπτο σήμερα υπάρχουν 139 και εκπροσωπούν 1.670.000 εργαζόμενους. Για να κατανοήσουμε την ιστορική διάσταση αυτών των εξελίξεων στο αιγυπτιακό εργατικό κίνημα, πρέπει να θυμόμαστε πως αυτή η διαδικασία ανόδου της οργάνωσης και της μαχητικότητας ξεκίνησε το 2006 και συνεχίζεται αδιάκοπα.
Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, γράφοντας για τη «μαζική απεργία» και τη ρωσική εμπειρία, ξεκινά από τους υφαντουργούς της Πετρούπολης το 1896-97, παίρνει υπόψη όλα τα απεργιακά «επεισόδια» ως την πολιτική επανάσταση του 1905, αλλά και τους οικονομικούς αγώνες που τη διαδέχτηκαν. Η περιγραφή της «διάχυσης» της πολιτικής επανάστασης του 1905 σε οικονομικούς αγώνες θα μπορούσε να έχει γραφτεί για την Αίγυπτο σήμερα:

«Εδώ αγωνίζονται για το οκτάωρο, εκεί εναντίον της δουλειάς με το κομμάτι, πιο πέρα «πετάνε» έξω από το εργοστάσιο τσουβαλιασμένους στα βαγονέτα τους στυγνούς επιστάτες, αλλού αγωνίζονται να αλλάξει το επαίσχυντο σύστημα των προστίμων, παντού αγωνίζονται για καλύτερα μεροκάματα και την κατάργηση της δουλειάς στο σπίτι... Όταν τα τηλεγραφήματα δεν περιείχαν κανένα συνταρακτικό νέο από τη Ρωσία και όταν ο Δυτικο-Ευρωπαίος παραμέριζε την εφημερίδα του με την απογοητευτική δήλωση “δεν συμβαίνει τίποτα στη Ρωσία”, η σπουδαία υπόγεια δουλειά της επανάστασης συνεχιζόταν ακατάπαυστα...».

Αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία για την Αριστερά είναι πως στην αλληλεπίδραση των οικονομικών και των πολιτικών αγώνων υπάρχει η δυνατότητα που έβλεπε ο Τρότσκι για τη μετατροπή μιας δημοκρατικής επανάστασης σε σοσιαλιστική.
Αυτή η προοπτική, αν ίσχυε στον καπιταλισμό της εποχής του Τρότσκι, ακόμα και του Μαρξ που την είχε εντοπίσει μελετώντας τα επαναστατικά γεγονότα στην Ευρώπη του 1848, ισχύει ακόμα περισσότερο στον καπιταλισμό του 21ου αιώνα.

Οι αποφασιστικές συγκρούσεις που θα κρίνουν την τροπή που θα πάρει η αιγυπτιακή επανάσταση είναι αναπόφευκτες. Όχι γιατί αυτό θέλει η μία ή η άλλη πλευρά. Η πλειοψηφία των Αιγυπτίων πιθανότατα θέλει μια σταθερή και δίκαιη οικονομία, με μια «πραγματική» αστική δημοκρατία. Η άρχουσα τάξη (και οι στρατηγοί) θέλουν να διατηρήσουν την εξουσία τους με λαϊκή συναίνεση. Γι’ αυτό χτίζονται τα φιλελεύθερα κόμματα, γι’ αυτό το καθεστώς προσεγγίζει τους Αδελφούς Μουσουλμάνους με τη μεγάλη λαϊκή βάση, γι’ αυτό οι παραδοσιακά «αντι-πολίτικοι» Σαλαφιστές μπήκαν στην πολιτική αρένα (με πλούσια χρηματοδότηση από τη Σαουδική Αραβία). Είναι δυνάμεις που φλερτάρουν με το στρατό και υπόσχονται αλλαγή στις μάζες, με στόχο να ελέγξουν το κίνημα.

Οι στρατηγοί, σε αντίθεση με αναλύσεις που υπάρχουν, θέλουν πραγματικά τις εκλογές και την ανάδειξη μιας πολιτικής κυβέρνησης με νομιμοποίηση στο δρόμο. Το Στρατιωτικό Συμβούλιο επιδιώκει να επιστρέψει στις «σκιές», από όπου υπερασπίζεται την εξουσία και τα προνόμιά του πολύ πιο αποτελεσματικά.

Αλλά η ίδια η πραγματικότητα εμποδίζει την ομαλοποίηση. Η Αίγυπτος περνά μια ιδιότυπη περίοδο. Στην ίδια χώρα, την ίδια στιγμή, δημοσιογράφοι συλλαμβάνονται, διαδηλωτές δολοφονούνται, χιλιάδες περνάνε από στρατιωτικά δικαστήρια και ταυτόχρονα στήνονται συνδικάτα, εργοστάσια και νοσοκομεία ελέγχονται από εκλεγμένες εργατικές επιτροπές που πετάνε έξω τους διευθυντές. Τα δύο δεν μπορούν να συνυπάρξουν επ’ άπειρον. Τρεις είναι οι παράγοντες που κάνουν τη σύγκρουση πιο δύσκολη από την ανατροπή του Μουμπάρακ, αλλά πιο βαθιά.

Ο ένας είναι το αίτημα για πραγματική δημοκρατία. Το γκρέμισμα του μουμπαρακικού καθεστώτος στην Αίγυπτο, αν προχωρήσει μέχρι τέλους, θα σημαίνει το γκρέμισμα του κράτους που είχε στα χέρια της η αιγυπτιακή άρχουσα τάξη εδώ και δεκαετίες. Το «saneamiento» της «επανάστασης των γαρυφάλλων», δηλαδή το «ξήλωμα» κάθε καθεστωτικού στοιχείου, έφερε την Πορτογαλία κοντά στη σοσιαλιστική επανάσταση. Στην Αίγυπτο έχει εμφανιστεί το «tathir» («εξαγνισμός»), η «πάλη ενάντια στους μικρούς Μουμπάρακ» στα νοσοκομεία, τα πανεπιστήμια, τα ΜΜΕ, τα εργοστάσια. Αυτός ο παράγοντας αποκτά μεγαλύτερη δυναμική στην Αίγυπτο, καθώς ο στρατός αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους καπιταλιστές στη χώρα και ελέγχει το 25% του αιγυπτιακού ΑΕΠ.

Ένας δεύτερος παράγοντας είναι οι ΗΠΑ και το Ισραήλ. Οι δεσμοί της Ουάσινγκτον με το Στρατιωτικό Συμβούλιο είναι πολύ ισχυροί για να σπάσουν. Η Αίγυπτος είναι χώρα-κλειδί για τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό: η «ναυαρχίδα» του αραβικού κόσμου, το «μαξιλάρι» ασφαλείας για το Ισραήλ, η χώρα που εξασφαλίζει τη διέλευση του αμερικανικού στόλου από το Σουέζ.

Παρά τις αναλύσεις των δυτικών ΜΜΕ, το αντι-ιμπεριαλιστικό και αντισιωνιστικό στοιχείο είναι παρόν στην αιγυπτιακή επανάσταση. Η αντίσταση στον Μουμπάρακ ξεκίνησε άλλωστε με το ξέσπασμα της δεύτερης Ιντιφάντα, ως κίνημα αλληλεγγύης στην Παλαιστίνη. Οι διαδηλώσεις έξω από την Ισραηλινή πρεσβεία ήταν από τις πιο μαχητικές τους μήνες που πέρασαν. Ο αγωγός που τροφοδοτεί με φυσικό αέριο το Ισραήλ έχει ανατιναχτεί 10 φορές μέσα στο 2011.

Μια πραγματικά δημοκρατική κυβέρνηση, που θα εκπροσωπεί την πλειοψηφία του πληθυσμού, θα είναι εχθρική προς το σιωνισμό και τον ιμπεριαλισμό. Ακόμα και μια κυβέρνηση στοιχειωδώς δημοκρατική θα υποχρεωθεί να είναι περισσότερο ανεξάρτητη από ό,τι η χούντα στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Όπως έγραψε ένας Ισραηλινός σχολιαστής: «το Ισραήλ έχει καταληφθεί από φόβο: το φόβο της δημοκρατίας. Όχι εδώ, αλλά στις γειτονικές χώρες».

Για να πετύχει πραγματικές νίκες το κίνημα αλληλεγγύης στην Παλαιστίνη, από τη διακοπή παροχής φυσικού αερίου στο Ισραήλ μέχρι την ακύρωση του Καμπ Ντέιβιντ, θα χρειαστεί να συγκρουστεί αποφασιστικά με τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό και τις προτεραιότητές του.

Τελευταίος, αλλά πιο καθοριστικός παράγοντας είναι η παγκόσμια κρίση του καπιταλισμού. Ήταν η άθλια οικονομική κατάσταση που «γέννησε» την επανάσταση και δεν υπάρχει κανένα σημάδι διεξόδου από αυτή. Η πιο δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση δεν θα έχει απαντήσεις στο αίτημα των αγροτών για γη (επί Μουμπάρακ αντιστράφηκε η αγροτική μεταρρύθμιση του Νάσερ), των ανέργων για δουλειά, των φτωχών για ψωμί. Είμαστε σε μια εποχή που ο καπιταλισμός δεν προσφέρει «φιλολαϊκή» διέξοδο από την κρίση του. Διεθνώς οι κυβερνήσεις επιτίθενται ενάντια στους λαούς τους και ανάλογοι σχεδιασμοί γίνονται και στην Αίγυπτο που μετεπαναστατικά βυθίζεται ακόμα πιο βαθιά στην κρίση.

Την ίδια στιγμή το αιγυπτιακό εργατικό κίνημα βρίσκεται σε φάση επίθεσης: Στους εργατικούς αγώνες υπάρχει μια «δέσμη» αιτημάτων που είναι λίγο πολύ κοινή και αναδεικνύει αυτό τον επιθετικό χαρακτήρα. Η αύξηση του κατώτατου μισθού και η οριοθέτηση ενός μειωμένου ανώτατου μισθού για τα στελέχη. Η πάλη για την κατάργηση της επισφαλούς εργασίας και τη μονιμοποίηση όλων των συμβασιούχων. Η αντιστροφή των ιδιωτικοποιήσεων μέχρι τα κοινωνικά αιτήματα των κλάδων: Η απεργία των δασκάλων διεκδικούσε την αναβάθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης για τα φτωχά παιδιά, γιατροί και νοσοκόμοι διεκδικούν την αναβάθμιση της δημόσιας υγείας, οι απεργοί στις μεταφορές διεκδικούσαν επενδύσεις στα λεωφορεία.

Το κίνημα αντίστασης έχει σήμερα χοντρικά τρεις πτέρυγες.

1. Τους άνεργους, τους νέους από τις φτωχογειτονιές και τους οργανωμένους οπαδούς ποδοσφαιρικών ομάδων. Είναι οι ήρωες των συγκρούσεων με την αστυνομία, αυτοί που κατεβαίνουν πρώτοι στην Ταχρίρ, όταν υπάρχει διαδήλωση για να την υπερασπιστούν, που είναι γεμάτοι μίσος για τους στρατηγούς, που προσφέρουν τους περισσότερους μάρτυρες στην επανάσταση. Δεν έχουν όμως πολιτική προοπτική. Προσφέρουν τα κορμιά τους στην επανάσταση, περιμένοντας από τους «μορφωμένους» να βάλουν το μυαλό. Είναι χαρακτηριστική η ιστορία ενός τέτοιου νεαρού που σκοτώθηκε στη μάχη της οδού Μοχάμεντ Μαχμούντ. Απομάκρυνε μια φοιτήτρια που έσπαγε πέτρες, λέγοντάς της: «Εγώ θα πεθάνω εδώ. Έτσι κι αλλιώς κάποια στιγμή θα με σκοτώσουν. Εσύ φύγε, είσαι μορφωμένη, σε χρειάζεται η επανάσταση».

2. Η εργατική τάξη με τον καθοριστικό ρόλο που παίζει και τους αγώνες που δίνει, αλλά που η έλλειψη οργάνωσης την έχει αφήσει εκτός πολιτικής αρένας. Έχουν γίνει μεγάλα βήματα στην οργάνωση των εργαζομένων και τη ριζοσπαστικοποίησή τους, όμως το έλλειμμα πολιτικής παραμένει. Δεν πρέπει να ξεχνάμε τη φύση των συνδικάτων ως διαπραγματευτικών οργάνων μέσα στον καπιταλισμό και την πίεση που δέχονται και από τα κάτω και από τα πάνω. Τα αιγυπτιακά συνδικάτα, με όλη την αίγλη που τα περιβάλλει ως ανεξάρτητα, δεν διαφέρουν από τα συνδικάτα στον υπόλοιπο πλανήτη. Και οι πιέσεις από τα πάνω είναι σίγουρο πως θα αυξηθούν με τον καιρό.

3. Η «πολιτική πτέρυγα» που αποτελείται από τους ριζοσπάστες δημοκράτες (νασερικοί, οργανώσεις νεολαίας) και την Αριστερά. Οι δυνάμεις αυτές συμμαχούν στο δρόμο, το Νοέμβρη κατόρθωσαν να αναλάβουν το ρόλο ηγεσίας της εξέγερσης, αλλά παραμένουν σχετικά περιθωριοποιημένοι από τα μεγάλα κόμματα.

Εξηγήσαμε ήδη την αδυναμία του εργατικού κινήματος να ηγηθεί στον πολιτικό αγώνα και τα όρια των ριζοσπαστών δημοκρατών. Είναι απόλυτα κρίσιμος ο ρόλος της Αριστεράς. Ο «χάρτης» ξεκαθάρισε μετά την 25η Γενάρη.

Στις δυνάμεις της Αριστεράς υπάρχει η Σοσιαλιστική Λαϊκή Συμμαχία (κάποιες αριστερές ομάδες και αποχωρήσαντες από το πλατύ αριστερό Ταγκαμού που έχει εκφυλιστεί), το Κομμουνιστικό Κόμμα (ιδρύθηκε το 1975 από τους διαφωνούντες στην προσχώρηση του ιστορικού ΚΚ στο νασερικό κόμμα), το Σοσιαλιστικό Κόμμα (ιδρύθηκε μετά την πτώση του Μουμπάρακ από βετεράνους του φοιτητικού κινήματος του ’70), οι Επαναστάτες Σοσιαλιστές (οργάνωση της επαναστατικής Αριστεράς που έχει δεσμούς με την IST-Διεθνής Σοσιαλιστική Τάση).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η δημιουργία του Δημοκρατικού Εργατικού Κόμματος που χτίζεται με τη στήριξη στελεχών των Επαναστατών Σοσιαλιστών και πρωτοπόρων αγωνιστών των νέων ανεξάρτητων συνδικάτων και επιδιώκει να εκφράσει πολιτικά την εργατική τάξη.

Το χτίσιμο των νέων συνδικάτων στους χώρους δουλειάς, η ανάπτυξη και ο συντονισμός των Επιτροπών για την Υπεράσπιση της Επανάστασης στις γειτονιές, η πάλη για την ανατροπή του καθεστώτος είναι κρίσιμα καθήκοντα.
Αλλά το μεγάλο καθήκον, στενά συνδεδεμένο με τα προηγούμενα, είναι, όπως το θέτει ο Χαμαλαουΐ:

«το χτίσιμο του μαζικού πολιτικού επαναστατικού κόμματος... που θα συνδέσει τα εργοστάσια με τα πανεπιστήμια και με την Ταχρίρ.[…]
»Το νέο επαναστατικό καθεστώς το οποίο ονειρευόμαστε δεν θα έρθει αυτόματα. Αν δεν ξέρουμε πώς θα οργανώσουμε τους εργάτες των εργοστασίων σε πανεθνικά δίκτυα, σε συνδικάτα ικανά για συντονισμένες απεργίες. Αν δεν ξέρουμε πώς να συντονίζουμε το εργατικό και το φοιτητικό κίνημα. Αν δεν ξέρουμε πώς να συνδέσουμε τα πολιτικά αιτήματα των επαναστατών στην Ταχρίρ με τα οικονομικά αιτήματα κοινωνικής απελευθέρωσης των εργατών και των «φελαχίν» (αγρότες και φτωχοί των πόλεων) στο Κάιρο και στην επαρχία. Αν έχουμε ένα ρόλο στο να γίνουν αυτές οι συνδέσεις και αποτύχουμε σε αυτό, η επανάσταση θα αποτύχει. Είναι αλήθεια πως η επανάσταση ήταν αυθόρμητη, αλλά δεν μπορούμε να διαγράφουμε το ρόλο των οργανώσων και των ακτιβιστών. Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά στην επόμενη φάση, τη δεύτερη φάση της επανάστασης».

Δεν έχουμε αμφιβολία πως μέσα από τους αγώνες της αιγυπτιακής εργατικής τάξης θα προκύψει το αναγκαίο πρόγραμμα και πως οι εργαζόμενοι θα βρουν τα εργαλεία να το διεκδικήσουν. Μικρά δείγματα έχουμε ήδη: Τα ριζοσπαστικά αιτήματα των ανεξάρτητων συνδικάτων, οι προσπάθειες σε κάποιους χώρους δουλειάς να ασκούν έλεγχο οι εργατικές επιτροπές, η σποραδική εμφάνιση έστω θολών, αλλά προωθημένων προτάσεων για μια «επαναστατική δημοκρατία» είτε «από τους δρόμους για τους δρόμους», είτε «της Ταχρίρ», είτε με «δημιουργία συμβουλίων» κ.λπ. Το ζήτημα είναι η πολιτική δύναμη που θα μπορέσει να σταθεροποιήσει, να ενοποιήσει, να καθοδηγήσει αυτή την κοινωνική δυναμική.

Το κεντρικό σύνθημα των Επαναστατών Σοσιαλιστών «η εξουσία και ο πλούτος στο λαό» μπορεί να «μεταφραστεί» σε τέτοιες συνθήκες σε πρόγραμμα και πολεμική κραυγή που θα πολιορκήσει το κοινοβούλιο (όταν αυτό διαψεύσει τις μεγάλες προσδοκίες) και θα κατευθύνει την εργατική μαχητικότητα ενάντια στους καπιταλιστές. Είναι τεράστια καθήκοντα για τις μικρές επαναστατικές οργανώσεις που βγήκαν από την παρανομία και οργανώνονται. Όμως η αλλαγή στις συνειδήσεις από το Φλεβάρη στο Νοέμβρη, η ανάπτυξη της εμβέλειας και των δυνατοτήτων της επαναστατικής Αριστεράς μέσα σε αυτούς τους μήνες είναι ενδεικτική των ανατροπών.

Πολλοί αναλυτές συγκρίνουν το αραβικό 2011 με το ευρωπαϊκό 1848. Εκείνη τη χρονιά ο Μαρξ έγραψε το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο». Λίγα χρόνια μετά υποχρεώθηκε να γράψει τη «18η Μπρυμέρ» για να εξηγήσει την ήττα της γαλλικής επανάστασης.

Σήμερα, το «φάντασμα» της επανάστασης πλανιέται πάνω από τον αραβικό κόσμο. Και όπως λέει ο Γιοζέφ Μασάντ, Άραβας καθηγητής Σύγχρονης Αραβικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης: «Όλες οι δυνάμεις του γερασμένου αραβικού κόσμου ενώθηκαν σε ιερή συμμαχία μεταξύ τους και με τις ΗΠΑ ενάντια σ’ αυτό το φάντασμα: Ο βασιλιάς και ο σουλτάνος, ο εμίρης και ο πρόεδρος, νεοφιλελεύθεροι και σιωνιστές».

Από την ανάπτυξη μιας νέας επαναστατικής Αριστεράς εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό αν η Αίγυπτος και ο αραβικός κόσμος θα καταλήξουν με ένα νέο Κομμουνιστικό Μανιφέστο ή με έναν Λουδοβικό Βοναπάρτη...