Και όμως γυρίζει...

Νότια Αφρική

Τέλος εποχής έβγαλαν οι κάλπες στη Νότια Αφρική. Το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC), το κόμμα που καθοδήγησε τον αγώνα κατά του Απαρτχάιντ και κυβερνούσε αδιάκοπα τη χώρα μετά την πτώση του, έχασε την κοινοβουλευτική αυτοδυναμία για πρώτη φορά εδώ και 30 χρόνια. Η τάση φθοράς υπήρξε σταθερή αλλά «αργή», από το 70% στο 65% κι από το 62% στο 58% το 2019. Αλλά φέτος, το ANC βυθίστηκε στο 40% χάνοντας 17 μονάδες. Στη βάση της φθοράς (που συνυπολογίζοντας την αποχή και τις απόλυτες ψήφους, υπήρξε πιο μαζική και τα προηγούμενα χρόνια και πολύ περισσότερο φέτος) ήταν η προσχώρηση του ANC στο νεοφιλελευθερισμό. Το ιστορικό πολιτικό κεφάλαιο του αγώνα για πολιτική ισότητα δεν μπορούσε να αντιμετωπίζει αιώνια την μεγάλη ματαίωση των προσδοκιών για κοινωνική ισότητα. Με την εξαίρεση της κοινωνικής ανόδου ενός στρώματος εύπορων μαύρων (στην ηγεσία του ANC ή με δεσμούς μαζί της), η οικονομική εξουσία έμεινε στα χέρια της παλιάς λευκής ελίτ, με αποτέλεσμα η μεγάλη μαύρη πλειοψηφία να ζει σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, ανεργίας, με δυσκολίες πρόσβασης σε ηλεκτρικό ρεύμα, πόσιμο νερό, αξιοπρεπή στέγη, καθώς τα τελευταία χρόνια «ξηλώθηκαν» και όποιες «προστασίες» εφαρμόστηκαν στα πρώτα χρόνια μετά το τέλος του Απαρτχάιντ. Σε αυτή τη διαδρομή, το ANC υπέστη διασπάσεις, είτε οπορτουνιστών που θυμήθηκαν τον «λαϊκισμό» όταν έχασαν τις θέσεις τους (το κόμμα του Ζούμα που κατέβηκε πρώτη φορά φέτος), είτε ειλικρινών οπαδών ενός πιο «εξισωτικού» μαύρου εθνικισμού (το κόμμα του Μαλέμα, που είχε ιδρυθεί μετά τη διαβόητη σφαγή απεργών στα ορυχεία της Μαρικάνα). Το ANC, αντί να επιδιώξει συνομιλίες με τέτοιες δυνάμεις, συγκρότησε «κυβέρνηση εθνικής ενότητας» με τη Δημοκρατική Συμμαχία, το νεοφιλελεύθερο ιστορικό κόμμα των λευκών ελίτ. Η στρατηγική που ξεκίνησε με τον «συμβιβασμό» με τους λευκούς καπιταλιστές κατά την πτώση του Απαρτχάιντ, κατέληξε και στην επίσημη-κοινοβουλευτική συμμαχία. Κάποιοι κάνουν λόγο για «την αρχή του τέλους του ANC». Ένα ερώτημα είναι το πώς θα κινηθούν μετά από αυτήν τη εξέλιξη το ΚΚ Νοτίου Αφρικής και η εργατική συνομοσπονδία COSATU, που παρέμειναν το «αριστερό φύλο συκής» του ANC αυτά τα 30 χρόνια, αλλά και τι πρωτοβουλίες ανασυγκρότησης μπορεί να πάρει η (οργανωτικά κι εκλογικά αδύναμη…) ριζοσπαστική Αριστερά.

Ινδία
Οι φετινές εκλογές στην Ινδία επεφύλασσαν μια μεγάλη έκπληξη για τον Μόντι. Προεκλογικά, είχε θέσει ως στόχο να μπορέσει το ακροδεξιό BJP να διευρύνει την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία από τις 303 έδρες στις 400 (στις 550 συνολικά). Τα exit poll έδειχναν ότι θα κατόρθωνε σε κάθε περίπτωση μια πλειοψηφία 2/3, που θα του επέτρεπε να αλλάξει το σύνταγμα. Τελικά, το BJP κατέληξε με 240 έδρες, στην πρώτη σημαντική εκλογική υποχώρηση της ινδουϊστικής ακροδεξιάς τα τελευταία 10 χρόνια. Αντί να ελέγχει μια μονοκομματική «συνταγματική» πλειοψηφία, ο Μόντι βρέθηκε υποχρεωμένος να συγκροτήσει κυβέρνηση συνασπισμού, με τη στήριξη δύο (διαβόητα αναξιόπιστων) περιφερειακών κομμάτων. Ρόλο έπαιξε η εκλογική συνεργασία της αντιπολίτευσης, από το Ινδικό Κογκρέσο και διάφορα περιφερειακά κόμματα μέχρι τα ΚΚ και άλλες αριστερές/προοδευτικές δυνάμεις. Η συμμαχία «INDIA» επικέντρωσε αφενός σε υλικά/κοινωνικά προβλήματα φτώχειας,  και αφετέρου στην ανάγκη υπεράσπισης των διάφορων προστασιών που προβλέπει το Σύνταγμα από μια ακροδεξιά αναθεώρησή του, με προνομιακή απεύθυνση τους φτωχότερους, τις μειονότητες, την κατώτερη κάστα των Νταλίτ. Η τακτική απέδωσε, καταφέρνοντας ένα πλήγμα στην «Χιντούτβα», τον ακραίο ινδουϊστικό εθνικισμό τον οποίο εκφράζει ο Μόντι για να χτίζει την κυριαρχία του. Ο άγριος καλπασμός των ανισοτήτων και της ακραίας φτώχειας, πίσω από τη βιτρίνα της «εθνικής ανάπτυξης», οι αγροτικοί αγώνες, οι γενικές απεργίες, το κίνημα ενάντια στις διακρίσεις κατά των μουσουλμάνων, συνέβαλαν επίσης στο εκλογικό αποτέλεσμα. Αλλά η Χιντούτβα είναι ένας ιδιαίτερα επικίνδυνος αντίπαλος, ως κίνημα μαζών που εμπνέεται από τον ευρωπαϊκό φασισμό και του οποίου το BJP είναι απλά «εκλογικός βραχίονας». Σε απάντηση στην εκλογική ήττα, ως υπενθύμιση της δύναμής τους, οι οπαδοί του BJP εξαπέλυσαν φονικά πογκρόμ κατά μουσουλμάνων σε πολλές πόλεις. Ενώ η κυβέρνηση, ανακοίνωσε ότι θα διώξει την γνωστή συγγραφέα-ακτιβίστρια Αρουντάτι Ρόι για δηλώσεις που είχε κάνει για το Κασμίρ πριν από 14 (!) χρόνια. Το αντιδραστικό έργο δεκαετιών μέσα στην ινδική κοινωνία δεν ανατρέπεται με μια εκλογική αναμέτρηση. Αλλά το αποτέλεσμα έπληξε τον μύθο του «ανίκητου» Μόντι. Αυτό μπορεί να δώσει κουράγιο στους ανθρώπους μας εκεί να χτίσουν την αντίστασή τους…

Μεξικό
Ένας εκλογικός σεισμός συνέβη στο Μεξικό, με την νίκη της Κλαούντια Σέινμπαουμ και του εκλογικού συνασπισμού γύρω από το MORENA, το κόμμα που είχε ιδρύσει ο Αντρές Μανουέλ Λόπες Ομπραδόρ (ΑΜΛΟ) για να κατέβει στις εκλογές του 2018. Επί πολλές δεκαετίες, στο Μεξικό λειτουργούσε ένα (ουσιαστικά) μονοκομματικό κράτος υπό το PRI (Θεσμικό Επαναστατικό Κόμμα). Όταν η δυναμική του εξαντλήθηκε, στις αρχές του 21ού αιώνα, την κυβέρνηση ανέλαβε για ένα διάστημα το νεοφιλελεύθερο PAN (Κόμμα Εθνικής Δράσης), πριν επιστρέψει το PRI στην εξουσία. Από το 1989 μέχρι τις αρχές του 21ού αιώνα, το PRD (Κόμμα Δημοκρατικής Επανάστασης) εξέφραζε εκλογικά τις προσπάθειες μιας αριστερής σοσιαλδημοκρατικής αμφισβήτησης του στάτους κβο. Καθώς το PRD προσαρμοζόταν σε όλο και πιο δεξιόστροφες πολιτικές, ο ΑΜΛΟ αποχώρησε και ίδρυσε το MORENA, με το οποίο εξελέγη πρόεδρος το 2018. Με όλη την σκοτεινή προϊστορία του Μεξικού, από το 1968 και μετά, αυτή η εκλογική νίκη ενός «αριστερού λαϊκιστή» υπήρξε η ιστορική είσοδος στο (εκλογικό) προσκήνιο ενός ολόκληρου κοινωνικού μπλοκ. Η θητεία του ΑΜΛΟ χαρακτηρίστηκε από όρια και προβληματικές πολιτικές, αλλά και από σοσιαλδημοκρατικά μέτρα που, εδώ δείχνουν λίγα, αλλά στις μεξικανικές συνθήκες έκαναν διαφορά στις ζωές των φτωχών. Το αποτέλεσμα φάνηκε στη φετινή κάλπη. Η διάδοχος του ΑΜΛΟ, η φεμινίστρια πρώην δήμαρχος της Πόλης του Μεξικού, Κλαούντια Σέινμπαουμ, πήρε το 61% των ψήφων (+ 6 μονάδες και + 6 εκατομμύρια ψήφοι), ενώ ο συνασπισμός του MORENA πήρε πλειοψηφία 2/3 στη Βουλή και κέρδισε τη συντριπτική πλειοψηφία των τοπικών κυβερνήσεων. Όλα αυτά, απέναντι στο σύνολο των ΜΜΕ που υστερίασαν, αλλά και απέναντι στην κοινή υποψηφιότητα των PRI-PAN-PRD. Τα 3 ιστορικά κόμματα της χώρας, που μονοπώλησαν την ψήφο των Μεξικανών επί δεκαετίες, συνασπισμένα, κέρδισαν… το 28%! Πρόκειται για μια εκκωφαντική αλλαγή σελίδας στην πολιτική ιστορία του Μεξικού. Αν αυτή θα αποκτήσει και κοινωνικό περιεχόμενο πραγματικά αντίστοιχο της πολιτικής δύναμης που συγκεντρώνει το MORENA είναι ένα άλλο ερώτημα, για το οποίο έχουμε λόγους να αμφιβάλουμε…