Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια για την Κοινωνική Οικονομία και το ρόλο που θα μπορούσε να διαδραματίσει στην ανασυγκρότηση του παραγωγικού μοντέλου και την οικονομική ανάπτυξη.
Ημερ.Δημοσίευσης
Ειδικά, η τρέχουσα κυβέρνηση έχει αναγάγει σε βασικό πυλώνα της εξόδου από την κρίση, την ανάπτυξη της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας (sic!) Οικονομίας (Κ.ΑΛ.Ο). Θέσπισε μάλιστα και νέο νομοθετικό πλαίσιο (Ν.4430/2016) σε αντικατάσταση του πρώτου σχετικού νομοθετήματος (Ν.4019/2011) που είχε ψηφίσει η κυβέρνηση της ΝΔ.
Περί τίνος πρόκειται; Θεωρητικά, η κοινωνική οικονομία είναι μια εναλλακτική μορφή οργάνωσης και λειτουργίας των οικονομικών μονάδων. Προϋποθέτει δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων, συμμετοχικές διαδικασίες λειτουργίας και ισότιμες σχέσεις μεταξύ των μελών της. Προσιδιάζει στην κλασική συνεταιριστική αντίληψη, μόνο που αναβαπτίζεται με νέους όρους και μοντέρνες μεθόδους.
Ευρωπαϊκή εμπειρία
Στην Ευρώπη, το μοντέλο αυτό είναι αρκετά διαδεδομένο (σε κάποιες χώρες αντιστοιχεί ακόμη και στο 10% του ΑΕΠ). Στην Ελλάδα μας είναι στα σπάργανα. Σύμφωνα με την 1η Ετήσια Έκθεση που δημοσίευσε το υπουργείο Εργασίας, (www.ypakp.gr), μόλις 850 περίπου Κοινωνικές Συνεταιριστικές επιχειρήσεις (Κοιν.Σ.Επ) λειτουργούν από το 2012, που πρωτοεμφανίσθηκε ο θεσμός, ενώ μόνο 300 από αυτές εμφανίζουν κάποια στοιχειώδη οικονομική δραστηριότητα. Ταυτόχρονα, τόσο η προηγούμενη όσο και, κυρίως, η νυν κυβέρνηση διατηρεί με συνεχείς υποσχέσεις περί κοινοτικών χρηματοδοτήσεων ζωντανές τις ελπίδες των «κοινωνικών επιχειρηματιών» για μια «αρπαχτή» από το ΕΣΠΑ. Και φυσικά, συντηρεί πρόθυμες εκλογικές πελατείες...
Social Market Economy
Στα ευρωπαϊκά κείμενα (π.χ. στο άρ.3(3) της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση), ο όρος που χρησιμοποιείται είναι περισσότερο δηλωτικός της πραγματικής στρατηγικής χρησιμότητας της κοινωνικής οικονομίας. Ο όρος -και ταυτόχρονα ο στρατηγικός στόχος- είναι «η κοινωνική οικονομία της αγοράς» (social market economy). Με λίγα λόγια, αυτό που επιχειρείται στην πραγματικότητα είναι να περάσει ένα σημαντικό κομμάτι παροχής δημόσιων υπηρεσιών και αγαθών στον ιδιωτικό τομέα. Ειδικά μάλιστα τομείς με σημαντικά περιθώρια κέρδους και πεδίο δόξης λαμπρό για «κοινωνικούς» και ...κλασικούς επιχειρηματίες. Με το πρόσχημα του κοινωνικού οφέλους που συνεπάγεται η οικονομική λειτουργία μιας Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης, εκχωρούνται σε κοινωνικές και ιδιωτικές επιχειρήσεις τομείς όπως η ανακύκλωση, η περιβαλλοντική προστασία, η καθαριότητα δημόσιων υπηρεσιών και κοινόχρηστων χώρων, οι κοινωνικές υπηρεσίες (σίτιση, στέγαση, περίθαλψη), ο πολιτισμός, η παιδεία κ.ά. Αγαθά και υπηρεσίες που οφείλει να παρέχει δωρεάν και καθολικά το κράτος, με πρόσχημα την οικονομική και οργανωτική του αδυναμία (αλήθεια, ποιος ευθύνεται για αυτά;), γίνονται πλέον αντικείμενο οικονομικής συναλλαγής και εμπορικής δραστηριότητας. Και μάλιστα, σε περίπτωση που οι «δουλειές» αυτές ανατίθενται τελικά σε Κοινωνικές Επιχειρήσεις (μέσω συμβάσεων κατ’ αποκλειστικότητα, δηλαδή πριμοδοτώντας τες έναντι των κλασικών ιδιωτικών επιχειρήσεων), αυτό παρουσιάζεται σαν «κοινωνικό έργο» του αναθέτοντα δημόσιου φορέα. Η εκχώρηση δηλαδή των αρμοδιοτήτων του Δημοσίου πλασάρεται σαν παροχή σε αναξιοπαθούντες ανέργους, που εν μια νυκτί βαπτίζονται …επιχειρηματίες. Είναι πάρα πολλά τα παραδείγματα και οι προσπάθειες να καλυφθούν πάγιες ανάγκες δημόσιων υπηρεσιών (π.χ. καθαριότητα) μέσω τέτοιων μορφών εργολαβίας, αντί για το προφανές, αλλά απαγορευμένο από τα μνημόνια: μόνιμες προσλήψεις.
Υπάρχει βέβαια και το ερώτημα: Ποιοι είναι τελικά αυτοί οι κοινωνικοί επιχειρηματίες;» Στην Ελλάδα του μισθού των 525 μικτά για πλήρη απασχόληση, είναι προφανώς πολύ εύκολο να βρεθούν 5 «πρόθυμοι» άνεργοι που θα εμφανιστούν ως μέλη μιας Κοιν.Σ.Επ και θα λαμβάνουν τελικά «μαύρα» μεροκάματα, ακόμη χαμηλότερα και των κατώτατων... Φυσικά, καμία κρατική αρχή δεν μπορεί -ή μάλλον καμία πολιτική ηγεσία δεν θέλει- να ελέγξει και να αποτρέψει τέτοιες περιπτώσεις.
Ποια κοινωνική οικονομία;
Η κοινωνική οικονομία, ως έννοια εμπεριέχει στοιχεία που θα μπορούσαν να αποτελέσουν βάση για ένα νέο οικονομικό μοντέλο που θα εξυπηρετούσε πραγματικά τις κοινωνικές ανάγκες. Η επανεπένδυση των κερδών των επιχειρήσεων, η ισότιμη συμμετοχή όλων των μελών στην οργάνωση της παραγωγής και η συμπερίληψη του κοινωνικού και περιβαλλοντικού αντίκτυπου στη λειτουργία της είναι παράγοντες που την καθιστούν σημαντικό εργαλείο περάσματος ακόμη και σε μορφές σοσιαλιστικής οικονομικής οργάνωσης. Αυτό που χρειάζεται, ωστόσο, και είναι ζήτημα ευρύτερου πολιτικού αγώνα, είναι να μη λειτουργήσει σαν «δούρειος ίππος» για την άλωση του δημόσιου τομέα, αλλά να γίνει «πολιορκητικός κριός» για τη μαζική «εισβολή» κοινωνικών επιχειρήσεων, συνεταιριστικών εγχειρημάτων και αυτοδιαχειριζόμενων οικονομικών μονάδων στο ιερό άβατο των δραστηριοτήτων στις οποίες κυριαρχεί η ιδιωτική επιχειρηματικότητα. Η αυτοδιαχείριση, ο εργατικός έλεγχος, η ίση αμοιβή της εργασίας, η εξάλειψη της ενδοεπιχειρησιακής γραφειοκρατίας, κάτω από ένα συνολικό κεντρικό σχεδιασμό βασισμένο στις λαϊκές ανάγκες είναι τα στοιχεία που εν τέλει χάθηκαν στην πορεία του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού», με τις γνωστές συνέπειες.
Σύγκρουση και ανατροπή
Προϋπόθεση βέβαια για αυτό, και με δεδομένο ότι τα μεμονωμένα εγχειρήματα ανταγωνίζονται άνισα ιδιωτικούς κερδοσκοπικούς φορείς, είναι ένα συνολικό στρατηγικό σχέδιο σύγκρουσης και κοινωνικοοικονομικής ανατροπής που θα πηγάζει από τη λαϊκή βούληση και συμμετοχή και θα εκτελείται από ένα ισχυρό αλλά ελεγχόμενο κράτος.
Και για να το πούμε συνοπτικά, και επιστρέφοντας στην ορολογία, θα πρέπει να ξεκινήσουμε όχι προσθέτοντας ως άλλοθι τον όρο social στο market economy, αλλά αφαιρώντας με αγώνες τον όρο market…