Αφιέρωμα στην Οκτωβριανή Επανάσταση

Η παράδοση του Οκτώβρη του 1917

Του Φιλ Γκάσπερ*
Μετάφραση: Διονυσία Στεφανοπούλου

Στην πραγματικότητα το 1917 υπήρξαν δύο επαναστάσεις στη Ρωσία. Η πρώτη έγινε τον Φεβρουάριο (Μάρτιο με το νέο ημερολόγιο) ως αποτέλεσμα της καταστροφικής συμμετοχής της Ρωσίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και της ουσιαστικής κατάρρευσης της ρωσικής οικονομίας. Το παλιό τσαρικό καθεστώς σαρώθηκε από μια μεγάλη εξέγερση εργατών, αγροτών και στρατιωτών, που ξέσπασε την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας και με επικεφαλής τις εργάτριες της υφαντουργίας στην Πετρούπολη.
«Οι εργαζόμενες γυναίκες», έγραψε ένας αυτόπτης μάρτυρας, «οδηγημένες στην απόγνωση από την πείνα και τον πόλεμο, παρουσιάστηκαν σαν την καταιγίδα που καταστρέφει τα πάντα στο διάβα της με τη σφοδρότητα των δυνάμεων της φύσης».
Αλλά ενώ το παλαιό καθεστώς κατέρρευσε, δεν συνέβη το ίδιο με την παλιά ταξική δομή. Αυτό αντικατοπτριζόταν στην προσωρινή κυβέρνηση που συστάθηκε μετά την πτώση του τσάρου. Ο σκοπός της ήταν να κινηθεί προς την κατεύθυνση της περιορισμένης συνταγματικής δημοκρατίας, όπως αυτής που υπάρχει σήμερα στις χώρες του καπιταλισμού. Οι μάζες θα μπορούσαν να συμμετέχουν σε εκλογικές τελετές κάθε λίγα χρόνια, αλλά η πραγματική εξουσία θα παρέμενε στα χέρια της μικρής μειοψηφίας που έλεγχε τον πλούτο της χώρας.
Για αρκετούς μήνες υπήρχε μια εύθραυστη ισορροπία δυνάμεων. Στην ύπαιθρο, όπου ζούσε η πλειονότητα του πληθυσμού της Ρωσίας, εξαθλιωμένοι αγρότες άρχισαν να καταλαμβάνουν τις περιουσίες των γαιοκτημόνων και να τις μοιράζονται. Στις πόλεις, η πάλη διεξαγόταν ανάμεσα στις νέες τάξεις που είχαν αναδυθεί, ως αποτέλεσμα της προσπάθειας της Ρωσίας να εισέλθει στον 20ό αιώνα με τη γρήγορη εκβιομηχάνιση: από τη μια πλευρά οι καπιταλιστές, που έκαναν τεράστιες περιουσίες από τα μεγάλα νέα εργοστάσια, από την άλλη, μια μικρή αλλά εξαιρετικά ισχυρή εργατική τάξη που είχε δημιουργηθεί στα ίδια αυτά εργοστάσια.
Στην επανάσταση του 1905, οι εργάτες, είχαν προκαλέσει την παλαιά τάξη πραγμάτων με μια σειρά μαζικών απεργιών, αλλά ήρθαν αντιμέτωποι με έναν στρατό αγροτών που παρέμεναν πιστοί στον τσάρο. 
Μετά τη Φεβρουαριανή Επανάσταση του 1917, τα σοβιέτ εμφανίστηκαν παντού στη Ρωσία. Τους επόμενους μήνες αναπτύχθηκε μια κατάσταση «δυαδικής εξουσίας», ανάμεσα στα σοβιέτ και την προσωρινή κυβέρνηση. Είτε οι προνομιούχες τάξεις θα έπαιρναν τον έλεγχο της παλαιάς κρατικής μηχανής και τα σοβιέτ τελικά θα συντρίβονταν, είτε τα σοβιέτ θα σχημάτιζαν το θεμέλιο μιας νέας κοινωνίας που θα κατέστρεφε τον παλιό κρατικό μηχανισμό και θα ανέτρεπε την παλιά κυρίαρχη τάξη.
Η ρήξη ήρθε τον Οκτώβρη. Η προσωρινή κυβέρνηση είχε απολέσει κάθε αξιοπιστία στα μάτια της μεγάλης πλειοψηφίας. Ήταν ανίκανη να δώσει στους εργάτες και τους αγρότες αυτό που ήθελαν: ειρήνη, ψωμί και γη. Αυτές ήταν οι συνθήκες που επέτρεψαν στο Κόμμα των Μπολσεβίκων, με την ηγεσία του Λένιν και του Τρότσκι, να πρωταγωνιστήσει σε μια δεύτερη επανάσταση που εκτόπισε την παλιά κυρίαρχη τάξη.
Τα σοβιέτ αποτέλεσαν τη βάση για μια νέα επαναστατική κυβέρνηση, που αντιστοιχούσε σε ένα σύστημα πολύ πιο δημοκρατικό από οποιοδήποτε άλλο είχε εμφανιστεί προηγουμένως ή από οποιοδήποτε άλλο υπάρχει σήμερα. «Ποτέ άλλοτε δεν υπήρξε πολιτικό σώμα με μεγαλύτερη ευαισθησία και πιο άμεση ανταπόκριση στη λαϊκή θέληση», έγραψε ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζον Ριντ, που έγινε αυτόπτης μάρτυρας της δράσης των σοβιέτ. «Και αυτό ήταν απαραίτητο, αφού σε καιρούς επανάστασης η λαϊκή θέληση μεταβάλλεται πολύ γρήγορα».
Οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι στα σοβιέτ ήταν ανακλητοί και έπρεπε να λογοδοτούν τακτικά στις μαζικές εργατικές συνελεύσεις. Η μάζα του πληθυσμού λάμβανε μέρος στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων, κάτι που δεν έχει γίνει ποτέ δυνατό στις καπιταλιστικές κοινωνίες.
Την εποχή που οι μπολσεβίκοι πρωτοστάτησαν στην πρώτη σοβιετική κυβέρνηση, περίπου ένας εργάτης στους δέκα ήταν μέλος του κόμματος. Με δεδομένη τη μεγάλη υποστήριξη στους μπολσεβίκους, δεν μας εκπλήσσει το γεγονός ότι το παλαιό καθεστώς κατέρρευσε σαν πύργος από τραπουλόχαρτα. Ο Μάρτοφ, ηγετικό στέλεχος των μενσεβίκων, κύριων πολιτικών αντιπάλων των μπολσεβίκων μέσα στην αριστερά, έγραψε τότε: «Καταλάβετε, σας παρακαλώ, ότι αυτό που έχουμε μπροστά μας εντέλει  είναι η νικηφόρα εξέγερση του προλεταριάτου -σχεδόν ολόκληρο το προλεταριάτο υποστηρίζει τον Λένιν και προσδοκά την κοινωνική του απελευθέρωση μέσω της εξέγερσης».
Η επανάσταση ξεκίνησε και καθοδηγήθηκε από την οργανωμένη εργατική τάξη, τραβώντας πίσω της τις αγροτικές μάζες. Χωρίς την υποστήριξη των εκατομμυρίων αγροτών μέσα στον στρατό, οι εργάτες θα είχαν συντριβεί, όπως το 1905. Επειδή ο ξεσηκωμός των εργατών επέτρεψε στους αγρότες να καταλάβουν και να κρατήσουν τη γη, οι αγρότες δέχτηκαν τη νέα εξουσία των σοβιέτ και την ηγεσία των μπολσεβίκων, που πλειοψηφούσαν πλέον στα σοβιέτ.
Για πρώτη φορά στην ιστορία οι εργάτες πήραν την κρατική εξουσία σε μια χώρα, και φάνηκε ότι ξημέρωνε μια νέα εποχή στην ανθρώπινη ιστορία. Ο Ιταλός επαναστάτης Αντόνιο Γκράμσι διακήρυσσε εκείνη την εποχή: «Η Ρωσική Επανάσταση είναι ο θρίαμβος της ελευθερίας... δημιουργώντας για τον εαυτό της ένα προς ένα τα όργανα που χρειάζεται η νέα κοινωνική ζωή».
Όταν πήραν την εξουσία, οι μπολσεβίκοι αμέσως νομιμοποίησαν την κατάληψη της γης από τους αγρότες στην ύπαιθρο και ανακοίνωσαν ότι τα εργοστάσια θα ελέγχονταν από τους εργάτες. Για να καταστεί σαφές ότι οι αποφάσεις δεν ήταν απλές υποσχέσεις μιας ιδιοτελούς ελίτ, ανακοινώθηκε ότι οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι θα λάμβαναν τον μέσο μισθό του ειδικευμένου βιομηχανικού εργάτη.
Η νέα κυβέρνηση κατάργησε τη θανατική ποινή. Ανακοίνωσε το διαχωρισμό του κράτους και της εκπαίδευσης από την εκκλησία και καθιέρωσε πλήρη θρησκευτική ελευθερία, τερματίζοντας τη νομιμοποιημένη καταπίεση των Εβραίων και των άλλων θρησκευτικών μειονοτήτων. Η παιδεία έγινε δωρεάν για όλους και ξεκίνησε μια μαζική εκστρατεία κατά του αναλφαβητισμού. Οι χώρες της παλαιάς Ρωσικής Αυτοκρατορίας απέκτησαν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Όλη η παλιά νομοθεσία που είχε χρησιμεύσει για την καταπίεση των γυναικών ανατράπηκε. Οι ίσες αμοιβές καθιερώθηκαν με νόμο. Οι γάμοι μπορούσαν να λυθούν ύστερα από αίτημα οποιουδήποτε από τους συζύγους. Στα μη νόμιμα παιδιά δόθηκαν ίσα δικαιώματα με τα παιδιά εντός γάμου. Όλοι οι νομικοί περιορισμοί για τις αμβλώσεις καταργήθηκαν. Το κράτος προσέφερε κοινωνική προστασία στις μητέρες και στα παιδιά τους, ιδρύοντας στέγες μητρότητας και δωρεάν παιδικούς σταθμούς. Το πιο σημαντικό, γυναικεία τμήματα δημιουργήθηκαν σε όλες τις περιοχές της χώρας με σκοπό να οργανώσουν τις γυναίκες για να παίξουν ενεργό ρόλο στην αλλαγή της κοινωνίας. Σύμφωνα με τον Βρετανό συγγραφέα Κόλιν Γουίλσον, «οι αγρότισσες τραγουδούσαν τραγούδια που μιλούσαν για το πώς θα χώριζαν τους συζύγους τους αν τις χτυπούσαν». Η ομοφυλοφιλία έπαψε να θεωρείται έγκλημα και όλες οι ερωτικές πρακτικές αφαιρέθηκαν από τον ποινικό κώδικα. 
Η ζωτικότητα της νέας κοινωνίας αντικατοπτριζόταν στην πολύ μεγάλη καλλιτεχνική δραστηριότητά της. Υπήρξε άνθηση των εικαστικών τεχνών, του θεάτρου, του κινηματογράφου και της λογοτεχνίας. Ο Βικτόρ Σερζ, αναρχοσυνδικαλιστής που προσχώρησε στο Κόμμα των Μπολσεβίκων λίγο μετά την επανάσταση, περιέγραψε αυτές τις πλευρές της άνθησης στο βιβλίο του Έτος Πρώτο της Ρωσικής Επανάστασης:
Μεγάλη δίψα για γνώση προέκυψε σ’ ολόκληρη τη χώρα και εμφανίστηκαν παντού νέα σχολεία, μαθήματα ενηλίκων, πανεπιστήμια και εργατικές σχολές. Αναρίθμητες νέες πρωτοβουλίες έφεραν στο προσκήνιο τη διδασκαλία ανήκουστων, εντελώς ανεξερεύνητων γνωστικών πεδίων. Αυτή την περίοδο επίσης τα μουσεία εμπλουτίστηκαν με ιδιωτικές συλλογές που είχαν δημευθεί: η εν λόγω δήμευση καλλιτεχνικού πλούτου έγινε με μεγάλη τιμιότητα και φροντίδα. Ούτε ένα έργο, ανεξαρτήτως της σημασίας του, δεν χάθηκε.

Σε μια μόνο χώρα; 
Τα βήματα που έγιναν τους πρώτους μήνες και τα πρώτα χρόνια της επανάστασης ήταν εντυπωσιακά. Ωστόσο, όπως είχε επισημάνει ο Μαρξ, οι άνθρωποι δεν φτιάχνουν την ιστορία μέσα σε συνθήκες δικής τους επιλογής. Οι προηγούμενοι σοσιαλιστές δεν ανέμεναν ότι οι εργάτες θα καταλάμβαναν την εξουσία σε μια χώρα όπως η Ρωσία του 1917. Περίμεναν ότι η επανάσταση θα γινόταν στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, όπου υπήρχε υψηλή παραγωγικότητα, προηγμένη τεχνολογία και ειδικευμένο εργατικό δυναμικό.
Αντίθετα, η Ρωσία είχε μόλις αρχίσει τη δύσκολη προσπάθεια να βγει από τον Μεσαίωνα. Ο πόλεμος έκανε τα πράγματα ακόμα χειρότερα, καθώς είχε καταστρέψει μεγάλο μέρος της οικονομίας της χώρας, αφήνοντας τους σιδηροδρόμους, τις επικοινωνίες και τη βιομηχανία να παραπαίουν. Το καλοκαίρι του 1918 είχε ξεσπάσει επιδημία χολέρας στην Πετρούπολη και είχε εξαπλωθεί λιμός. Ταυτόχρονα, αντεπαναστατικά στοιχεία άρχισαν να βιαιοπραγούν. Μια δολοφονική απόπειρα κατά του Λένιν τον άφησε βαριά τραυματισμένο.
Τόσο ο Λένιν όσο και ο Τρότσκι ήταν σαφείς ότι χωρίς διεθνή υποστήριξη η επανάσταση δεν θα μπορούσε να επιζήσει στη Ρωσία, όπου η εργατική τάξη αποτελούσε λιγότερο από το 2% του συνολικού πληθυσμού. Η ίδρυση σοσιαλιστικών δημοκρατιών σε ανεπτυγμένες χώρες όπως η Γερμανία και η Γαλλία ήταν ουσιώδης. Αυτές θα μπορούσαν να στείλουν τρακτέρ και μηχανήματα για να βοηθήσουν τη γρήγορη εκβιομηχάνιση της Ρωσίας. Διαφορετικά θα βάθαινε η κρίση, θα εμφανίζονταν περισσότερες ελλείψεις και τελικά οι αγρότες θα έπαυαν να υποστηρίζουν το σοβιετικό κράτος. Ο Λένιν έθεσε τα ζητήματα ψυχρά τον Μάρτιο του 1919: «Η απόλυτη αλήθεια είναι ότι χωρίς την επανάσταση στη Γερμανία θα χαθούμε».
Η πίστη στη δυνατότητα της διεθνούς επανάστασης δεν ήταν απλή φαντασίωση. Εκατομμύρια εργάτες σε ολόκληρο τον κόσμο είχαν αντλήσει έμπνευση από το κουράγιο και το όραμα των μπολσεβίκων. 
Στη Γερμανία και την Αυστρία, η μοναρχία κατέρρευσε και δημιουργήθηκαν συμβούλια εργατών, στρατιωτών και ναυτών. Στην Ουγγαρία, τη Βαυαρία, τη Φινλανδία και τη Λετονία, ήρθαν για λίγο στην εξουσία σοβιετικές κυβερνήσεις. Ο Οθωμανός σουλτάνος ανατράπηκε. Στην Ιταλία υπήρξε το κύμα των εργοστασιακών καταλήψεων. Το ιρλανδικό εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα πολέμησε τον βρετανικό στρατό στα ίσα, και στην ίδια τη Βρετανία υπήρξε μια τεράστια άνοδος του εργατικού ακτιβισμού, με εργατικά συμβούλια να ιδρύονται για λίγο στη Γλασκόβη. Στη Βόρεια Αμερική υπήρξαν γενικές απεργίες στο Σιάτλ και το Γουίνιπεγκ. Αλλά κανένα από αυτά τα κινήματα δεν ήταν τόσο οργανωμένο ώστε να διεκδικήσει την εξουσία για λογαριασμό της εργατικής τάξης. Πουθενά αλλού εκτός από τη Ρωσία δεν είχε χτιστεί εκ των προτέρων ένα πειθαρχημένο, επαναστατικό κόμμα όπως των μπολσεβίκων.
Η ήττα αυτού του πρώτου κύματος επαναστατικής δράσης που ακολούθησε τη Ρωσική Επανάσταση δεν σήμαινε ότι ο καπιταλισμός βρισκόταν εκτός κινδύνου. Σε όλο τον κόσμο ιδρύθηκαν κομουνιστικά κόμματα που επιδίωκαν την επαναστατική κατάληψη της εξουσίας, και το 1919 οι μπολσεβίκοι ίδρυσαν την Τρίτη (Κομουνιστική) Διεθνή (Κομιντέρν) για να τα ενώσουν. Η Κομιντέρν ζητούσε την αντιιμπεριαλιστική συμμαχία των εθνικοαπελευθερωτικών και αντιαποικιακών εξεγέρσεων με τη Σοβιετική Ρωσία και με τα εργατικά κινήματα που αντιμάχονταν τον καπιταλισμό.
Ασφαλώς δεν αρκούσε να περιμένουν οι μπολσεβίκοι την επανάσταση σε άλλες χώρες. Το 1918, είκοσι δύο ξένοι στρατοί από χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Βρετανία και η Γαλλία εισέβαλαν στη Ρωσία και ενίσχυσαν τον Λευκό Στρατό της αποκαθηλωμένης κυρίαρχης τάξης. Η σοβιετική κυβέρνηση αναγκάστηκε να διαθέσει όλους τους πόρους της για την άμυνα της εργατικής δημοκρατίας.
Ο επαναστατικός Κόκκινος Στρατός, υπό την ηγεσία του Τρότσκι, εντέλει νίκησε τις δυνάμεις της αντεπανάστασης, αλλά με τεράστιες ανθρώπινες και υλικές απώλειες. Τον Μάη του 1919, η ρωσική βιομηχανία είχε περιοριστεί στο 10% του κανονικού της εφοδιασμού σε καύσιμα. Η παραγωγή βιομηχανικών αγαθών είχε πέσει στο 13% του ήδη χαμηλού επιπέδου του 1913. Εβδομήντα εννέα τοις εκατό του σιδηροδρομικού συστήματος ήταν εκτός λειτουργίας. Πολλά βασικά καταναλωτικά αγαθά ήταν απρόσιτα.
Ο αριθμός των εργατών στις πόλεις έπεσε από 3 εκατομμύρια σε 1,25 εκατομμύρια. Χιλιάδες αφοσιωμένοι μαχητές της εργατικής τάξης πέθαναν στον εμφύλιο πόλεμο. Ο ιστορικός Ε.Χ. Καρ αναφέρει ότι η έλλειψη τροφίμων οδήγησε σε «μαζική φυγή των βιομηχανικών εργατών από τις πόλεις και επιστροφή στην κατάσταση του αγρότη». Μέχρι το 1921, η Πετρούπολη είχε απολέσει το 57,5% του συνολικού της πληθυσμού και η Μόσχα το 44,5%.
Ό,τι είχε κερδίσει η επανάσταση κινδύνευε να το χάσει λόγω έλλειψης πόρων. Ο ιστορικός Κέβιν Μέρφι έδειξε ότι σε ορισμένα εργοστάσια οι εργάτες διατήρησαν σε σημαντικό βαθμό τον έλεγχο της παραγωγής μέχρι το 1927, κερδίζοντας τακτικές μισθολογικές αυξήσεις. Αλλά σε άλλα, η εργατική εξουσία κατέληξε να αποτελεί αφηρημένο σύνθημα, ενώ τα σοβιέτ έγιναν κάτι λίγο παραπάνω από χώροι συζήτησης. Από το 1919 και για περισσότερους από δεκαοκτώ μήνες δεν έγιναν εκλογές στο Σοβιέτ της Μόσχας.
Μέσα στις δύσκολες συνθήκες του εμφυλίου πολέμου και των συνεπειών του, οι μπολσεβίκοι ένιωσαν υποχρεωμένοι να θέσουν εκτός νόμου τα πολιτικά κόμματα που επέκριναν την επανάσταση, ορισμένα εκ των οποίων είχαν ταχθεί ανοιχτά στο πλευρό της αντεπανάστασης. Αυτή η διάβρωση της δημοκρατίας ήταν άμεσο αποτέλεσμα της παρέμβασης των δυτικών καπιταλιστικών δυνάμεων. Οι αντεπαναστατικές δυνάμεις δεν μπόρεσαν να συντρίψουν το κράτος των εργατών απέξω, αλλά είχαν δημιουργήσει τις συνθήκες για την παρακμή του από μέσα, όπως φαινόταν από τις σοβαρές και ενίοτε βίαιες εντάσεις ανάμεσα στην εργατική τάξη και την αγροτιά.
Την εποχή που πέθανε ο Λένιν, τον Ιανουάριο του 1924, το Κόμμα των Μπολσεβίκων είχε αλλάξει πολύ σε σχέση με την εργατική οργάνωση που ήταν το 1917. Καθώς ατονούσαν τα δημοκρατικά σοβιέτ, το κόμμα πέρασε στον έλεγχο μιας γραφειοκρατίας επαγγελματιών αξιωματούχων και οπορτουνιστών. Το 1922, μόνο ένα μέλος στα σαράντα ήταν στο κόμμα πριν από τον Οκτώβρη του 1917. Επικεφαλής αυτής της διευρυνόμενης γραφειοκρατίας ήταν ο Ιωσήφ Στάλιν, που είχε παίξει έναν περιορισμένο ρόλο στην Επανάσταση του 1917, αλλά που είχε καταφέρει να ανελιχθεί στη θέση του γενικού γραμματέα του κόμματος. Τα πρώτα χρόνια μετά το θάνατο του Λένιν, ο Στάλιν νίκησε όλους τους αντιπάλους του και από το 1928 είχε πλέον κυριαρχήσει.
Αντεπανάσταση
Η νέα κομματική/κρατική γραφειοκρατία δεν ενδιαφερόταν πλέον για την παγκόσμια επανάσταση. Αντίθετα, οι γραφειοκράτες ενδιαφέρονταν κυρίως για τα συμφέροντα του σοβιετικού κράτους, και για τα δικά τους ως ηγετών του. Σε συνάφεια με τα παραπάνω, ο Στάλιν και οι υποστηρικτές του προέβαλαν το δόγμα του «σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα». Το καθήκον των κομουνιστικών κομμάτων στις άλλες χώρες δεν ήταν να προετοιμάσουν την επανάσταση, αλλά να υποστηρίξουν τα συμφέροντα του ρωσικού κράτους. Η Κομιντέρν μετατράπηκε σε όργανο της εξωτερικής πολιτικής του Στάλιν και η εγκατάλειψη της παγκόσμιας επανάστασης έγινε αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Τα τελευταία ίχνη της επανάστασης εξαλείφθηκαν καθώς η χώρα ρίχτηκε στη βίαιη εκβιομηχάνιση, στις πλάτες της εργατικής τάξης και της αγροτιάς. Η Ρωσία είχε γίνει ένα τεράστιο στρατόπεδο εργασίας και τα εναπομείναντα μέλη της «παλιάς φρουράς» των μπολσεβίκων έπεσαν θύματα εκκαθαρίσεων. Αυτή η σταλινική αντεπανάσταση μετέτρεψε τη Ρωσία σε χώρα όπου είχε εγκαθιδρυθεί ο κρατικός καπιταλισμός, όπου η οικονομία βρισκόταν στην κατοχή του κράτους, αλλά το κράτος το έλεγχε μια νέα κυρίαρχη τάξη -που εκμεταλλευόταν τους εργάτες με τον ίδιο τρόπο που τους εκμεταλλεύονταν οι ιδιώτες καπιταλιστές σε άλλα μέρη του κόσμου.
Ο εκφυλισμός της Ρωσικής Επανάστασης δεν ήταν μονόδρομος. Εάν η επανάσταση είχε εξαπλωθεί από τη Ρωσία στις προηγμένες βιομηχανικές χώρες μετά το 1917, τότε η φρίκη της ηγεμονίας του Στάλιν θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί και οι εργάτες θα είχαν μπορέσει να πάρουν την εξουσία.
Ακόμα και μετά την υποχώρηση του πρώτου επαναστατικού κύματος, υπήρχε εναλλακτική. Ο Τρότσκι και η Αριστερή Αντιπολίτευση στη Ρωσία υποστήριζαν ότι οι μπολσεβίκοι έπρεπε να εξακολουθήσουν να παροτρύνουν την επαναστατική δράση σε άλλες χώρες. Αντ’ αυτού η Αριστερή Αντιπολίτευση συνετρίβη, τα μέλη της εκδιώχθηκαν από το κόμμα και φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν. Πάντως, ο Τρότσκι και όσοι τον ακολούθησαν διατήρησαν ζωντανή την υπόθεση του επαναστατικού σοσιαλισμού. Μας υπενθυμίζουν ότι ο δρόμος που πήρε ο Στάλιν ήταν ο ακριβώς αντίθετος από εκείνον που πρότειναν ο Μαρξ και ο Λένιν.
Παρά την τελική ήττα της Ρωσικής Επανάστασης, δεν πρέπει να ξεχνάμε τα επιτεύγματα των μπολσεβίκων. Πρέπει να τιμούμε την επανάσταση, αλλά, το πιο σημαντικό, να αντλούμε τα πολλά της διδάγματα προκειμένου να δυναμώσουμε σήμερα την πάλη μας ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα που αποδεικνύεται όλο και λιγότερο ικανό να καλύψει ακόμα και τις βασικότερες ανάγκες.

του Λαρς Τ. Λιχ*
Μετάφραση: Έφη Γαρίδη
Ολόκληρο στο Rproject

To «Ό λη η εξουσία στα σοβιέτ!» είναι σίγουρα ένα από τα πιο διάσημα συνθήματα στην επαναστατική ιστορία. Είναι στο ίδιο επίπεδο με το «Ισότητα, Αδελφότητα, Ελευθερία» ως σύμβολο μια ολόκληρης επαναστατικής εποχής. Θα ήθελα να εξετάσω αυτό το σύνθημα στο περιβάλλον που δημιουργήθηκε, τη Ρωσία του 1917, ώστε να δούμε πώς προέκυψε, από πού προήλθε, και σε ποιο βαθμό τέθηκε σε εφαρμογή. 
Το σύνθημα αποτελείται από τρεις λέξεις: βσιά βλαστ σοβέταμ, όπου «βσιά» σημαίνει όλη, «βλας» σημαίνει εξουσία και «σοβέταμ» σημαίνει στα σοβιέτ. Η ρωσική λέξη «σοβέτ» σημαίνει απλώς συμβουλή και, ακολούθως, συμβούλιο. Φυσικά είμαστε πλέον πολύ εξοικειωμένοι με τη ρωσική λέξη, γιατί φέρνει στο μυαλό τα συγκεκριμένα νοήματα που σχετίζονται με την επαναστατική εμπειρία του 1917. 
Όμως, θα ήθελα να ασχοληθώ με τη ρωσική σημασία του άλλου όρου σε αυτό το σύνθημα, του βλαστ. Η μετάφραση του όρου ως «εξουσία» δεν είναι απολύτως ορθή για μια σειρά λόγους. Χωρίς να μπω σε λεπτομέρειες, θα πω απλώς ότι στα ρωσικά το βλαστ έχει πιο ισχυρή έννοια από την αγγλική λέξη power, αναφέρεται δηλαδή στην εξουσιαστική αρχή μιας συγκεκριμένης χώρας. Για να έχει κάποιος βλαστ, πρέπει να έχει το δικαίωμα να έχει τον τελευταίο λόγο, να μπορεί να παίρνει αποφάσεις και να φροντίζει να υλοποιούνται. Ένα αποτελεσματικό βλαστ απαιτεί τον αταλάντευτο έλεγχο των ενόπλων δυνάμεων, μια ισχυρή αίσθηση νομιμότητας και αποστολής, και μια κοινωνική βάση. 
Ποιος είχε την εξουσία 
το 1917;
Η εξουσία των σοβιέτ ξεκίνησε το Φλεβάρη του 1917 και όχι τον Οκτώβρη. Πράγματι, μπορούμε να πούμε ότι οι βάσεις της εξουσίας για ολόκληρη τη χρονιά τέθηκαν τις πρώτες ώρες της επανάστασης, στη διάρκεια αυτού που αποκαλώ το «μπιγκ μπανγκ» της επανάστασης που έγινε στις 27 Φλεβάρη 1917. Στη διάρκεια εκείνης της ημέρας, συνέβησαν τα εξής:
1. Το τσαρικό βλαστ που είχε την κυριαρχία στη Ρωσία για πάνω από εκατό χρόνια κατέρρευσε στην πρωτεύουσα, την Πετρούπολη –στην πραγματικότητα εξαφανίστηκε. Ο τσαρισμός είχε υπάρξει βλαστ με την πλήρη έννοια του όρου: είχε τον έλεγχο των ενόπλων δυνάμεων, μια έντονη αίσθηση νομιμότητας και αποστολής και μια κοινωνική βάση. Το τέλος της δυναστείας των Ρομανόφ που ακολούθησε γρήγορα μετά την κατάρρευση της εξουσίας στην πρωτεύουσα ήταν απλώς η πιο εμφανής ένδειξη της εξαφάνισης του ιστορικού βλαστ σε όλη τη Ρωσία. 
2. Το Σοβιέτ της Πετρούπολης δημιουργήθηκε από διανοούμενους σοσιαλιστές που ζητούσαν αντιπροσώπους από τους εργάτες και σε λίγο και από τους στρατιώτες. Πολύ σύντομα η διάσημη Πρώτη Διαταγή που έβγαλε το σοβιέτ τού έδωσε την πιο απαραίτητη προϋπόθεση του βλαστ: τον έλεγχο των ενόπλων δυνάμεων. Με το να ζητά εκδημοκρατισμό και σχηματισμό επιτροπών στρατιωτών, το Σοβιέτ της Πετρούπολης κέρδισε την αφοσίωση και την εμπιστοσύνη των στρατιωτών. Το σοβιέτ είχε ακόμα, τουλάχιστον σε εμβρυακή μορφή, και τις άλλες προϋποθέσεις του βλαστ: εμπνεόταν από μια αίσθηση αποστολής για τον εκδημοκρατισμό της χώρας και είχε μια κοινωνική βάση από εργάτες και αγρότες (που εκπροσωπούνταν από τους στρατιώτες). 
3. Η προσωρινή κυβέρνηση σχηματίστηκε από φιλελεύθερους αστούς πολιτικούς. Παρόλο που η προσωρινή κυβέρνηση προσπάθησε να διεκδικήσει κάποια νομιμοποίηση, ήταν στην ουσία μια αντίδραση στη δημιουργία του σοβιέτ. Έτσι, ήδη από την αρχή οι ανώτερες τάξεις είχαν χάσει την ισορροπία τους, αφού ήρθαν αντιμέτωπες με ένα απρόσμενο εμπόδιο, τη λειτουργία ενός σοβιετικού βλαστ. Ευτυχώς γι’ αυτήν, η προσωρινή κυβέρνηση βρήκε συμμάχους στη μετριοπαθή σοσιαλιστική ηγεσία του σοβιέτ, που ένιωθε ως επιτακτική την ανάγκη να κρατήσει τα πιο προοδευτικά στοιχεία των αστών με το μέρος της επανάστασης.
Όσο προχωρούσε το 1917, έγινε εμφανές ότι η προσωρινή κυβέρνηση θα μπορούσε να πετύχει το πρόγραμμά της –πόλεμος μέχρι τη νίκη, αφοσίωση στους Συμμάχους, «νόμος και τάξη» μέσα στη χώρα– μόνο εξαλείφοντας το ανταγωνιστικό βλαστ που αντιπροσώπευαν τα σοβιέτ. Αυτό ήταν άμεση απόρροια της ίδιας της φύσης του βλαστ: μπορεί να υπάρχει μόνο ένα σε μία χώρα. Όταν ακούμε την έκφραση «διαδική εξουσία» ή αλλιώς ντβοεβλάστι, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η ύπαρξη περισσότερων του ενός βλαστ είναι αντίφαση. Για να παραφράσω μια έκφραση από τα γουέστερν, η προσωρινή κυβέρνηση και τα σοβιέτ αναγκάστηκαν να συνειδητοποιήσουν ότι «αυτή η χώρα δεν είναι αρκετά μεγάλη και για τους δυο μας».
Όλοι στη Ρωσία –δεξιοί, αριστεροί, κεντρώοι– συμφωνούσαν ότι το απολύτως απαραίτητο πρώτο βήμα προς την αντιμετώπιση της καλπάζουσας κρίσης στη χώρα ήταν η δημιουργία ενός σταθερού βλαστ. Το μόνο ερώτημα ήταν τι έπρεπε να εξαλειφθεί για να ανοίξει το δρόμο για το σταθερό βλαστ. Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι η πραγματική ιστορία πίσω από το 1917 δεν ήταν «πώς τα σοβιέτ ανέτρεψαν την προσωρινή κυβέρνηση» αλλά «πώς η προσωρινή κυβέρνηση απέτυχε να ανατρέψει τα σοβιέτ».
«Βλαστ»: Η κληρονομιά
Οι μπολσεβίκοι ήταν πλήρως προετοιμασμένοι να ανταποκριθούν στη νέα κατάσταση, για τον απλούστατο λόγο ότι πάντοτε τους απασχολούσε ιδιαίτερα η φύση του επαναστατικού βλαστ. Όπως το έθεσε ο Καμένεφ το 1910, οι προλετάριοι πρέπει πάντα «να ανεβάζουν όλα τα ζητήματα και όλες τις μάχες στο επίπεδο της μάχης για το βλαστ». 
Το σχέδιο των παλιών μπολσεβίκων είχε βγει μέσα από την εμπειρία του 1905. Ήταν μια στρατηγική για να αποκομίσουν τα μέγιστα δυνατά οφέλη στη διάρκεια και αμέσως μετά το ξέσπασμα της επανάστασης που οι μπολσεβίκοι πίστευαν ακράδαντα ότι θα γινόταν άμεσα στη Ρωσία. Εδώ, πάρα πολύ συνοπτικά, είναι τα βασικά σημεία αυτού του σχεδίου, με μαρξιστικούς όρους:
-  Η επανάσταση πρέπει να προκαλέσει ένα βλαστ βασισμένο στους εργάτες και τους αγρότες. Αυτοί, οι εργάτες και οι αγρότες, μαζί με άλλες «μισθωτές τάξεις», συναποτελούν το ναρόντ, το λαό. Έτσι η νέα επαναστατική κυβέρνηση θα σχημάτιζε ένα ναρόντναγια βλαστ. 
- Η εσωτερική δομή αυτού του βλαστ θα αποτελούνταν από το σοσιαλιστικό προλεταριάτο, δίνοντας έτσι πολιτική ηγεσία σε εθνικό επίπεδο στους χωρικούς. Αυτή η ζωτικής σημασίας σχέση εκφραζόταν από τον όρο «ηγεμονία», που είναι όρος-κλειδί στο λόγο των μπολσεβίκων. Η πεποίθηση ότι οι χωρικοί είναι ικανοί να καταλάβουν ποια είναι τα συμφέροντά τους, να παλέψουν γι’ αυτά και να δεχτούν την απαραίτητη πολιτική καθοδήγηση βασιζόταν σε σχετικά αισιόδοξες υποθέσεις για την πολιτική συνείδησή τους, υποθέσεις που οι μενσεβίκοι δεν συμμερίζονταν. 
- Ο σκοπός του ναρόντναγια βλαστ, της εξουσίας των εργατών και των αγροτών, ήταν να φτάσει την επανάσταση «ως το τέλος» (ντο κοντσά, άλλος ένας βασικός όρος στο λόγο των μπολσεβίκων που δυστυχώς χάνεται στις υπάρχουσες μεταφράσεις). Το να φτάσουν την επανάσταση ως το τέλος σήμαινε να πετύχουν τις μέγιστες δυνατές αλλαγές στη διάρκεια της επαναστατικής περιόδου. Έτσι οι μπολσεβίκοι επικεντρώθηκαν σε έναν εκτεταμένο κοινωνικό μετασχηματισμό στη Ρωσία. 
- Οι Ρώσοι φιλελεύθεροι, παρόλο που επίσης ήθελαν να ξεπεράσουν την τσαρική απολυταρχία, θα προσπαθούσαν αναπόφευκτα να σταματήσουν την επανάσταση στα μισά. Φοβούνταν τις σαρωτικές δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και επίσης φοβούνταν την άμεση συμμετοχή των εργατών και των αγροτών στην επαναστατική διαδικασία. Προκειμένου να σταματήσουν την επανάσταση σε ένα σημείο βολικό γι’ αυτούς, θα επιχειρούσαν να επιβάλουν την ηγεσία της τάξης τους πάνω στους χωρικούς. Αντίστοιχα, ο κύριος πολιτικός στόχος του σοσιαλιστικού προλεταριάτου πρέπει να είναι να καταπολεμήσουν την επιρροή των φιλελεύθερων πάνω στην αγροτιά. 
«Όλη»: Η πρόκληση 
του 1917
Αυτό που οι μπολσεβίκοι βρήκαν αποπροσανατολιστικό ήταν το γεγονός ότι το Σοβιέτ της Πετρούπολης, το όργανο της εξουσίας των εργατών και των αγροτών, δεν πάλευε ενάντια στην προσωρινή κυβέρνηση, αλλά προσπαθούσε να συνεργαστεί μαζί της. Με άλλα λόγια, η σοβιετική πλειοψηφία απέρριπτε το σημείο της μπολσεβίκικης πλατφόρμας που επέμενε ότι αναπόφευκτα θα υπάρχουν προσπάθειες από τους φιλελεύθερους να σταματήσουν την επανάσταση. Κατά συνέπεια, η επιρροή των μπολσεβίκων στο σοβιέτ ήταν πολύ μικρή. Κατά τη γνώμη μου, ακόμα και ο Λένιν απέτυχε να κατανοήσει αυτό το απρόσμενο (για τους μπολσεβίκους) γεγονός μέχρι μετά την επιστροφή του στη Ρωσία. 
Χρειαζόταν μια προσαρμογή. Οι μπολσεβίκοι έπρεπε να διατυπώσουν ένα μήνυμα που θα έπειθε τα σοβιέτ και τις περιφέρειές τους ότι η μακροχρόνια διάγνωση των μπολσεβίκων ήταν σωστή. Ο πυρήνας αυτού του μηνύματος που σχεδιάστηκε γι’ αυτόν το σκοπό ήταν: Δεν μπορείς να μοιραστείς την εξουσία με τους αστούς. Τα συμφέροντα της τάξης τους είναι αντίθετα από της δικής σου, δεν θα δεχτούν ποτέ το επαναστατικό πρόγραμμα, θα σαμποτάρουν τις προσπάθειές σου να το εφαρμόσεις. Αυτό το μήνυμα στελνόταν κάθε μέρα, όλη τη χρονιά. Είχε ως αποτέλεσμα την πλειοψηφία των μπολσεβίκων στα σοβιέτ, όχι επειδή οι μπολσεβίκοι ήταν έξυπνοι προπαγανδιστές, αλλά επειδή τα γεγονότα αποδείκνυαν ότι είχαν δίκιο. 
Αυτό το μήνυμα των μπολσεβίκων συμπυκνώνεται στη λέξη-κλειδί «όλη» του συνθήματος. Και μάλιστα η έμφαση στο «όλη» ήταν κομμάτι της ρητορικής των αστών. Η ελίτ επέμενε ότι η «διαδική εξουσία» ήταν αυτοκαταστροφική και παράλογη: η κυβέρνηση έπρεπε να έχει όλο το βλαστ για να κάνει τη δουλειά της. Οι μπολσεβίκοι απάντησαν: Έχετε δίκιο για το γεγονός ότι μια αποτελεσματική απάντηση στην κρίση απαιτεί ένα όργανο με όλο το βλαστ, από τη στιγμή που το βλαστ από τη φύση του δεν διαιρείται. Αλλά ο μόνος υποψήφιος για το αδιαίρετο βλαστ δεν είστε εσείς, η προσωρινή κυβέρνηση, αλλά τα σοβιέτ.
Ολοκληρωμένο το «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ» εμφανίζεται για πρώτη φορά τον Απρίλιο, μετά την επιστροφή του Λένιν. Αλλά η έμφαση στο «όλη» είχε ήδη σχηματοποιηθεί πριν από την επιστροφή του. Σε ένα εντιτόριαλ της «Πράβντα» στις 14 Μαρτίου –δηλαδή δύο βδομάδες μετά τα γεγονότα του Φλεβάρη και δύο βδομάδες πριν από την επιστροφή του Λένιν– υπάρχει το εξής:
«Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι δρόμοι της δημοκρατίας και της προσωρινής κυβέρνησης θα διαχωριστούν –ότι, όταν οι αστοί συνέλθουν, αναπόφευκτα θα προσπαθήσουν να σταματήσουν την επαναστατική διαδικασία και δεν θα της επιτρέψουν να αναπτυχθεί ως το σημείο που θα καλυφθούν οι βασικές ανάγκες του προλεταριάτου και της αγροτιάς [...] Αυτή η πλήρης κάλυψη των αναγκών θα είναι δυνατή μόνο όταν το βλαστ σε όλες του τις διαστάσεις είναι στα δικά τους χέρια. Αν πρόκειται η επανάσταση να αναπτυχθεί και να βαθύνει, θα φτάσει εκεί, στη δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς». 
Αυτό το εντιτόριαλ δεν είχε υπογραφή για να δείξει ότι αποτελεί συλλογική δήλωση, αλλά είχε γραφτεί από τον Καμένεφ.
«Στα σοβιέτ»: Παγκόσμιο αίτημα για έναν θεσμό
Ο Λένιν ήταν καθοριστικός στο να μετατρέψει τη στρατηγική των μπολσεβίκων σε ένα σύνθημα, σε μία μεστή περίληψη του άμεσου προγράμματος που από μόνη της θα μπορούσε να παίξει καθοριστικό ρόλο στο συντονισμό της συλλογικής δράσης. Αλλά ο Λένιν επίσης επέστρεψε στη Ρωσία με ένα σύνολο νέων ιδεών για τα σοβιέτ, όχι απλώς ως μια έκφραση του ταξικού βλαστ σε μια συγκεκριμένη κατάσταση, αλλά ως θεσμό. Ο Λένιν τώρα υποστήριζε ότι τα σοβιέτ, ως μορφή μόνιμης κυβέρνησης, αποτελούσαν την «υψηλότερη μορφή εκδημοκρατισμού» και τη μόνη κατάλληλη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου. Αυτά ήταν παγκόσμια αιτήματα, όχι μια αξιολόγηση της συγκεκριμένης κατάστασης στη Ρωσία. 
Η φύση αυτών των ισχυρισμών μάς είναι οικεία, αφού τίθενται και σε ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα βιβλία του Λένιν, το «Κράτος και Επανάσταση». Θα θυμίσω σύντομα κάποια από τα επιχειρήματα του Λένιν:
- Η «σοβιετική δημοκρατία» είναι προχώρημα σε σχέση με την «αστική-κοινοβουλευτική δημοκρατία».
- Τα σοβιέτ θα εξαλείψουν την αστυνομία, τη γραφειοκρατία κ.λπ., αφού αυτοί είναι θεσμοί που τίθενται πάνω από τους ανθρώπους και δεν επηρεάζονται από αυτούς.
- Τα σοβιέτ εξασφαλίζουν μαζική συμμετοχή στη διακυβέρνηση.
- Οι συνεχείς επανεκλογές εξασφαλίζουν ότι όλοι είναι υπόλογοι.
Αυτές οι ιδέες μάς είναι οικείες όχι μόνο από το «Κράτος και Επανάσταση», αλλά ακριβώς επειδή μιλούν για οικουμενικά αιτήματα και ξεφεύγουν από τα συγκεκριμένα της Ρωσίας του 1917. 
Το ίδιο το «Κράτος και Επανάσταση» δεν έπαιξε κανένα ρόλο, για τον απλούστατο λόγο ότι εκδόθηκε το 1918. Όπως είπα νωρίτερα, το βασικό θέμα του μηνύματος των μπολσεβίκων ήταν το ταξικό περιεχόμενο του βλαστ. Η σημασία του συστήματος των σοβιέτ ήταν ότι αποτελούσε το όχημα της ταξικής εξουσίας των εργατών και των αγροτών, του ναρόντ. Συνεπώς, η ιδέα πίσω από το «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ» μπορούσε να εκφραστεί, και συχνά εκφραζόταν, με το «όλη η εξουσία στο ναρόντ».