Θάνατοι covid: Το φετινό πλήγμα στην Ελλάδα

Όπως οι περισσότεροι θυμούνται, προς το τέλος του Οκτωβρίου του 2020 ξεκίνησε στην Ελλάδα το λεγόμενο «δεύτερο κύμα» της πανδημίας, στο οποίο οι ημερήσιοι θάνατοι covid εκτοξεύθηκαν σε δυσθεώρητα για τα μέχρι τότε ελληνικά δεδομένα ύψη, κορυφώθηκαν στα τέλη Νοεμβρίου – αρχές Δεκεμβρίου  και από 626 θανάτους που θρηνούσαμε στις 31 Οκτωβρίου φτάσαμε στις 28 Ιανουαρίου του 2021 τους 5.764 επιβεβαιωμένους θανάτους από την πανδημία. Από την 1-11-20, λοιπόν, μέχρι τις 28-1-21 είχαμε στην Ελλάδα 5.138 θανάτους. Το ίδιο ακριβώς διάστημα οι επιβεβαιωμένοι θάνατοι covid στον πλανήτη ήταν περίπου 1.050.000 και στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνολικά 288.000. Κατά το αντίστοιχο φετινό διάστημα (1-11-21 έως 28-1-22) οι θάνατοι από την πανδημία στον πλανήτη ήταν 650.000, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση 154.912. Και στις δύο περιπτώσεις λοιπόν οι θάνατοι covid ήταν κατά πολύ λιγότεροι: σε πλανητική κλίμακα η υποχώρηση ήταν της τάξεως του 38%, στη δε Ε.Ε. ακόμα μεγαλύτερη, συγκεκριμένα, 46,3%. Στην Ελλάδα όμως οι θάνατοι covid κατά το ίδιο διάστημα φέτος ήταν 7.257: όχι μόνο δεν υποχώρησαν, αλλά αυξήθηκαν σοβαρά. Συγκεκριμένα, κατά 41,2%. (Τα στοιχεία από την πλατφόρμα ourworldindata)
Θα μπορούσε ίσως κάποιος να υποθέσει ότι η αντίστροφη αυτή εξέλιξη οφείλεται στο ενδεχόμενο η Ελλάδα να κινείτο συγκριτικά προς την Ευρώπη και τον κόσμο σε χαμηλά επίπεδα θανάτων το περσινό τρίμηνο. Τούτο όμως δεν ισχύει. Όπως βλέπουμε στο Γράφημα 1, όπου παρουσιάζεται το ποσοστό ημερήσιων θανάτων αναλογικά προς τον πληθυσμό, κατά το περσινό τρίμηνο Νοεμβρίου - Ιανουαρίου η Ελλάδα και η Ε.Ε. υπέστησαν, σε πολύ γενικές γραμμές, αντίστοιχο κύμα θανάτων, πολύ υψηλότερο από τη συνολική διακύμανση των θανάτων στον πλανήτη.

Γράφημα 1: Ημερήσιοι επιβεβαιωμένοι θάνατοι ανά εκατομμύριο κατοίκων (Κυλιόμενος μέσος όρος 7 ημερών) https://ourworldindata.org/covid-deaths

Η μεγάλη απόκλιση στα ποσοστά θανάτων μεταξύ Ελλάδας και Ε.Ε. ξεκινά τον Αύγουστο του 2021 και γιγαντώνεται τον Νοέμβριο (Γράφημα 1), όπου στην Ελλάδα ξεπερνάμε τους 8 θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκων και στο τέλος του μήνα (30/11) φτάνουμε τους 8,82 θανάτους/εκ. (κυλιόμενος μέσος όρος 7 ημερών), ενώ στην Ε.Ε. την ίδια ημερομηνία το αντίστοιχο ποσοστό είναι 4,1 θ/εκ, δηλαδή λιγότεροι από τους μισούς. Μετά μία σύντομη κάμψη κατά την περίοδο των Χριστουγέννων, στην Ελλάδα παρατηρούμε μιαν εκ νέου ραγδαία  αυξητική τάση των θανάτων κι έτσι στις 28/1 βρισκόμαστε στο επίπεδο των 9,9 ημερήσιων θ/εκ, ενώ αντίθετα στην Ε.Ε. η τάση είναι πτωτική και το αντίστοιχο επίπεδο είναι 3,87 θ/εκ.  Μ’ άλλα λόγια, αναλογικά προς τον πληθυσμό, αυτή τη στιγμή στους 2 ανθρώπους που πεθαίνουν λόγω covid στην Ε.Ε. αντιστοιχούν 5 που πεθαίνουν στην Ελλάδα. Σε παγκόσμια, τώρα, κλίμακα, κατά το τρίμηνο Νοεμβρίου 2020 – Ιανουαρίου 2021 ο παγκόσμιος ρυθμός θανάτων λόγω covid είχε ανοδική τάση και κυμάνθηκε, πολύ χοντρικά, από τον 1 θ/εκ μέχρι λίγο κάτω από τους 2 (για την ακρίβεια, 1.85 θ/εκ), ενώ το τρίμηνο Νοεμβρίου 2021 - Ιανουαρίου 2022 παρέμεινε σχετικά σταθερά γύρω στον 1 θ/εκ. Σε γενικές γραμμές, αυτή τη στιγμή, το ποσοστό θανάτων αναλογικά προς τον πληθυσμό είναι στην Ε.Ε. τετραπλάσιο από τον παγκόσμιο μέσο όρο και στην Ελλάδα δεκαπλάσιο. Η Ελλάδα δεν έχει απλώς αυξημένα ποσοστά θανάτων σε σχέση με πέρυσι, αντίστροφα προς την Ε.Ε. και τον πλανήτη που έχει μειωμένα, αλλά κινήθηκε επίσης, τόσο πέρυσι όσο και φέτος, σε πολύ υψηλά ποσοστά σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο, ενώ φέτος και σε πολύ υψηλότερα επίπεδα από αυτά της Ε.Ε.

Γράφημα 2: Σωρευτικοί επιβεβαιωμένοι θάνατοι ανά εκατομμύριο κατοίκων
https://ourworldindata.org/explorers/coronavirus-data-explorer

Τα υψηλά ποσοστά θανάτων covid των τελευταίων μηνών στην Ελλάδα έχουν πλέον καταστήσει το συνολικό πλήγμα θανάτων covid στη χώρα μας υψηλότερο από το συνολικό πλήγμα της Ε.Ε. (αναλογικά, βέβαια, προς τον πληθυσμό). Παρά τα πολύ χαμηλά ποσοστά θανάτων κατά το πρώτο κύμα, η Ελλάδα στα τέλη Νοεμβρίου του 2021 είχε πια ξεπεράσει τον παγκόσμιο μέσο όρο ανά εκατομμύριο κατοίκων και, όπως βλέπουμε στο Γράφημα 2, το συνολικό τίμημα θανάτων κινήθηκε επιθετικά ανοδικά, μέχρι τον Μάιο του 2021, όπως συνέβη και στην Ε.Ε. κατά την ίδια περίοδο. Στη συνέχεια, όπως και στην Ε.Ε., κόπασε τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 2021, από τον Αύγουστο όμως του 2021 οι θάνατοι στην χώρα μας έπαυσαν να αυξάνονται παράλληλα με τους αντίστοιχους της Ε.Ε. και άρχισαν να σωρεύονται με ταχύτερο ρυθμό, φαινόμενο που επιτάθηκε ιδιαίτερα από τον Νοέμβριο του 2021, έτσι ώστε στις αρχές του Ιανουαρίου (στις 7/1, για την ακρίβεια) το ποσοστό θανάτων covid αναλογικά προς τον πληθυσμό στην Ελλάδα ξεπέρασε το αντίστοιχο της Ε.Ε., συνεχίζοντας έκτοτε να διευρύνει την ανοδική του απόκλιση. Το ποσοστό θανάτων covid στην Ελλάδα είναι πλέον υψηλότερο από αυτό αρκετών χωρών της δυτικής Ευρώπης, όπως η Ισπανία, η Γαλλία ή η Πορτογαλία, οι οποίες τον πρώτο χρόνο της πανδημίας βρισκόντουσαν σταθερά στην πρώτη δεκάδα της παγκόσμιας κατάταξης των θανάτων covid αναλογικά προς τον πληθυσμό. Πλέον μόνο σε τρείς χώρες της δυτικής Ευρώπης το συνολικό τίμημα θανάτων covid είναι υψηλότερο από αυτό της Ελλάδας: στο Βέλγιο, την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η Ελλάδα σήμερα (31/1/2021), αριθμώντας 2.260 θανάτους covid ανά εκατομμύριο κατοίκων βρίσκεται στην 32η θέση στην παγκόσμια κατάταξη ως προς τους θανάτους covid αναλογικά προς τον πληθυσμό - σε ένα σύνολο 225 κρατών και κρατιδίων, που παρουσιάζονται στην πλατφόρμα Worldometers (https://www.worldometers.info/coronavirus/). Φαίνεται όμως ότι μέσα στη βδομάδα θα ανέλθει δυστυχώς άλλες δύο θέσεις, ξεπερνώντας το Ηνωμένο Βασίλειο (30η) και τη Ρωσία (31η) διότι η πολύ μικρή διαφορά της από αυτές (Η.Β.: 2.275 θ/εκ, Ρωσία: 2.269 θ/εκ) θα καλυφθεί σε ελάχιστες μέρες, καθώς ο ημερήσιος αριθμός θανάτων αναλογικά προς τον πληθυσμό στην Ελλάδα κυμαίνεται σε πολύ υψηλότερα επίπεδα (χοντρικά, 10 προς 4). 
Αίτια
Όπως όλοι γνωρίζουμε, είναι εξαιρετικά διαδομένο το αφήγημα ότι οι θάνατοι covid επιμένουν στη χώρα μας κυρίως λόγω του σημαντικού ποσοστού του κόσμου που συνεχίζει να αρνείται να εμβολιαστεί. Η διαφορά όμως του ποσοστού εμβολιασμένων στην Ελλάδα από το μέσο ποσοστό της Ε.Ε. είναι αμελητέα: 70% του πληθυσμού στην Ελλάδα, 71% στην Ε.Ε. Με αυτό το επίπεδο εμβολιασμού η Ε.Ε. είχε, όπως είδαμε, κατά το φετινό τρίμηνο Νοεμβρίου – Ιανουαρίου μια μείωση του τιμήματος θανάτων covid της τάξεως του 46% σε σχέση με το αντίστοιχο περσινό τρίμηνο και είναι εύλογο να θεωρήσουμε ότι πράγματι ο εμβολιασμός ήταν ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτήν τη μείωση. Επομένως, το ποσοστό εμβολιασμού στην Ελλάδα, ακόμη κι αν θεωρηθεί χαμηλό, δεν εξηγεί τα φετινά επίπεδα θανάτων στην χώρα μας. Αντίθετα, επιτείνει την ένταση του ερωτήματος, αφού με αντίστοιχα ποσοστά στην Ε.Ε. σημειώθηκε σημαντική μείωση των θανάτων, ενώ αντίστροφα στην Ελλάδα είχαμε αντίστοιχα σημαντική αύξηση. Φυσικά, η πιο προφανής διαφορά (πέραν του εμβολιασμού) στη διαχείριση της πανδημίας φέτος σε σχέση με πέρυσι (όπως και σε σχέση με την άνοιξη του 2020) είναι το ότι φέτος δεν επεβλήθη lockdown. Φαίνεται λοιπόν ότι την απουσία του lockdown φέτος στη χώρα μας δεν μπόρεσε να την αντισταθμίσει ούτε καν ο παράγοντας του εμβολιασμού, ένας παράγων ικανός, κατά τα φαινόμενα, να βελτιώσει εντυπωσιακά τη συνολική κατάσταση της Ε.Ε., παρόλο που ούτε στις περισσότερες χώρες τις Ε.Ε δεν επεβλήθησαν φέτος άξια λόγου lockdown. Προκύπτει επομένως εύλογα η υπόθεση ότι, η Ελλάδα στην μέχρι πρότινος διαχείριση της πανδημίας ήταν πολύ πιο εξαρτημένη από το εργαλείο των lockdown απ’ ό,τι ο κύριος όγκος της Ε.Ε. Πέραν των lockdown, οι κυβερνητικές πολιτικές και τα κρατικά εργαλεία διαχείρισης της πανδημίας φαίνεται ότι είναι εξαιρετικά ανεπαρκή, ακόμα και με μέτρο σύγκρισης τις χώρες της Ε.Ε., μια περιοχή η οποία, όπως είναι ευρέως  γνωστό (και όπως φαίνεται άλλωστε και από τα δεδομένα που παραθέσαμε) αντιμετώπισε την πανδημία πολύ πιο αναποτελεσματικά από τον μέσο όρο του πλανήτη.