Η εξέγερση στο Καζακστάν

Η εργατική εξέγερση στο Καζακστάν αποτέλεσε ένα σημαντικό γεγονός.
Καταρχήν, προσέθεσε έναν ακόμα κρίκο στη μεγάλη διεθνή αλυσίδα αγώνων κι εξεγέρσεων που ξεσπούν τα τελευταία χρόνια σε όλο τον πλανήτη, στέλνοντας μήνυμα για τις προοπτικές και του 2022. Καθώς οι λόγοι που έβγαλαν τους εργαζόμενους του Καζακστάν στους δρόμους (ακρίβεια και ενεργειακή φτώχεια, στο φόντο καθήλωσης του εργατικού εισοδήματος και ακραίων ανισοτήτων), είναι πολύ γνώριμοι για τους «από κάτω» διεθνώς, αυτή η προειδοποίηση γίνεται ακόμα πιο ισχυρή.
Έπειτα, η εξέγερση δείχνει να αφήνει ισχυρό «αποτύπωμα» στο εσωτερικό της χώρας, παρά την καταστολή της. Προκάλεσε ή επιτάχυνε μια μεγάλη «αναδιάταξη» στην κορυφή του κράτους. Όσον αφορά τη ζωή των «από κάτω», ο Τοκάγιεφ επιχειρεί να εκτονώσει τη λαϊκή δυσαρέσκεια κάνοντας λόγο για «δίκαιη κατανομή του εισοδήματος» και «μείωση του χάσματος» πλούσιων και φτωχών. Είναι σαφές ότι τα μέτρα που ανακοινώθηκαν εν τω μέσω της εξέγερσης και όσα επιχειρήσουν να δώσουν στοιχειώδη αξιοπιστία στη «φιλολαϊκή» δημαγωγία σήμερα, δεν θα είχαν υπάρξει αν δεν είχε εξεγερθεί ο λαός του Καζακστάν.
Το ξέσπασμα της εξέγερσης
Η αφορμή της εξέγερσης υπήρξε ο διπλασιασμός της τιμής του υγροποιημένου φυσικού αερίου. Αυτή η πρόκληση προκάλεσε ιδιαίτερη οργή στους εργαζόμενους μιας χώρας που παράγει και εξάγει σημαντικές ποσότητες πετρελαίου και αερίου, ενώ τα κέρδη καταλήγουν στις μεγάλες πολυεθνικές του κλάδου που δραστηριοποιούνται στη χώρα. 
Καθόλου τυχαία, οι κινητοποιήσεις ξεκίνησαν την Πρωτοχρονιά στην Ζαναόζεν, εκεί όπου το Μάη του 2011, μια πολυήμερη απεργία των εργατών στα πετρέλαια είχε κατασταλεί άγρια, αφήνοντας πίσω της 14 (σύμφωνα με το κράτος) νεκρούς απεργούς. Εξαπλώθηκαν γρήγορα σε όλη την περιφέρεια Μανγκιστάου αλλά και στις γειτονικές περιφέρειες του δυτικού Καζακστάν. Επίσης καθόλου τυχαία: Τα δυτικά της χώρας έχουν εγκαταλειφθεί οικονομικά και υπάρχει μεγάλη ανεργία -εκτός από τον πετρελαϊκό τομέα. Στο δυτικό Καζακστάν είχε προηγηθεί το σοκ της απόλυσης 30-40 χιλιάδων εργαζομένων από την Tengiz Oil (με κεντρικό το ρόλο της Chevron) στην περιφέρεια Ατιράου στο τέλος του χρόνου.  
Από τις 3 Γενάρη, ο ξεσηκωμός κλιμακώθηκε. Στα δυτικά και ιδιαίτερα στις περιφέρειες Μανγκιστάου και Ατιράου, ξεδιπλώθηκε μια άτυπη γενική απεργία. Οι διαδηλώσεις έγιναν πιο μαχητικές (αποκλεισμοί αεροδρομίων, κεντρικών δρόμων κλπ) αλλά και οργανωμένες (μόνιμη «κατασκήνωση» σε δημόσιο χώρο, δημιουργία «συμβουλίων», δομές αλληλεγγύης στους απεργούς). Παράλληλα οι κινητοποιήσεις εξαπλώθηκαν γεωγραφικά σε μια σειρά περιφέρειες της χώρας. Αιτήματα όπως η γενναία αύξηση (ως και διπλασιασμός) των μισθών, η μείωση της ηλικίας συνταξιοδότησης και το δικαίωμα στην ελεύθερη συνδικαλιστική δράση υψώθηκαν από τους εργαζόμενους σε μια σειρά πόλεις και κλάδους. 
Τη νύχτα της 4ης Γενάρη, υπήρξαν σκληρές συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής σε διάφορες πόλεις. Στο Αλμάτι οι συγκρούσεις υπήρξαν πιο άγριες, με αποτέλεσμα μια –προσωρινή– κατάληψη του κυβερνείου. Με αυτήν την αφορμή, ο πρόεδρος Τοκάγεφ κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Παρόλα αυτά η εξάπλωση των κινητοποιήσεων συνέχισε από τις 5 του μήνα, αγγίζοντας και περιφερειακά κέντρα του βόρειου και ανατολικού Καζακστάν, ενώ σε μια σειρά πόλεις έγιναν επιθέσεις σε περιφερειακά κυβερνεία. Στις διαδηλώσεις εμφανίστηκε ένα πιο πολιτικό σύνθημα, «Να φύγει ο Γέρος!», μια αναφορά στον Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγεφ, πρώην πρόεδρο και ντε φάκτο ηγέτη του καθεστώτος.
Κλιμάκωση και καταστολή
Οι Αρχές που επέμεναν ότι «τις τιμές τις καθορίζει η αγορά», αίφνης «ανακάλυψαν» ότι μπορούν τελικά να ακυρώσουν την αύξηση της τιμής του αερίου. Επιπλέον, ο Τοκάγεφ ανακοίνωσε τη διάλυση της κυβέρνησης, αλλά και την απομάκρυνση του Ναζαρμπάγεφ από την ηγεσία του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας. Ωστόσο ήταν αργά για να ανακοπούν οι κινητοποιήσεις. Στη Ζαναοζέν, το άτυπο «στρατηγείο» της εξέγερσης, οι εργαζόμενοι είχαν υψώσει και νέα, πολιτικά αιτήματα όπως η παραίτηση του Τοκάγεφ, η αποκατάσταση του συντάγματος του 1993 με την ελευθερία συγκρότησης και δράσης πολιτικών κομμάτων και συνδικαλιστικών οργανώσεων, η απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων. Από τη μεριά του καθεστώτος, μετά το «καρότο», ήρθε το «μαστίγιο» με μεταφορά στρατευμάτων στο Αλμάτι, στο Ακτάου, στη Ζαναοζέν και τις δολοφονίες διαδηλωτών να ξεκινάνε στις 5-6 Γενάρη.
O Τοκάγεφ ζήτησε τη συνδρομή του Συμφώνου Συλλογικής Άμυνας, ένα αντίστοιχο «ΝΑΤΟ» υπό ρωσική ηγεμονία. Ρωσικές ειδικές δυνάμεις, μαζί με αποσπάσματα από τα άλλα κράτη-μέλη του Συμφώνου, ανέλαβαν την φύλαξη στρατηγικών κτιρίων και εγκαταστάσεων, «απελευθερώνοντας» τον στρατό ο οποίος είχε πλέον ρητή εντολή από τον πρόεδρο «να ρίχνει χωρίς προειδοποίηση». 
Η εξέγερση κατεστάλη και οι κινητοποιήσεις τερματίστηκαν σχετικά σύντομα μετά από αυτή την καθεστωτική αντεπίθεση. Από τις 7-8 Γενάρη οι δυνάμεις καταστολής είχαν ανακτήσει τον έλεγχο της κατάστασης. Ο αριθμός των νεκρών είναι άγνωστος. Υπάρχουν 8-10 χιλιάδες συλληφθέντες, ουρές συγγενών διαδηλωτών που αναζητούν «αγνοούμενους» και πληροφορίες για εκτεταμένες συλλήψεις ή «εξαφανίσεις» συνδικαλιστικών στελεχών.
Γεωπολιτική
Η σημασία του Καζακστάν, λόγω γεωγραφικής τοποθεσίας και ορυκτού πλούτου ασφαλώς το καθιστά και πεδίο ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Ο Ναζαρμπάγεφ ανήκε στη σχολή ηγετών που έπαιζαν αριστοτεχνικά το παιχνίδι της πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής: Στενές πολιτικοστρατιωτικές σχέσεις με τη Ρωσία, συμμετοχή στον οργανισμό τουρκικών κρατών, στενοί εμπορικοί δεσμοί με την Κίνα, παραχώρηση της μερίδας του λέοντος των ορυκτών κοιτασμάτων σε δυτικές και κυρίως αμερικανικές πετρελαϊκές εταιρίες, αγορές γαλλικών όπλων. Αυτή η ισορροπία εξασφάλιζε διεθνή στήριξη στις Αρχές του Καζακστάν και αποτυπώθηκε και κατά την εξέγερση, όπου όλοι οι βασικοί «παίκτες» τάχθηκαν στο πλευρό του Τοκάγιεφ. Ρωσία, Κίνα, ΗΠΑ, ΕΕ, Τουρκία κινήθηκαν σε ένα φάσμα που ξεκινούσε από τη θερμή υποστήριξη και έφτανε το πολύ μέχρι τις γενικόλογες εκκλήσεις για «αυτοσυγκράτηση» και την «ανησυχία για τη βία από όλες τις πλευρές».
Στη σφαίρα των γεωπολιτικών επιπτώσεων της κρίσης που προκλήθηκε, έχουμε μια σημαντική επιτυχία του ρωσικού κράτους. Σε μια δύσκολη στιγμή, ο Τοκάγιεφ είτε επέλεξε είτε υποχρεώθηκε να καταφύγει στην προστασία της Μόσχας. 
Διόλου τυχαία, η παρουσία ρωσικών στρατευμάτων υπήρξε το μοναδικό σημείο τριβής με τον Τοκάγιεφ στη «συλλογική Δύση», που έσπευσε να εκφράσει τις ανησυχίες της για αυτή την εξέλιξη. Αλλά η ενεργοποίηση του Αμυντικού Συμφώνου αφορά και το περιφερειακό παιχνίδι, καθώς το Καζακστάν «παίζει» και με την Κίνα και με την Τουρκία, δυνάμεις που ανταγωνίζονται τη Ρωσία σε επιρροή στον Καύκασο και έχουν τους δικούς τους διεθνείς «οργανισμούς» όπου συμμετέχει και το Καζακστάν, τους οποίους όμως δεν «προτίμησε» ο Τοκάγιεφ τη στιγμή της κρίσης.   
Αρκετοί εκτιμούν ότι ο Τοκάγιεφ θα έχει την πορεία του Λουκασένκο: η ρωσική βοήθεια για να επιβιώσει στην εξουσία θα έρθει με αντίτιμο την πιο στενή πρόσδεση στο άρμα της Μόσχας. Ανεξάρτητα από αυτό το πολύ πιθανό ενδεχόμενο, ο Πούτιν έχει ήδη κατακτήσει «πόντους», αποδεικνύοντας σε εχθρούς και φίλους τη «χρησιμότητα» και την αποτελεσματικότητα του «ρωσικού ΝΑΤΟ». 
Επίλογος
Σήμερα «τάξη βασιλεύει στο Αλμάτι». Παρά τις όποιες παραχωρήσεις έκανε ο Τοκάγεφ για να σταθεροποιηθεί στην εξουσία και το γκρέμισμα του ίδιου του κάποτε πανίσχυρου Ναζαρμπάγεφ (μετά τα αγάλματά του), τα αιτήματα που πυροδότησαν την εξέγερση παραμένουν αδικαίωτα. Η πάλη ενάντια στη φτώχεια και την ανεργία, ο αγώνας για τη νομιμοποίηση της δράσης των αριστερών κομμάτων, τις γενικότερες πολιτικές ελευθερίες, το δικαίωμα στο συνδικαλισμό, την απεργία, τη διαδήλωση, την απελευθέρωση των κρατουμένων, μπορεί και ευχόμαστε να παράξει ξανά σύντομα ειδήσεις από το Καζακστάν. Και ελπίζουμε αυτός ο εργατικός ξεσηκωμός την πρώτη εβδομάδα του 2022 να λειτουργήσει ως «ποδαρικό» και για άλλες χώρες…