Η προηγούμενη μετωπική σύγκρουση του Μόρσι με το λαϊκό κίνημα στην Αίγυπτο διευθετήθηκε περίπου στα μέσα Δεκέμβρη 2012. Η κρίση τότε εκτονώθηκε με μια υποχώρηση και έναν ελιγμό: Ο Μόρσι ακύρωσε το προεδρικό διάταγμα που του έδινε υπερεξουσίες, ενώ πέτυχε με δημοψήφισμα την έγκριση του νέου συντάγματος.
Φωτογραφία
Ημερ.Δημοσίευσης
Τα γεγονότα εκείνων των ημερών (διαδηλώσεις έξω από το προεδρικό μέγαρο, επιθέσεις μελών της Αδελφότητας σε διαδηλωτές) είχαν επιφέρει τεράστιο πλήγμα στο κόμμα που ελάχιστους μήνες πριν ήταν η αδιαμφισβήτητα πιο δημοφιλής πολιτική δύναμη της χώρας. Σχολιάζαμε τότε ότι τα δύσκολα για τον Αιγύπτιο πρόεδρο και την Αδελφότητα ήταν μπροστά.
Δυστυχώς για τον Μόρσι, μαζί με τα πολλαπλά μέτωπα που έχει να αντιμετωπίσει (το πρόγραμμα λιτότητας που ζητά το ΔΝΤ για να δανείσει την Αίγυπτο, οι επιθετικές διεκδικήσεις των νέων συνδικάτων, τα ποτάμια αίματος που χωρίζουν τη νεολαία από τις δυνάμεις καταστολής, η ανάγκη να στηρίξει το βαθύ στρατιωτικό κράτος και να στηριχθεί από αυτό κλπ), η πλούσια σε μεγάλες αναμετρήσεις διετία, που πέρασε, έχει γεμίσει το «ημερολόγιο» με επετείους που έχουν τεράστιο βάρος για την αιγυπτιακή κοινωνία και λειτουργούν ως υπενθύμιση ότι, όσο δεν υπάρχει «ψωμί, ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη», η επανάσταση συνεχίζεται.
Η επέτειος της «εξέγερσης του Νοέμβρη 2011» είχε προκαλέσει μαζικές διαδηλώσεις, που πήραν τη μορφή ξεσηκωμού, όταν ακολούθησε το προεδρικό διάταγμα που έδινε υπερεξουσίες στον πρόεδρο.
Στην επέτειο της 25ης Γενάρη (ημέρα που ξέσπασε η επανάσταση ενάντια στον Μουμπάρακ το 2011) και πάλι οι μάζες πλημμύρισαν τους δρόμους, απαιτώντας «ψωμί, ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη».
Το επίκεντρο της σύγκρουσης μεταφέρθηκε στις πόλεις της Διώρυγας (Σουέζ, Πορτ Σάιντ, Ισμαϊλίγια), ενώ συγχρόνως δεκάδες άλλες πόλεις της Αιγύπτου συγκλονίστηκαν από μαζικές διαδηλώσεις, εκτεταμένες συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής, αποκλεισμούς δρόμων και επιθέσεις σε κυβερνητικά κτίρια. Ωστόσο στη Διώρυγα «ξύπνησαν» οι παραδόσεις μαχητικότητας που ξεχώρισαν το Γενάρη-Φλεβάρη του 2011 (όταν τα βλέμματα ήταν στραμμένα στην Ταχρίρ, ο εργατόκοσμος του Σουέζ πρώτος καταλάμβανε αστυνομικά τμήματα και «απελευθέρωνε» την πόλη από τις δυνάμεις καταστολής).
Την Κυριακή 27 Γενάρη, ο Μόρσι ανακήρυξε το Πορτ-Σάιντ, το Σουέζ και την Ισμαϊλίγια σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για 30 μέρες. Η απόφαση δεν εφαρμόστηκε ποτέ: Δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές πλημμύρισαν τους δρόμους στις «πολιορκημένες» πόλεις από την πρώτη ώρα εφαρμογής της απαγόρευσης κυκλοφορίας.
Για κακή τύχη του Μόρσι, η 28η Γενάρη ήταν άλλη μια επέτειος για τους Αιγύπτιους: η «Παρασκευή της Οργής» του 2011, όταν εκατοντάδες χιλιάδες συγκρούστηκαν με τις δυνάμεις ασφαλείας και τις οδήγησαν σε απόσυρση από τους δρόμους… Ενώ η Ταχρίρ πλημμύριζε κόσμο ενάντια στην καταστολή, το κράτος κυριολεκτικά έχασε τον έλεγχο της Διώρυγας.
Τα ρεπορτάζ περιέγραφαν εξαφανισμένους κρατικούς και κομματικούς αξιωματούχους, αστυνομικούς κλεισμένους στα αστυνομικά τμήματα να κοιτάνε από τα παράθυρα, φαντάρους άπραγους χωρίς τις εντολές ή τη διάθεση να εφαρμόσουν το στρατιωτικό νόμο, την παραγωγή να έχει νεκρώσει. Μετά από συνεννόηση μεταξύ προέδρου και τοπικών κυβερνητών, ο νόμος «έκτακτης ανάγκης» χαλάρωσε.
Όλες τις επόμενες ημέρες οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν σε όλη την Αίγυπτο. Οι αντιδραστικοί αυτή τη φορά στοχοποίησαν τις πιο μαχητικές πτέρυγες του κινήματος. Ενώ συνήθως «πυροβολούσαν» τους δυτικόφιλους (όπως ο Ελ Μπαραντέι) ή τους πρώην καθεστωτικούς της αντιπολίτευσης (όπως ο Αμρ Μούσα), αυτή τη φορά ο πιο συντηρητικός ισλαμικός Τύπος κατήγγειλε τα «σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά ρεύματα», ενώ η κυβέρνηση στοχοποίησε το πρωτοεμφανιζόμενο «μαύρο μπλοκ», κατηγορώντας ταυτόχρονα τον νασερικό Σαμπάχι ως υποκινητή του.
Την Παρασκευή 1 Φλεβάρη 2013, μια μαζική διαδήλωση, στην οποία καλούσε η αντιπολίτευση, χτυπήθηκε με πρωτοφανή αγριότητα έξω από το προεδρικό μέγαρο. Το Σάββατο 2 Φλεβάρη, η κηδεία ενός μάρτυρα μετατράπηκε σε μαζική διαδήλωση, με τη σωρό να μεταφέρεται έξω από το προεδρικό μέγαρο, όπου δολοφονήθηκε ο διαδηλωτής. Καθώς γράφονταν αυτές οι γραμμές, οι μαζικές κινητοποιήσεις είχαν σχετικά υποχωρήσει, αλλά η «σταθερότητα» δεν είχε αποκατασταθεί στην Αίγυπτο.
Μπορεί και το σημερινό κύμα αντίστασης, αν δεν βρει τρόπο να προχωρήσει ενάντια στην κυβέρνηση Μόρσι, να υποχωρήσει όπως προηγούμενα. Αλλά όπως έχουμε ξαναγράψει, στις νίκες, στις ήττες, στις «ισοπαλίες» των τελευταίων δύο χρόνων, το αιγυπτιακό κίνημα συγκεντρώνει έναν πλούτο εμπειριών και κάθε γύρος αφήνει πολύτιμη κληρονομιά πίσω του. Οι μεγαλύτεροι σκεπτικιστές οφείλουν να αναγνωρίσουν πως η αιγυπτιακή επανάσταση παραμένει μια ζωντανή διαδικασία που δεν πρόκειται να τελειώσει εύκολα.
Στον προηγούμενο γύρο ζήσαμε τη συμβολική «διακήρυξη ανεξαρτησίας» της Μαχάλα. Σήμερα, χωρίς να διακηρυχθεί, το κράτος έχασε στην πράξη τον έλεγχο της Διώρυγας για αρκετές μέρες. Συνολικά, η Αδελφότητα χάνει τον έλεγχο της Αιγύπτου. Οι «από κάτω» ίσως δεν έχουν ξεκαθαρίσει τη δική τους εναλλακτική, αλλά και οι «από πάνω» βρίσκονται σε κρίση.
Ο στρατός αδυνατεί (ακόμα) να ξαναπάρει την κατάσταση στα χέρια του μετά τα χτυπήματα που δέχτηκε στο διάστημα που άσκησε άμεσα την εξουσία. Το «πιο γερό χαρτί», η Αδελφότητα, χάνει τον έλεγχο με γρήγορους ρυθμούς. Και η ταχεία πτώση της προειδοποιεί για την τύχη που μπορεί να έχουν οι πολύ πιο αδύναμοι «πρόθυμοι» της φιλελεύθερης αντιπολίτευσης, αν προκριθούν ως εναλλακτική λύση.
Η νικηφόρα έκβαση έχει δρόμο μπροστά της να χτιστεί και όσο καθυστερεί και η ισορροπία του τρόμου συνεχίζεται, η απειλή σοβαρεύει. Όμως η «ομαλότητα» δεν πρόκειται να αποκατασταθεί σύντομα στην Αίγυπτο. Η επανάσταση έχει πολλά επεισόδια ακόμα…
Η μετάλλαξη της Αδελφότητας
Αν στην προηγούμενη μετωπική σύγκρουση του Δεκέμβρη 2012 η Αδελφότητα διέρρηξε τους δεσμούς της με πλατιά κοινωνικά στρώματα, πλέον μπορούμε να μιλάμε για ανοιχτή ρήξη και χάος ανάμεσα στην ισλαμική οργάνωση και την κοινωνική βάση της επανάστασης. Ήταν μια εξέλιξη που αρκετοί προβλέπαμε, όταν πολλοί μιλούσαν για «ισλαμικό χειμώνα». Ωστόσο κανείς δεν περίμενε αυτή η διαδικασία να προχωρήσει τόσο γρήγορα. Η ταξική πόλωση, το έδαφος που έχει δημιουργήσει η επανάσταση, εξαέρωσαν σε μήνες το πολιτικό κεφάλαιο που η Αδελφότητα συγκέντρωνε για δεκαετίες. Σε αυτό το τοπίο, η μετάλλαξή της προχωρά με συγκλονιστικούς ρυθμούς. Οι απανωτές διασπάσεις των τελευταίων δύο χρόνων, η ανταρσία τμημάτων της βάσης (στελέχη με κεντρικό ρόλο στην επανάσταση του 2011 τώρα συμμετέχουν στις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις), η προσπάθεια να κρατηθεί στην εξουσία με κάθε μέσο, αλλάζουν ριζικά τη φυσιογνωμία του κόμματος.
Ο Μόρσι, που ξεκίνησε με πρόθεση να επιβάλει «συναινετικά» μια «ομαλή μετάβαση», θυμίζει όλο και περισσότερο τον Μουμπάρακ: Η προσπάθεια να διασπαστούν οι «από κάτω» με βάση τα θρησκευτικά δόγματα, ο στρατιωτικός νόμος για να αντιμετωπιστεί η οργή ενάντια στις δυνάμεις καταστολής, η τακτική των ομαδικών σεξουαλικών επιθέσεων από παρακρατικούς στην πλατεία Ταχρίρ για να τρομοκρατηθούν οι γυναίκες διαδηλώτριες, η επίθεση στους αντιπολιτευόμενους ως «ξένους προβοκάτορες» και «εχθρούς της Αιγύπτου», όλα θυμίζουν την εικόνα ενός απομονωμένου από το λαό του ηγέτη που κρατιέται όπως μπορεί στην εξουσία, εναποθέτοντας τις ελπίδες του στον κομματικό μηχανισμό και το βαθύ στρατιωτικό κράτος. Έτσι ήταν επόμενο τα συνθήματα «Ο λαός απαιτεί την ανατροπή του καθεστώτος» και «Φύγε!» να επιστρέψουν στις διαδηλώσεις…
Η Αντιπολίτευση
Το Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας (η ομπρέλα της αντιπολίτευσης που συσπειρώνει αριστερούς, νασερικούς, φιλελεύθερους, πρώην καθεστωτικούς) στήριξε τις διαδηλώσεις. Στελέχη του στη συνέχεια υπέγραψαν την «καταδίκη της βίας», ωστόσο μετά την κλιμάκωση της καταστολής αναθεώρησαν. Γενικότερα, αν και δείχνει να κερδίζει έδαφος απέναντι στην αποδυναμωμένη Αδελφότητα, εξακολουθεί να παραπαίει στις πολιτικές του θέσεις.
Η αρχή «όλοι ενάντια στην Αδελφότητα» (που οδήγησε στη συμμετοχή των πρώην καθεστωτικών), η οποία καταγγέλθηκε από δυνάμεις όπως οι Επαναστάτες Σοσιαλιστές, αποτελεί προς το παρόν τον μοναδικό του οδηγό. Εστιάζει σε στόχους όπως μια κυβέρνηση «εθνικής ενότητας», ισορροπεί ανάμεσα στον «εθνικό διάλογο» και το αίτημα να παραιτηθεί ο Μόρσι. Κυρίως, εστιάζει στον «πολιτικό» αγώνα (σύνταγμα, κυβέρνηση, εκλογές), παραμερίζοντας την κινητήρια «κοινωνική» δύναμη της επανάστασης, τον ταξικό αγώνα για ψωμί και κοινωνική δικαιοσύνη.
Αν και αυτή η διάσταση σε έναν βαθμό αναδεικνύεται από κάποιες δυνάμεις του Μετώπου (όπως ο νασερικός Σαμπάχι ή κάποιες αριστερές δυνάμεις), παραμένει πολύ πίσω από τις διαθέσεις στους δρόμους της Αιγύπτου, όπου το «κοινωνικό» ζήτημα έχει έρθει στο προσκήνιο πολύ πιο έντονα από τους εργάτες και τους φτωχούς.
Στη διεθνή συνάντηση που οργανώνει το Rproject στις 1-3 Μάρτη στην Αθήνα, θα είναι παρών σύντροφος από τους Επαναστάτες Σοσιαλιστές Αιγύπτου, να μας μεταφέρει τις εμπειρίες από την Αίγυπτο, και να μιλήσει για τις προοπτικές της επανάστασης και της Αριστεράς