Οι κατακτήσεις του Οκτώβρη από την πένα του Βικτόρ Σερζ

Ο Σερζ
Ο πρώτος λόγος που επικαλούμαστε για να στηρίξουμε τον ισχυρισμό ότι αυτό το βιβλίο είναι πολύτιμο είναι η προσωπικότητα, η ίδια η ζωή του συγγραφέα του.
Ο Βίκτορ Λβόβιτς Κίμπαλτσιτς γεννήθηκε στις 30 Δεκέμβρη 1890 στις Βρυξέλλες, από Ρώσους γονείς, φυγάδες ναρόντνικους.
Στα νεανικά του χρόνια εντάχθηκε στο αναρχικό κίνημα και πλήρωσε αυτήν την επιλογή με μια πενταετή «θητεία» στις γαλλικές φυλακές. Βγαίνοντας διέφυγε στη Βαρκελώνη, όπου ήρθε σε επαφή με το εκεί ισχυρό αναρχοσυνδικαλιστικό κίνημα, αλά και γνώρισε τους μετέπειτα συντρόφους του στο POUM. Ο Βικτόρ Σερζ «γεννήθηκε» στη Βαρκελώνη: ήταν το ψευδώνυμο με το οποίο ο Κίμπαλτσιτς άρχισε να γράφει στην Tierra y Libertad (Γη και Ελευθερία).
Με το ξέσπασμα της Οκτωβριανής Επανάστασης, όπως πολλοί άλλοι, αποφάσισε να ταξιδέψει στη Ρωσία, όπου έφτασε ύστερα από πολλές περιπέτειες, στα 1919. Γνωρίζοντας από κοντά τις πραγματικότητες της επανάστασης, εντάχθηκε στους μπολσεβίκους και υπηρέτησε στην 3η Διεθνή. Υπήρξε τακτικός αρθρογράφος στο Inprecor (το δελτίο «Διεθνούς Αλληλογραφίας» της Κομιντέρν), ενώ ανέλαβε αποστολές στο Βερολίνο και στη Βιέννη, που εκείνη την εποχή ήταν τα πιο καυτά μέτωπα για τη Διεθνή.
Όταν εντάθηκαν τα φαινόμενα της γραφειοκρατικοποίησης στο κόμμα και στο κράτος, εντάχθηκε στην Αριστερή Αντιπολίτευση και παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του στη γραμμή της πολιτικής αντίστασης στο σταλινισμό. Όπως πολλοί άλλοι, το πλήρωσε με διώξεις και το χαμό προσφιλών του προσώπων. Ο ίδιος συνελήφθη και φυλακίστηκε, ενώ το 1933 εξορίστηκε στο Όρενμπουργκ. Απελάθηκε από τη Ρωσία το 1936 –λίγο πριν ξεσπάσει το μεγάλο κύμα των εξοντωτικών «εκκαθαρίσεων»–  ύστερα από μια διεθνή καμπάνια διανοουμένων και συγγραφέων που απαίτησαν την απελευθέρωσή του. 
Παρέμεινε πάντα θερμός υποστηρικτής της Οκτωβριανής Επανάστασης. Συνεργάστηκε με τον Τρότσκι, παρά τις διαφωνίες μεταξύ τους (για την Κρονστάνδη, για τη συνολική αποτίμηση του σταλινικού καθεστώτος, για το ρόλο του POUM στην ισπανική επανάσταση κ.ο.κ.). Μια απάντηση σε όσους υπερβάλλουν σχετικά με αυτές τις διαφωνίες –αποσπώντας τες από το πρωτοφανώς σκληρό ιστορικό υπόβαθρό τους– είναι το γεγονός ότι μετά τη δολοφονία του Τρότσκι, ο Σερζ ανέλαβε μαζί με τη Νατάλια Σέντοβα Τρότσκι να γράψουν τη εγκεκριμένη βιογραφία του, με τίτλο «Η ζωή και ο θάνατος του Λεόν Τρότσκι».
Έζησε τα υπόλοιπα χρόνια του παλεύοντας και γράφοντας. Άφησε πίσω του πολλά λογοτεχνικά βιβλία (όπως το διάσημο Η υπόθεση του συντρόφου Τουλάγιεφ), αλλά και σημαντικά πολιτικά βιβλία, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν –κατά τη γνώμη μας– το Έτος Ένα της Ρωσικής Επανάστασης, οι συγκλονιστικές Αναμνήσεις ενός επαναστάτη και οι Μαρτυρίες για τη γερμανική επανάσταση.
Με την υγεία του κατεστραμμένη από τις φυλακές στην Ευρώπη και τη Ρωσία, πέθανε σε ηλικία 57 χρονών, στις 17 Νοέμβρη 1947, πάμπτωχος στο Μεξικό. Δεν είχε εθνικότητα και τα νεκροταφεία αρνούνταν την ταφή του. Τελικά κηδεύτηκε ως «Ισπανός δημοκράτης».
Είναι μια ζωή-παράδειγμα, που απεικονίζει μια ολόκληρη «γενιά»: τη γενιά των επαναστατών του κορυφαίου στην ιστορία κύματος των εργατικών αγώνων, του κύματος του 1917.
Το βιβλίο
Το Έτος Ένα έχει πίσω του μια ολόκληρη περιπέτεια. Για πολλές δεκαετίες συκοφαντήθηκε από την «ορθόδοξη» σταλινική πτέρυγα που κυριαρχούσε μέσα στην Αριστερά. Τα αντίτυπά του κατάσχονταν και καταστρέφονταν στη Ρωσία και στην ανατολική Ευρώπη. Η κατοχή ενός τέτοιου βιβλίου ήταν λόγος δίωξης στην Ανατολή και πολιτικής απομόνωσης στη Δύση.
Όμως το Έτος Ένα επιβίωσε: κυκλοφορεί μεταφρασμένο σε πολλές γλώσσες και βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων της διεθνούς ριζοσπαστικής Αριστεράς για τα 100 χρόνια από το 1917. Όχι τυχαία.
Ο Σερζ παρουσιάζει τις κατακτήσεις του Οκτώβρη όχι με τον ψυχρό τρόπο του εξατομικευμένου αναλυτή, αλλά με τη βαθιά ταύτιση του κομουνιστή διανοουμένου με την εργατική επανάσταση. Μας δίνει έτσι όλο το ιστορικό υπόβαθρο για την υπεράσπιση της κληρονομιάς της Ρωσικής Επανάστασης, για την αντίσταση στην αστική ιδεολογική και πολιτική αντεπίθεση που επιχειρεί να ξεφορτωθεί το νεογέννητο «παιδί» τού 1917 –την πρώτη νικηφόρα εργατική επανάσταση– μαζί με τα βρόμικα νερά του σταλινικού καθεστώτος που ακολούθησε.
Ακριβώς επειδή ο Σερζ ταυτίζεται με το 1917, δεν ανέχεται τις ευκολίες και τις απλουστεύσεις. Δεν διστάζει να ξύσει τις πληγές, να δείξει αυτά που θεωρεί λάθη, να καυτηριάσει επιλογές που θα έπρεπε να γίνουν διαφορετικά ή να μη γίνουν καθόλου. Ανοίγει τη «συζήτηση» για την Κρονστάνδη, για την ίδρυση της Τσεκά, για την κατάργηση του δικαιώματος των φραξιών μέσα στο κόμμα κ.ο.κ. Όμως και σε αυτό το κρίσιμο σημείο δεν ξεπέφτει στις παγωμένες μεθόδους του νεκροτομείου. Δίπλα σε κάθε «λάθος» που εντοπίζει, φροντίζει να παραθέτει τις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες μέσα στις οποίες αυτό έγινε, διατυπώνει ελεύθερα τη γνώμη του αλλά ταυτόχρονα δεν ξεχνά να αναρωτηθεί αν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Με αυτήν τη μέθοδο ο Σερζ παραμένει σταθερός στη μεγάλη παράδοση των συζητήσεων μέσα στην «παλιά φρουρά» του επαναστατικού μαρξισμού, των συζητήσεων που μπορούσαν να γίνουν σκληρές –γιατί ψηλαφούσαν μεγάλα επίδικα ζητήματα– αλλά που πάντα διατηρούσαν ακέραιο το ενιαίο πλαίσιο που προέκυπτε από την κοινή στράτευση στον ίδιο μεγάλο σκοπό της σοσιαλιστικής απελευθέρωσης.
Η έκδοση
Η έκδοση ενός τέτοιου βιβλίου έχει προϋποθέσεις.
Επιλέξαμε να πάρουμε ως σημείο αναφοράς την έκδοση των Haymarket Books (Σικάγο 2015), όχι μόνο γιατί συνδεόμαστε αδελφικά με τα H.B., αλλά και γιατί τη θεωρούμε την πληρέστερη. Ευχαριστούμε τον Φοίβο Αρβανίτη για τη δουλειά του στη μετάφραση, για την εργασία του στην απόδοση των σημειώσεων και των ονομάτων, για την αντιπαραβολή με παλιότερες εκδόσεις και πηγές στα γαλλικά, όπου αυτό ήταν αναγκαίο.
Επιλέξαμε να παραθέσουμε και τους δύο προλόγους που ο ίδιος ο Σερζ έχει γράψει για το βιβλίο αυτό, στα 1930 και στα 1938.
Κυρίως όμως επιλέξαμε να συμπεριλάβουμε στην έκδοση τον Επίλογο (Post Face) που ο Σερζ έγραψε για το Έτος Ένα το 1947 στο Μεξικό, 30 χρόνια μετά τη Ρωσική Επανάσταση. Οι λόγοι γι’ αυτήν την επιλογή ήταν αφενός ένας οφειλόμενος σεβασμός στον Σερζ και στις αποφάσεις του και αφετέρου η ίδια η αξία του κειμένου του Επιλόγου, το οποίο πολλοί αναλυτές και εκδότες του Σερζ διεθνώς χαρακτηρίζουν ως πολιτική διαθήκη του.
Στα 100 χρόνια από το 1917, ο καπιταλισμός εξακολουθεί να βρίσκεται βυθισμένος στην πιο βαθιά κρίση που έχει αντιμετωπίσει μετά το 1929. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, που στην Ελλάδα έχουν πάρει τη μορφή της μνημονιακής βαρβαρότητας, χιλιάδες και χιλιάδες αγωνιστές και αγωνίστριες της εργατικής τάξης και των κοινωνικών κινημάτων αναζητούν την εναλλακτική λύση. Σε αυτόν τον κόσμο αφιερώνεται αυτό το βιβλίο, με την ελπίδα ότι θα είναι χρήσιμο στη διαμόρφωση των απόψεών του και κυρίως στο μέλλον των αγώνων του.

Red Marks, 
Μάρτης 2017