Δεν θα πρέπει να περιμένει κανείς ότι οι τράπεζες θα αυτορυθμιστούν ώστε να πάψει η χειραγώγηση των επιτοκίων. Ούτε μπορούμε να περιμένουμε από τα αφεντικά του πλανήτη (κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς) ότι θα ελέγξουν τις τράπεζες, ή ότι θα επιβάλουν ουσιαστικές κυρώσεις.
Φωτογραφία
Ημερ.Δημοσίευσης
Η απάτη για την οποία κατηγορείται η αγγλική τράπεζα Barclays, δηλ. η απόπειρα χειραγώγησης του Libor (London Interbank Offered Rate, του διατραπεζικού επιτοκίου με το οποίο δανείζονται μεταξύ τους οι τράπεζες στην αγορά του Λονδίνου), αφορά τεράστια ποσά, άρα από μόνο του το γεγονός είναι εξαιρετικής σημασίας. Με βάση το Libor (ή το Euribor στην Ευρώπη) πληρώνουν όλοι οι δανειολήπτες τις δόσεις κυμαινόμενου επιτοκίου στα στεγαστικά και τα καταναλωτικά δάνεια. Επίσης το Libor είναι το επιτόκιο αναφοράς στο οποίο βασίζονται τα περίπλοκα χρηματιστικά προϊόντα, τα γνωστά ως παράγωγα, αλλά και το επιτόκιο στο οποίο βασίστηκαν πάμπολλα δημόσια χρέη.
Συνολικά, σύμφωνα με τη «Γουόλ Στριτ Τζέρναλ», το Libor επηρεάζει χρηματιστικές συναλλαγές συνολικού ύψους 800 τρισεκατομμυρίων δολ., ένα ποσό που είναι δέκα φορές μεγαλύτερο από το ετήσιο προϊόν ολόκληρου του πλανήτη.
Το Libor
Όπως γράφει ο Πετρίνο Ντιλέο στην αμερικανική ιστοσελίδα «Socialist Worker», είναι σοκαριστικά εύκολο για τις τράπεζες να κάνουν ό,τι γουστάρουν με το Libor, παρά τη σημασία του. Το ύψος του ορίζεται από ένα πάνελ 18 τραπεζών οι οποίες καταθέτουν καθημερινές εκτιμήσεις σχετικά με το τι επιτόκιο νομίζουν ότι θα χρειαζόταν να πληρώσουν προκειμένου να δανειστούν χρήματα για τρεις μήνες από άλλες τράπεζες. Οι τέσσερις υψηλότερες και οι τέσσερις χαμηλότερες εκτιμήσεις βγαίνουν στην άκρη και το Libor ισούται με το μέσο όρο των επιτοκίων που προβλέπουν οι υπόλοιπες δέκα τράπεζες. Αλλά τα νούμερα δεν βασίζονται σε πραγματικές συναλλαγές. Είναι εκτιμήσεις των οποίων η ακρίβεια δεν υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί. Αν σκεφτεί κανείς τα τεράστια κίνητρα που έχουν οι τράπεζες να χειραγωγούν τα επιτόκια, τότε είναι πραγματικά να απορεί κανείς πώς συνέχιζε να λειτουργεί το σύστημα για τόσο διάστημα χωρίς να έχουν ήδη από καιρό αποκαλυφθεί τα ψέματα και οι απάτες.
Ακόμη και πολύ μικρές διαφορές στα επιτόκια έχουν πολύ μεγάλη σημασία στον κόσμο των χρηματοοικονομικών. Γι’ αυτό τα επιτόκια υπολογίζονται σε εκατοστά της ποσοστιαίας μονάδας. Έτσι η διαφορά μεταξύ του 1,3% και του 1,6% είναι 30 ολόκληρες μονάδες βάσης, ακριβώς επειδή μια τέτοια διαφορά έχει σημαντικές συνέπειες λόγω των τεράστιων χρηματικών ποσών τα οποία αφορούν. Γι’ αυτό και η παραμικρή χειραγώγηση του Libor από τις τράπεζες έχει τέτοια σημασία.
Δημόσιο χρέος
Μια από τις πιο σημαντικές συνέπειες της χειραγώγησης υπέστησαν τα δημόσια χρέη. Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 οι τράπεζες της Γουόλ Στριτ έκαναν «συμφέρουσες» προτάσεις στους δήμους και τους άλλους δημόσιους οργανισμούς των ΗΠΑ να «κλειδώσουν» το επιτόκιο στο οποίο δανείζονταν για να «εξασφαλιστούν» από μελλοντικές αυξήσεις του Libor –και οι περισσότεροι οργανισμοί το έκαναν. Τότε το επιτόκιο αναφοράς ήταν γύρω στο 5%. Όμως από το 2008, εξαιτίας και των χειρισμών, το Libor –όπως και άλλα επιτόκια– όχι μόνον δεν ανέβηκε αλλά κινήθηκε κοντά στο μηδέν, δηλ. αποδείχθηκε ότι οι τράπεζες ήταν αυτές που στην πραγματικότητα είχαν «κλειδώσει» για την πάρτη τους ένα δυσθεώρητο επιτόκιο. Αντίθετα το Δημόσιο στις ΗΠΑ υπέστη προφανή ζημιά.
Από το 2000, π.χ., η Μητροπολιτική Αρχή Συγκοινωνιών της Ν. Υόρκης έχει πληρώσει 658 εκατ. δολ. στις τράπεζες εξαιτίας τέτοιων συμφωνιών και προκειμένου να χρηματοδοτήσει αυτές τις υποχρεώσεις έχει απαιτήσει πολλές φορές μισθολογικές παραχωρήσεις από τα συνδικάτα των εργαζομένων, έχει περικόψει υπηρεσίες, έχει περιορίσει τις γραμμές μετρό και λεωφορείων και έχει επανειλημμένα αυξήσει τα εισιτήρια. Μάλιστα εξαιτίας αυτών των συμφωνιών, πολλοί δήμοι και πολιτείες οδηγήθηκαν σε οικονομική καταστροφή. Σύμφωνα με το Bloomberg, το 2009 και το 2010 η τοπική αυτοδιοίκηση στις ΗΠΑ είχε πληρώσει στις τράπεζες πάνω από 4 δισ. δολ., επιπλέον των χρεών της, προκειμένου να βγει από αυτές τις συμφωνίες. Η σχολική περιφέρεια της Φιλαδέλφειας, π.χ. πλήρωσε 90 εκατ. δολ. ως πέναλτι για να σταματήσει να τρέχει η λεόντειος σύμβαση με τις τράπεζες που βασιζόταν στο Libor, δηλ. ξόδεψε έξι φορές περισσότερα απ’ ό,τι είχε ξοδέψει για βιβλία και λειτουργικά έξοδα των σχολείων το 2009!
Η Διεθνής Ένωση Παραγώγων έχει υπολογίσει ότι η συνολική παγκόσμια αξία αυτών των λεόντειων συμφωνιών (που αποκαλούνται interest rate swaps) είναι 441 τρισεκατομμύρια δολάρια!
Τα κέρδη
Είναι έτσι κατανοητό το πώς τόσο η Barclays όσο και οι άλλες τράπεζες κυριολεκτικά θησαύρισαν με τη χειραγώγηση του Libor. Μάλιστα τα οφέλη τους από τη χειραγώγηση δεν αφορούν μόνον τα interest rate swaps, αλλά και την ίδια την πιστοληπτική τους ικανότητα. Με τη χειραγώγηση του Libor παρουσίαζαν τον εαυτό τους ως πολύ πιο υγιή απ’ ό,τι πραγματικά ήταν κι έτσι δανείζονταν φθηνότερα, αύξαναν τη τιμή της μετοχής τους και απέτρεπαν κρατικούς ελέγχους που πιθανά να είχαν προλάβει το ξέσπασμα της πιστωτικής «φούσκας» το 2008.
Η έρευνα σχετικά με την Barclays βρήκε διάφορα e-mail υπαλλήλων της τράπεζας που ουσιαστικά αποκάλυπταν το σχέδιο. Τόσο ο επικεφαλής της τράπεζας Ρ. Ντάιμοντ όσο και άλλα υψηλόβαθμα στελέχη αναγκάστηκαν να παραιτηθούν, ενώ η Barclays αναγκάστηκε να καταβάλει πάνω από 450 εκατ. δολ. σε δημόσιες αρχές των ΗΠΑ και της Αγγλίας, προκειμένου να «διευθετηθεί» το ζήτημα.
Στο σκάνδαλο φέρονται να ενέχονται κυβερνητικά στελέχη και κεντρικοί τραπεζίτες. Ακόμη και οι θεσμοί που υποτίθεται ότι είναι επιφορτισμένοι με τον έλεγχο και την εποπτεία του πιστωτικού τομέα ενθάρρυναν την απάτη: σύμφωνα με τις πρόσφατες αποκαλύψεις της ίδιας της Barclays, η τελευταία πήρε οδηγίες από την Τράπεζα της Αγγλίας να χειραγωγήσει το Libor και έτσι να φανεί η ίδια πιο υγιής.
Ωστόσο η Barclays είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου: Στις έρευνες που γίνονται στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ αναφέρονται τα ονόματα περίπου άλλων 20 τραπεζών, οι οποίες φέρονται να κάνουν το ίδιο ακριβώς πράγμα. Με την ίδια υποψία ερευνώνται τράπεζες όπως η JPMorgan Chase, η Bank of America, η Citigroup, η Royal Bank of Scotland Group και η UBS. Στην Ευρώπη ήδη ερευνώνται από τις εποπτικές αρχές οι τέσσερις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές τράπεζες, σχετικά με τη χειραγώγηση του Libor: οι γαλλικές Credit Agricole και Societe Generale, η γερμανική Deutsche Bank και η βρετανική HSBC. Η εμπλοκή τόσων ευρωπαϊκών τραπεζών έκανε διάφορους Ευρωπαίους ηγέτες να «σκέφτονται» μήπως χρειάζεται έρευνα και γύρω από μια πιθανή χειραγώγηση του Euribor.
Ρύθμιση ή ανατροπή;
Δεν θα πρέπει να περιμένει κανείς ότι οι τράπεζες θα αυτορυθμιστούν ώστε να πάψει η χειραγώγηση των επιτοκίων. Ούτε μπορούμε να περιμένουμε από τα αφεντικά του πλανήτη (κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμούς) ότι θα ελέγξουν τις τράπεζες, ή ότι θα επιβάλουν ουσιαστικές κυρώσεις. Ο Ντάιμοντ «απολογούμενος» στη βρετανική Βουλή μπορούσε ανερυθρίαστα να λέει ότι μόλις πρόσφατα έμαθε κι αυτός ότι η τράπεζά του χειραγωγούσε το επιτόκιο! Ο κύριος αυτός έπαιρνε ως ετήσια αμοιβή 10 εκατ. δολ. κι όμως «δεν ήξερε» τι έκανε η τράπεζά του στο πιο κρίσιμο ζήτημα για την οικονομία του πλανήτη. Κι όμως η Barclays μπόρεσε να ξεφύγει πληρώνοντας 450 εκατ. δολ., δηλ. ψίχουλα μπροστά σε αυτά που κέρδισε από τη χειραγώγηση: Σύμφωνα με τον «Economist», μόνον το 2007 η Barclays τζόγαρε (και συνήθως κέρδιζε) ημερησίως σε παράγωγα 40 εκατ. δολ.
Αυτό το πάρτι των τραπεζιτών εις βάρος της ανθρωπότητας μπορεί να πάψει μόνον με αγώνα από τα κάτω που τελικά θα καταλήγει σε δημοκρατικό δημόσιο έλεγχο των τραπεζών. Οι λύκοι από μόνοι τους δεν θα φυλάξουν ποτέ τα πρόβατα γιατί αυτό είναι ενάντια στη φύση τους.