Γάζα: «Το παλιό στάτους κβο δεν μπορούσε να αντέξει»

Η σημασία της 
Πόλης της Γάζας
Νομίζω είναι προφανές ότι το Ισραήλ την θέλει «νεκρή». Ισοπεδώνοντας το μεγαλύτερο μέρος της Πόλης της Γάζας, το Ισραήλ κατέστρεψε τη μεγαλύτερη Παλαιστινιακή πόλη -μια πόλη που έχει τεράστια πολιτική σημασία για τους Παλαιστίνιους, λειτουργώντας ως εστία του Παλαιστινιακού εθνικισμού από το 1948.   
Η Πόλη της Γάζας ήταν μια μεγάλη πόλη της Παλαιστίνης από πριν το 1948. Είναι επίσης μια από τις ελάχιστες Παλαιστινιακές πόλεις που επιβίωσαν από την Νάκμπα του 1948. Η Πόλη της Γάζας έγινε μια πόλη που έσφυζε από πρόσφυγες που είχαν εκτοπιστεί από τα εδάφη τους και στη συνέχεια έγινε η έδρα της πρώτης απόπειρας να σχηματιστεί μια εθνική κυβέρνηση για όλους τους Παλαιστίνιους μετά το 1948. Η Γάζα έπειτα θα γινόταν η πόλη που γέννησε τις πιο σημαντικές Παλαιστινιακές εθνικές πρωτοβουλίες, με την περιοχή να γίνεται διάσημη για τους παναραβιστές και τους κομμουνιστές της κατά τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, και για τις παρατάξεις της PLO μετά το 1967. Και η Χαμάς φυσικά εκεί αναδύθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1980.  
Η Γάζα ήταν επίσης το μέρος όπου ξεκίνησε η Πρώτη Ιντιφάντα και το μέρος όπου οι Παλαιστινιακές πολιτικές παρατάξεις άρχισαν να αναπτύσσουν τις ένοπλες πτέρυγές τους για να αντιμετωπίσουν το Ισραήλ προς το τέλος της Πρώτης Ιντιφάντα και φυσικά στη διάρκεια της Δεύτερης. 
Για αυτούς τους λόγους, μεταξύ άλλων, το Ισραήλ ενδιαφέρεται να απαλλαγεί από τη Γάζα, για όλα όσα εκείνη εκπροσωπεί και για όλα όσα έχει συνεισφέρει στην Παλαιστινιακή εθνική συνείδηση και οργάνωση. 
Η πόλη κάτω από την πόλη 
Όταν επιβλήθηκε ξανά η οριοθέτηση των παλιών συνόρων [σσ: μετά την ειρηνευτική συμφωνία Ισραήλ-Αιγύπτου] το στρατόπεδο προσφύγων της  Ράφα κόπηκε κυριολεκτικά στα δύο και σε κάποιες περιπτώσεις χωρίστηκαν οικογένειες ανάμεσα στις δυο πλευρές των συνόρων. Τα τούνελ άρχισαν να εμφανίζονται για να μπορέσουν οι οικογένειες να επανενωθούν και να επανασυνδεθούν με την πόλη της Ράφα. Όπως όλες οι συνοριακές περιοχές, η Ράφα έγινε ένα μέρος ιδανικό για λαθρεμπόριο. 
Με το ξέσπασμα της Δεύτερης Ιντιφάντα, και ιδιαίτερα μετά την εκλογική νίκη της Χαμάς το 2006, το φαινόμενο των τούνελ άρχισε πραγματικά να επιταχύνεται καθώς οι Παλαιστίνιοι επιχειρούσαν να παρακάμψουν τον Ισραηλινό και διεθνή αποκλεισμό της Λωρίδας. 
Καθώς η πολιορκία γινόταν όλο και πιο ασφυκτική, επιχειρηματικές οικογένειες από τη Ράφα, κάποιες έχοντας και φυλετικές διασυνδέσεις στο Βόρειο Σινά, ενεργοποίησαν δίκτυα για να αρχίσουν να εισάγουν ένα ολόκληρο φάσμα προϊόντων που ήταν περιορισμένα λόγω πολιορκίας, ή δεν επιτρέπονταν ποτέ στη Γάζα ή στα Κατεχόμενα Παλαιστινιακά Εδάφη. Η Χαμάς μάλιστα δημιούργησε ένα «υπουργείο τούνελ» που επιτηρούσε, φορολογούσε και έλεγχε τα εισαγόμενα προϊόντα, όπως κάθε άλλο υπουργείο. Η Χαμάς συντηρούσε επίσης κάποια ανεξάρτητα δικά της τούνελ προκειμένου να εισάγει στρατιωτικό υλικό.  
Το φαινόμενο των τούνελ απορρόφησε μέρος της θηριώδους πλεονάζουσας εργατικής δύναμης που προέκυψε μέσω της ανεργίας που προκάλεσε η πολιορκία. Το φαινόμενο επίσης ενισχύθηκε κατά τα τελευταία χρόνια του καθεστώτος Μουμπάρακ, όταν το κεντρικό αιγυπτιακό κράτος δυσκολευόταν να ασκήσει αποτελεσματικό έλεγχο στα δικά του περιφερειακά εδάφη. 
Όταν ανέβηκε στην εξουσία η κυβέρνηση Σίσι το 2013, επιχείρησε να οργανώσει περισσότερο την αιγυπτιακή πλευρά των συνόρων, να συγκεντροποιήσει και να ελέγξει την δημιουργία εσόδων και από το επίγειο και από το υπόγειο εμπόριο. Στη συνέχεια ο Αιγυπτιακός στρατός κατέστρεψε την αιγυπτιακή πλευρά της Ράφα, όπως και περίπου δύο χιλιάδες τούνελ. Αλλά κάποια τούνελ προφανώς παρέμειναν, λειτουργώντας ως μια αναγκαία γραμμή ζωής που και οι δύο πλευρές είχαν λόγους να συντηρήσουν. 
Όλα αυτά περιγράφουν ότι υπάρχουν διαφορετικά είδη τούνελ: εμπορικά τούνελ, αντιστασιακά τούνελ, επιθετικά τούνελ. Τα αντιστασιακά τούνελ είναι εσωτερικά τούνελ της Γάζας όπου μπορεί να υπάρχει ελευθερία μετακίνησης και όπου υπάρχουν αποθηκευτικές δυνατότητες, για στρατιωτικό υλικό αλλά και για τρόφιμα και για ιατρικούς σκοπούς. Είναι χώροι όπου οι άνθρωποι μπορούν να λειτουργούν με ασφάλεια, δημιουργώντας τη βάση για μια εναλλακτική υποδομή που η Χαμάς μπορεί να ελέγχει γιατί οτιδήποτε συμβαίνει πάνω από το έδαφος ελέγχεται ή παρακολουθείται από το Ισραήλ -με δορυφόρους, μπαλόνια, drones, φυλάκια επιτήρησης κλπ. Νομίζω ότι όλες οι πολιτικές παρατάξεις περίμεναν ότι μια μέρα το Ισραήλ θα επιχειρούσε να ανακαταλάβει τη Λωρίδα, οπότε προετοίμασαν χώρους για τους ανθρώπους τους και τα όπλα τους. Θυμηθείτε ότι το κίνημα έχανε σημαντικό αριθμό κορυφαίων στελεχών από δολοφονίες πριν την κατασκευή των τούνελ.  
Τα τούνελ κάτω από τη Γάζα μπορεί να φτάνουν μέχρι και τα 500 χιλιόμετρα σε μήκος αν τα προσθέσουμε στη σειρά, και πρόκειται για τουλάχιστον 1.300 μεμονωμένα τούνελ. Αυτά δεν συνδέονται όλα μαζί σε ένα κοινό δίκτυο, καθώς ένα τέτοιο δίκτυο θα μπορούσε να χαθεί αν ανακαλυπτόταν ένα μόνο μέρος του. Επίσης φαίνεται ότι κατασκευάζονται σε τρία διαφορετικά επίπεδα κάτω από το έδαφος, που εξυπηρετούν πολλαπλές ανάγκες όπως προστατευτικά καταφύγια, αποθηκευτικές εγκαταστάσεις, κέντρα διοίκησης, υγειονομικές εγκαταστάσεις και δίκτυα μεταφοράς. 
Η Μεγάλη Πορεία της Επιστροφής 
Ως το 2018 υπήρχαν πλέον δυο γενιές ανθρώπων που είχαν μεγαλώσει σε συνθήκες ολοκληρωτικής πολιορκίας στη Γάζα και δεν είχαν βγει ποτέ από τη Λωρίδα. Αυτός ο στρατός δυσαρεστημένων νέων άρχισε να οργανώνει πορείες προς τον φράχτη στην περίμετρο της Γάζας, για να διαμαρτυρηθεί για τις συνθήκες ζωής, απαιτώντας ρητά τον τερματισμό της πολιορκίας και την επιστροφή των προσφύγων. Παρά τον πολύ μεγάλο αριθμό απωλειών, αυτές οι διαδηλώσεις επέμειναν κάθε εβδομάδα επί ενάμιση χρόνο, επιχειρώντας να προκαλέσουν ένα πολιτικό γεγονός. Αλλά το κίνημα δεν κατάφερε να προκαλέσει σημαντικό πολιτικό ενδιαφέρον διεθνώς, ενώ τουλάχιστον οκτώ χιλιάδες άοπλοι διαδηλωτές χτυπήθηκαν από πραγματικά πυρά.
Η Χαμάς αρχικά αισθάνθηκε ότι απειλείται από το κίνημα, ανησυχώντας ότι οι ανεξάρτητες οργανωτικές προσπάθειες θα μπορούσαν να απειλήσουν την εξουσία της στη Γάζα. Αλλά στη συνέχεια το Κίνημα άρχισε να διαθέτει το πολιτικό και το οργανωτικό του βάρος στις πορείες, επειδή υποστήριζε θεμελιωδώς τα αιτήματα των διαδηλώσεων και επειδή συμμεριζόταν την επιθυμία τους να χτιστεί διεθνής πίεση για τον τερματισμό της πολιορκίας. Νομίζω ότι η Χαμάς κατανόησε ενστικτωδώς τη σημασία που είχε να αποδειχθεί ότι το Κίνημα ήταν πρόθυμο να υποστηρίξει μη-βίαιες διαμαρτυρίες και δεν ήταν απλά ένας προσηλωμένος στη βία Ισλαμικός μπαμπούλας.
Με αυτή την έννοια η Πορεία της Επιστροφής υπήρξε μια σημαντική πολιτική μετάβαση για την Χαμάς γιατί απέδειξε την πολιτική ωριμότητα και ευελιξία του Κινήματος. Αλλά αυτά τα γεγονότα ήταν επίσης πολύ σημαντικά για την κοινωνία της Γάζας, γιατί η ανελέητη καταστολή των διαδηλώσεων επί 1μιση χρόνο προετοίμασε το έδαφος για να καταλήξει η Παλαιστινιακή κοινωνία στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει λύση στις δυσκολίες της μέσα από αυστηρά μη-βίαια μέσα. Η άμεση, εξαναγκαστική, στρατιωτική βία θεωρήθηκε αναγκαία για να μπορέσει να αλλάξει η κατάσταση.  
Για αυτόν τον λόγο, δεν με αιφνιδίασε απόλυτα αυτό που συνέβη στις 7 Οκτώβρη. Μάλιστα αναφέρω κάτι τέτοιο ως πιθανότητα σε μια συνέντευξη που δημοσιεύτηκε ακριβώς πριν την 7η Οκτώβρη. Γιατί αν κατανοούσες τι έχει περάσει η κοινωνία της Γάζας, αν κατανοούσες πώς αντιλαμβάνεται η Χαμάς τον ρόλο της στην Παλαιστινιακή πολιτική σκηνή, αν κατανοούσες πώς η διεθνής κοινότητα και το Ισραήλ υπέθεταν ότι θα μπορούσαν να διαχειρίζονται επ’ άπειρον τις αντιφάσεις αυτής της κατάστασης, τότε γινόταν προφανές ότι το παλιό στάτους κβο δεν μπορούσε να αντέξει και ότι οι Παλαιστίνιοι θα επιχειρούσαν να το τσακίσουν. 
Ο πόλεμος 
Η Χαμάς στις 7 Οκτώβρη ήθελε να επιβάλει μια ολόκληρη αλλαγή παραδείγματος και να συγκλονίσει το Ισραηλινό κράτος μέχρι τον πυρήνα του. Ήθελαν να καταφέρουν μεγάλες στρατιωτικές απώλειες. Ήθελαν να συντρίψουν τη στρατιωτική διοίκηση που επέβαλε την πολιορκία. Ήθελαν να αποσπάσουν εκτεταμένο πολιτικό κεφάλαιο από το Ισραήλ με τη μορφή μεγάλων αριθμών αιχμαλώτων και να το χρησιμοποιήσουν ως μοχλό πίεσης για πολιτικές παραχωρήσεις από το Ισραήλ και τους συμμάχους του. Στην ουσία στόχευαν να επιβάλουν συνολικά μια νέα πολιτική δυναμική, δηλώνοντας: «Αυτές είναι οι δυνατότητές μας. Πρόκειται να απαντήσουμε στρατιωτικά. Πρόκειται να σας επιβάλουμε βαριές απώλειες. Και πιστεύουμε ότι μπορούμε να διεξάγουμε έναν μακροπρόθεσμο πόλεμο φθοράς για τον οποίο δεν έχετε λύση». Και ο μόνος τρόπος για να βρεθεί λύση είναι να αντιμετωπιστεί το Παλαιστινιακό ζήτημα, του οποίου την πιο συμπυκνωμένη έκφανση αποτελεί η Λωρίδα της Γάζας. Αν δεν γίνει αυτό, δεν θα υπάρξει ούτε λύση ούτε νικητές. Αλλά η εποχή της Ισραηλινής ατιμωρησίας έληξε. Αν το Ισραήλ μπορεί να ερμηνεύει επιλεκτικά το Όσλο για να εγκαθιστά ένα Απαρτχάιντ, οι Παλαιστίνιοι μπορούν να κατεδαφίσουν τη μυθολογία του διαχωρισμού και να την αποκαλύψουν ως αυτό που πραγματικά είναι -άμεσος και βάρβαρος στρατιωτικός έλεγχος με τη χορηγία δυτικών κυβερνήσεων.  
Σε αυτό το πλαίσιο, το Ισραήλ ισχυρίζεται ότι επιδιώκει να ανακτήσει τους αιχμαλώτους και να καταστρέψει τη Χαμάς. Αλλά μετά από μήνες εκστρατείας, το Ισραήλ δεν έχει πλησιάσει πιο κοντά στην επίτευξη κανενός από αυτούς τους στόχους. Αν και βρίσκεται πιο κοντά στην επίτευξη ενός ενδεχομένως πιο σημαντικού ιστορικά στόχου, την απόπειρα να ολοκληρώσει τη Νάκμπα στη Λωρίδα της Γάζας, εξωθώντας τον πληθυσμό της στο Βόρειο Σινά ή διαπράττοντας μια γενοκτονία που σκοτώνει σημαντικό μέρος του. 
Από αυτή την άποψη, και το Ισραήλ θέλει επίσης να αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού, επανεισάγοντας στην εξίσωση το στοιχείο της μαζικής μεταφοράς πληθυσμού, όπως είχε συμβεί σε προηγούμενες εποχές -συγκεκριμένα το 1948 και το 1967. Με βάση αυτή την ανάγνωση, το σενάριο του Απαρτχάιντ, που εγκαθιδρύθηκε από τη διαδικασία του Όσλο, τελικά αποδείχθηκε μη-βιώσιμο επειδή οι Παλαιστίνιοι δεν συνεργάστηκαν, δεν αποδέχτηκαν τη ζωή στα γκέτο που δημιουργήθηκαν για αυτούς. Σήμερα το ερώτημα είναι αν οι ΗΠΑ, και συγκεκριμένα η συμφωνία ειρήνης Ισραήλ-Αιγύπτου, μπορούν να αντέξουν τέτοιες μεγάλες αλλαγές παραδείγματος και αν μπορεί να αποτραπεί ένας περιφερειακός πόλεμος.  
Οι πολιτικοί, ιδεολογικοί, ακόμα και οι προσωπικοί παράγοντες που παίζουν ρόλο στο σενάριο που εκτυλίσσεται φαίνονται σε αυτή τη φάση υπερβολικά φορτισμένοι για να μπορέσει να υπάρξει αποκλιμάκωση. Δεν έχω καθόλου αυταπάτες ότι αυτό που συμβαίνει στη Γάζα πρόκειται να λήξει κάποια στιγμή σύντομα, καθώς έχει ανοίξει για τα επόμενα λίγα χρόνια μια εξαιρετικά ευμετάβλητη περίοδος που θα ταλαντεύεται ανάμεσα σε κύματα επιταχυνόμενης βίας τα οποία θα διαδέχονται στιγμές επιβραδυμένης φθοράς, ενόσω η απειλή περιφερειακών αναφλέξεων θα παραμένει διαρκώς παρούσα. Ενώ το τίμημα είναι ήδη τεράστιο για την κοινωνία της Γάζας, το παράδειγμα του Όσλο -που στηριζόταν στο διαχωρισμό και τον έλεγχο- έχει καταρρεύσει πλήρως. Το Ισραήλ σήμερα έχει κολλήσει στη Γάζα και δεν έχει καμία λύση για το λαό της, ούτε οποιαδήποτε μέσα για να εξολοθρεύσει την αντίστασή του. Έτσι, το Ισραήλ τείνει επίσης να υποστεί αυξανόμενες απώλειες στο πεδίο της μάχης, ενώ η ίδια η Ισραηλινή πολιτειακή οντότητα γίνεται πιο διχασμένη, καθώς υπόκειται σε κατακερματισμούς και ακόμα και σημαντική μετανάστευση. Η Δύση θα επιχειρήσει να περιορίσει αυτές τις συνέπειες όσο καλύτερα μπορεί, αν και θα υπάρξουν όρια στο πόσο θα μπορεί να προστατεύει επιχειρησιακά, οικονομικά και στρατιωτικά το Ισραήλ σε ένα πλαίσιο όπου αυτό γίνεται πιο απερίσκεπτο, πιο διαιρεμένο και λειτουργεί ως βάρος για τον εαυτό του και τους συμμάχους του. Πολύ περισσότερο αν εμφανιστεί και μια πλατιά διεθνής εκστρατεία που απαιτεί κατάπαυση του πυρός και την υλοποίηση μιας δίκαιης λύσης για τον Παλαιστινιακό λαό.