Στις 23 Απριλίου του 2010, ο τότε πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου ανακοίνωσε από το Καστελόριζο ότι έδωσε εντολή στον υπουργό Οικονομικών να καταθέσει επίσημο αίτημα προσφυγής της Ελλάδος στο μηχανισμό στήριξης. Από τότε πέρασαν δύο χρόνια, στη διάρκεια των οποίων η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού γνώρισε πρωτοφανή μείωση εισοδημάτων, κατάρρευση των κοινωνικών παροχών και καταστρατήγηση δημοκρατικών δικαιωμάτων. Όμως την ίδια στιγμή το εργατικό κίνημα έδειξε μια αστείρευτη ενεργητικότητα, παράγοντας ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις που πιθανόν θα έχουν αντίκτυπο και εκτός συνόρων.
Φωτογραφία
Ημερ.Δημοσίευσης
Οι μνημονιακές κυβερνήσεις γύρισαν τα εισοδήματα και τα εργατικά δικαιώματα δεκαετίες πίσω. Μείωσαν τους μισθούς κατά 30% κατά μέσον όρο σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, ενώ ταυτόχρονα οι φόροι, τα τέλη και τα άλλα χαράτσια με κορυφαίο αυτό που επιβλήθηκε μέσω της ΔΕΗ, περιόρισαν περαιτέρω το εισόδημα των εργαζόμενων τάξεων. Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, το 50% του πληθυσμού αδυνατεί να αγοράσει τρόφιμα (η Ελλάδα ξεπέρασε έτσι ακόμη και τη Βουλγαρία στην αδυναμία κάλυψης των βασικών αναγκών).
Υπέρ των καπιταλιστών
Με πρόσχημα τις βουλές της τρόικας, θεσμοθετήθηκαν και τα πιο τρελά όνειρα των μεγάλων εργοδοτών, π.χ. του ΣΕΒ: Ουσιαστικά εξουδετερώθηκε η αποζημίωση απόλυσης, καταργήθηκαν οι συλλογικές συμβάσεις και οι ελεύθερες συλλογικές διαπραγματεύσεις, επιβλήθηκε η εκ περιτροπής εργασία και άλλες μορφές ελαστικής εργασίας. Τα μέτρα αύξησαν την ανεργία σε επταψήφια νούμερα και τα ποσοστά της σε δυσθεώρητα ύψη: η Ελλάδα διεκδικεί σήμερα από την Ισπανία τη θλιβερή πρωτιά στην Ευρώπη με πραγματική ανεργία πάνω από 23% και με την ανεργία των νέων στο 50%. Η υγεία και η παιδεία σμπαραλιάστηκαν με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την ανυπαρξία βιβλίων στα σχολεία, σε χώρα της ΕΕ του 21ου αιώνα. Οι δημόσιες υπηρεσίες αποδεκατίστηκαν με τη μαζική έξοδο των εργαζομένων με πρόωρη συνταξιοδότηση εξαιτίας των απειλών της κυβέρνησης για εφεδρείες και κόψιμο συντάξεων. Η αστυνομική βία και αυθαιρεσία που αναγκαστικά συνόδεψε αυτή την επίθεση, ξεπέρασε κάθε μεταπολιτευτικό προηγούμενο.
Οι κοινωνικές συνέπειες της επίθεσης δεν έχουν ακόμη υπολογιστεί λεπτομερειακά. Η τεράστια άνοδος των κρουσμάτων ψυχικών νόσων και οι 2.000 αυτοκτονίες δίνουν μόνον μια μικρή πικρή γεύση για το παγόβουνο που υπάρχει κάτω από την επιφάνεια.
Ταυτόχρονα, καμία από τις προβλέψεις των υποστηρικτών των μνημονίων δεν επιβεβαιώθηκε αυτά τα δύο χρόνια. Και αυτό γιατί η βαρβαρότητα πήγε χέρι χέρι με την παράνοια: τα μέτρα που πάρθηκαν οδήγησαν σε επιδείνωση του προβλήματος το οποίο υποτίθεται ερχόντουσαν να λύσουν. Όταν ανέλαβε την πρωθυπουργία ο Παπανδρέου το δημόσιο χρέος ήταν κάτω από το 120% του ΑΕΠ. Σήμερα το δημόσιο χρέος φτάνει στο 160% του ΑΕΠ, το 2013 αναμένεται να το ξεπεράσει, για να πέσει κάτω από το 150% το… 2017 και πιθανόν, αν όλα εξελιχθούν «άψογα», να κατέβει στο… 120% το 2020. Στην πραγματικότητα πολλοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι το 2020 το χρέος θα έχει φτάσει στο 200% του ΑΕΠ, αν συνεχιστεί αυτή η πολιτική. Ούτε φυσικά οι προβλέψεις της κυβέρνησης το 2010 για ανάπτυξη το 2012 βγήκαν αληθινές: ήδη η ύφεση, δηλ. η αρνητική ανάπτυξη, σε σχέση με το 2010 φτάνει το 15%!
Αντίσταση
Σε αντίθεση με τις θεωρίες περί «λαού του καναπέ», οι εργαζόμενοι και τα άλλα φτωχά στρώματα στην Ελλάδα κινητοποιήθηκαν με πρωτοφανή –για τα ευρωπαϊκά δεδομένα– μεγέθη, αλλά και με πρωτόγνωρη οργή, αποφασιστικότητα, συχνότητα, μαχητικότητα, εφευρετικότητα, πολλές φορές και ηρωισμό. Σε άλλες χώρες όπου επιβλήθηκαν αντίστοιχα απάνθρωπα μέτρα, έγιναν ελάχιστες ή και καθόλου κινητοποιήσεις (Βαλτικές χώρες, Ρουμανία κ.α.). Στην Ελλάδα από τον Φλεβάρη του 2010 μέχρι το Φλεβάρη του 2012 έγιναν 17 πανεργατικές απεργίες, ένα νούμερο κυριολεκτικά ιστορικό, αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι προκηρύχθηκαν παρά τις προθέσεις της συνδικαλιστικής ηγεσίας.
Πρώτη πανεργατική απεργία που αντιμετώπισε η κυβέρνηση Παπανδρέου ήταν αυτή που έγινε στις 10 Φλεβάρη 2010. Ακολούθησε άλλη μία στις 5 Μάρτη ενάντια στις περικοπές των δώρων και των επιδομάτων στο δημόσιο τομέα που επέβαλε ο Παπανδρέου χωρίς να υπάρχει ακόμη τρόικα και μνημόνιο. Ωστόσο μία από τις πιο κορυφαίες στιγμές της αντίστασης ήταν η απεργία στις 5 Μάη του 2010 ενάντια στα πρώτο μνημόνιο όταν πάνω από 200.000 διαδηλωτές πλημμύρισαν την Αθήνα. Ο εμπρησμός της Marfin και ο θάνατος τριών ανθρώπων, αλλά και το γεγονός ότι το μνημόνιο τελικά ψηφίστηκε, πάγωσε για λίγο τις διαθέσεις του κόσμου. Ωστόσο, οι συνεχιζόμενες επιθέσεις στο επίπεδο διαβίωσης υποδαύλισαν δύο νέες 24ωρες γενικές απεργίες μέσα στο καλοκαίρι. Το «καμπανάκι» για την εμπροσθοφυλακή της καπιταλιστικής επίθεσης στην Ελλάδα, δηλ. για το ΠΑΣΟΚ, χτύπησε στις αυτοδιοικητικές εκλογές του Νοέμβρη, όπου παρότι κέρδισε αρκετούς δήμους, έχασε ένα εκατομμύριο ψήφους.
Στις 23 Φλεβάρη έγινε και νέα ογκώδης διαδήλωση στην Αθήνα, ενώ το Μάιο του 2011, εμπνεόμενες από την Ισπανία αλλά και από την αραβική άνοιξη, ξεκινούν οι συγκεντρώσεις των «Αγανακτισμένων» που κρατούν πάνω από 40 ημέρες. Η ογκώδης διαδήλωση που έγινε έξω από τη Βουλή στις 15 Ιούνη έφερε κοντά το αυθόρμητο κίνημα των πλατειών με το οργανωμένο εργατικό κίνημα και αποτέλεσε τη χαριστική βολή για τον αρχιτέκτονα της μέχρι τότε αντεργατικής πολιτικής και «δεξί χέρι» του Παπανδρέου, τον Παπακωνσταντίνου, ο οποίος απομακρύνθηκε από το υπουργείο Οικονομικών. Στη 48ωρη γενική απεργία της 28-29 Ιούνη πραγματοποιήθηκαν νέες τεράστιες και επίμονες διαδηλώσεις ενάντια στο μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα που ψηφιζόταν στη Βουλή. Η αιματηρή καταστολή αυτών των δύο διαδηλώσεων μέσα από ένα όργιο αστυνομικής κτηνωδίας έδειξε ότι η ρήξη των εκπροσώπων της άρχουσας τάξης με τις καταπιεζόμενες μάζες ήταν πια πολύ βαθιά.
Το δεύτερο κύμα
Στις 5 Οκτώβρη έγινε η μεγαλύτερη απεργία στην ιστορία της ΑΔΕΔΥ, η οποία συνοδεύτηκε από πανελλαδικές διαδηλώσεις. Στις 19 και 20 Οκτώβρη του 2011, πραγματοποιήθηκε νέα γενική απεργία που συνοδεύτηκε από νέες ογκώδεις διαδηλώσεις ενάντια στο πολυνομοσχέδιο. Μερικές ημέρες μετά, στις 28/10, η αυθόρμητη διαδήλωση αναγκάζει την κυβέρνηση να ακυρώσει τη στρατιωτική παρέλαση στη Θεσσαλονίκη. Αντίστοιχο σκηνικό με ματαίωση παρελάσεων υπήρξε και σε σειρά άλλες πόλεις. Τόσο σε συμβολικό όσο και σε ουσιαστικό επίπεδο επρόκειτο για πρωτοφανή ταπείνωση της κρατικής μηχανής μπρος στη λαϊκή οργή και σήμανε την αρχή του πολιτικού τέλους του Γ. Παπανδρέου. Στις 11 Νοεμβρίου, το κόμμα που πήρε το κύριο βάρος της επίθεσης ενάντια στους εργαζόμενους και την κοινωνία, αναγκάστηκε πλέον να συγκυβερνά με τη Νέα Δημοκρατία και είχε χάσει τη θέση του πρωθυπουργού. Η άρχουσα τάξη και η τρόικα έριξαν και το δεύτερο κόμμα τους στη μάχη, καθώς τα καύσιμα του πρώτου κόμματος είχαν καεί οριστικά. Κι όμως, μόλις 25 μήνες πριν το ΠΑΣΟΚ είχε σαρώσει στις εκλογές με 44% αφήνοντας δέκα μονάδες πίσω τη ΝΔ σε ιστορικό χαμηλό. Οι αιτίες που όλα αυτά έγιναν συντρίμμια ήταν οι επίμονες απεργίες και διαδηλώσεις.
Με τη συγκυβέρνηση και τον νέο διορισμένο πρώην τραπεζίτη ως πρωθυπουργό, η άρχουσα τάξη πήρε και πάλι μία ανάσα απέναντι στο κίνημα. Όμως αυτό δεν κράτησε για πολύ: Στις 12 Φλεβάρη η Αθήνα πλημμύρισε, καθώς στο κέντρο της συνέρευσαν πάνω από 500.000 διαδηλωτές, στη μεγαλύτερη κινητοποίηση που είχε γίνει στην πόλη εδώ και 35 χρόνια. Η αστυνομία επιστράτευσε και πάλι απίστευτη βία, η συγκυβέρνηση πέρασε το 2ο μνημόνιο, ωστόσο οι ρωγμές στους εκπροσώπους του κεφαλαίου μεγάλωσαν δραματικά, καθώς και στα δύο κόμματα οι παραιτήσεις έγιναν ανεξέλεγκτες, ενώ το ΛΑΟΣ μπήκε σε διαλυτική κρίση και αποχώρησε από την κυβέρνηση.
Πολύτιμη εμπειρία
Σε όλο αυτό το διάστημα, εκτός από τις μεγάλες απεργίες, υπήρξαν και μεμονωμένες κινητοποιήσεις, όπως οι απεργίες στα μέσα μεταφοράς, καθώς και οι καταλήψεις μιας σειράς χώρων, από τα υπουργεία και το δημαρχείο της Αθήνας μέχρι τον ALTER, αλλά και ο 4μηνος ηρωικός αγώνας των κατοίκων της Κερατέας ενάντια στη χωματερή του Μπόμπολα. Σε όλες αυτές τις κινητοποιήσεις χρησιμοποιήθηκαν νέες (κίνημα «δεν πληρώνω») ή ξεχασμένες μορφές αγώνα (λειτουργικές καταλήψεις), πλουτίζοντας την εμπειρία του κινήματος.
Η εργατική τάξη στην Ελλάδα υπέστη πολλές ήττες σε αυτά τα δύο χρόνια, με κύρια ευθύνη την εγκληματική υποχωρητικότητα της συνδικαλιστικής ηγεσίας. Ωστόσο, μπόρεσε να ανατρέψει μια κυβέρνηση, να στραπατσάρει ανεπανόρθωτα την κοινωνική επιρροή των κομμάτων του μνημονίου, να επιβάλει πρόωρες εκλογές, αλλά και να αποτρέψει μια σειρά σχεδιαζόμενες επιθέσεις, όπως τις εφεδρείες και τις απολύσεις στο Δημόσιο, καθώς και τις ιδιωτικοποιήσεις-ξεπούλημα του δημόσιου πλούτου. Μετά τις εκλογές, που ελπίζουμε να αποτυπώσουν έναν άλλο πολιτικό συσχετισμό δυνάμεων, θα έχει τη δυνατότητα να δώσει τους απαραίτητους νέους αγώνες από καλύτερες πολιτικές θέσεις. Ενώπιον αυτής της προοπτικής, η αγωνιστική εμπειρία των δύο αυτών χρόνων θα είναι μια εξαιρετικά πολύτιμη παρακαταθήκη.