Συρία: Σημείο καμπής;

Για μια βδομάδα τα διεθνή ΜΜΕ, παρακολουθώντας την κλιμάκωση της ένοπλης σύγκρουσης στη Συρία, έθεταν το ίδιο ερώτημα: «Μάχες στη Δαμασκό» ή «Η μάχη της Δαμασκού»; Οι πιο έμπειροι αναλυτές αδυνατούσαν να απαντήσουν κατηγορηματικά.

Πράγματι, η «καυτή» εβδομάδα, που έζησε η συριακή πρωτεύουσα, σήμαινε πολύ περισσότερα από τις περιστασιακές εμφανίσεις ανταρτών στα προάστια της πόλης. Αλλά επίσης αποδείχθηκε ότι δεν ήταν η αποφασιστική μάχη που θα έκρινε τη σύγκρουση.

Ήταν η κορυφαία στιγμή της ένοπλης πάλης ανάμεσα στο καθεστώς και τους αντάρτες, που έληξε –προς το παρόν– με ισοπαλία και επιβεβαίωσε την ισορροπία δυνάμεων που έχει διαμορφωθεί στο στρατιωτικό πεδίο.

Επί μια εβδομάδα, ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός (FSA) όχι μόνο άντεξε τις εκκαθαριστικές επιθέσεις των κυβερνητικών στρατευμάτων, αλλά σημείωσε και μια σειρά από στρατιωτικές νίκες και έθεσε υπό τον έλεγχό του ολόκληρες συνοικίες μέσα στο κέντρο της Δαμασκού. Στη διάρκεια αυτών των ημερών ακόμα και η άμεση ανατροπή του Άσαντ φαινόταν εφικτή και στις εξεγερμένες πόλεις οι διαδηλώσεις και οι προσευχές ήταν γεμάτες ενθουσιασμό και ελπίδα για την «ώρα μηδέν».

Αντεπίθεση
Μετά από 7 μέρες οδομαχιών, η αντεπίθεση των δυνάμεων του Άσαντ κατόρθωσε να οδηγήσει σε υποχώρηση τον FSA και να αποκαταστήσει την τάξη στην πρωτεύουσα. Η ανακοίνωση διοικητών των ανταρτών πως προχωράνε σε «τακτική υποχώρηση» για να σταματήσει ο διαρκής βομβαρδισμός αμάχων, ίσως έχει δόσεις αλήθειας, αλλά παραμένει γεγονός ότι οι αντάρτες δεν άντεξαν την αντεπίθεση των κυβερνητικών στρατευμάτων. Ο στόχος για μια «επέλαση προς τη Δαμασκό» αποδείχθηκε υπερφιλόδοξος και κατώτερος των δυνατοτήτων του FSA.

Ακόμα και όταν ο FSA έδειχνε να έχει το πάνω χέρι, στο ίντερνετ πολλοί αλληλέγγυοι στη συριακή εξέγερση, ενώ εύχονταν να λήξει νικηφόρα η μάχη, σημείωναν: «ας ελπίσουμε να έχουν αρκετές σφαίρες και όπλα». Τελικά αποδείχθηκε πως, παρά την ενίσχυσή τους το τελευταίο διάστημα (και στη διάρκεια της επέλασης προς τη Δαμασκό), οι αντάρτες δεν έχουν τον οπλισμό και τα πυρομαχικά για να επικρατήσουν σε μια απευθείας σύγκρουση με το στρατό του Άσαντ.

Όμως η επικράτηση των καθεστωτικών ήρθε με τρόπο που έδειξε και τη δική τους αδυναμία. Ο Άσαντ χρειάστηκε να ρίξει όλη του την πολεμική μηχανή στη Δαμασκό για να ανακτήσει τον έλεγχό της. Χρειάστηκε να ριχτεί στη μάχη η Ρεπουμπλικανική Φρουρά (η ελίτ των ενόπλων δυνάμεων). Να ανακληθούν στη Δαμασκό τα στρατεύματα που κατέστειλαν πόλεις στο βορρά (όπως και οι μονάδες που φρουρούν τα Υψίπεδα του Γκολάν). Χρειάστηκε να εξαπολύσει τους παραστρατιωτικούς «Σαμπίχα» σε ένα πόρτα-πόρτα πογκρόμ στους δρόμους της πρωτεύουσας. Να κληθεί η 4η Μεραρχία του διαβόητου σφαγέα της εξέγερσης Μαχέρ Αλ Άσαντ, για να βομβαρδίσει ολόκληρες συνοικίες με τη συνοδεία ελικοπτέρων και τανκς.

Στη διάρκεια των μαχών στη Δαμασκό, ο Άσαντ υποχρεώθηκε να «θυσιάσει» τον έλεγχο του βορρά (πολλές πόλεις «απελευθερώθηκαν», χωρίς να πέσει τουφεκιά), ενώ υπέστη ένα νέο μαζικό κύμα αυτομολύσεων στο συριακό στρατό (καθώς η συγκυρία ευνοούσε, ώστε η δυσφορία μέσα στο στράτευμα να εκδηλωθεί χωρίς φόβο). Είναι χαρακτηριστικό πως αμέσως μετά τη λήξη της «μάχης της Δαμασκού» άρχισε η «μάχη της Αλέπο», καθώς, για να σώσει την πρωτεύουσα, ο δικτάτορας χρειάστηκε να αποσύρει από εκεί τις δυνάμεις του.

Πολιτική ήττα
Πέρα από τα στρατιωτικά συμπεράσματα, η σύγκρουση στη Δαμασκό αποκάλυψε και κάποιες νέες πραγματικότητες στο πολιτικό πεδίο. Ο έμπειρος δημοσιογράφος Ρόμπερτ Φισκ, αν και στην ερώτηση «είναι σημείο καμπής;» απαντά πως «16 μήνες τώρα πάμε από το ένα σημείο καμπής στο άλλο», έκανε μια σοβαρή παρατήρηση: «Όταν υποχρεώνεσαι να κατεβάζεις τα τανκς και να βομβαρδίζεις την ίδια σου την πρωτεύουσα (είναι χαρακτηριστική η παρατήρηση ακτιβιστών πως ούτε το Ισραήλ δεν έχει βομβαρδίσει τη Δαμασκό τόσα χρόνια), αρχίζεις να χάνεις το παιχνίδι...».

Όμως το άλλο συμπέρασμα είναι πως η άρχουσα κλίκα γύρω από τον Άσαντ δεν προτίθεται να πέσει αμαχητί. Οι μάχες στη Δαμασκό, η κρίση στο στράτευμα, η βομβιστική επίθεση που σκότωσε 4 κορυφαία στελέχη του καθεστώτος, είχαν δημιουργήσει το ιδανικό τοπίο για ένα «παλατιανό» πραξικόπημα. Το γεγονός ότι αυτό δεν προέκυψε είναι αποκαλυπτικό των διαθέσεων της κορυφής του Μπάαθ. Και πάλι ο Φισκ εξηγεί τη στάση της κορυφής του καθεστώτος: «Έστω ότι ο Άσαντ δηλώνει ότι παραιτείται και φεύγει από τη χώρα. Είναι πια έκπτωτος πρόεδρος. Ποιος θα αναλάβει την ευθύνη να τον συνοδεύσει στο αεροδρόμιο;».

Η στενή κλίκα γύρω από τον Άσαντ, όσο διατηρεί τον έλεγχο σε μερίδα των ενόπλων δυνάμεων, θα δώσει σκληρή μάχη για την επιβίωσή της. Αυτή τη στιγμή το μπααθικό καθεστώς μοιάζει με πάγο που λιώνει. Ο σκληρός πυρήνας, στο κέντρο, παραμένει παγωμένος και σκληρός, αλλά ο πάγος γύρω του υγροποιείται...

Ο ρόλος των μαζών
Το πόσο θα κρατήσει αυτή η διαδικασία έχει μεγάλη σημασία, καθώς ήδη έχει αρχίσει να δοκιμάζεται η αντοχή του λαϊκού παράγοντα. Αν και οι πιο αφοσιωμένοι ακτιβιστές (όπως αυτοί στις Τοπικές Συντονιστικές Επιτροπές) στήριξαν τη μάχη της Δαμασκού (με ανακοινώσεις, με μικρές διαδηλώσεις σε «ασφαλείς» γειτονιές της πρωτεύουσας, με βοήθεια στο χτίσιμο οδοφραγμάτων, με ενεργή συμμετοχή στην άμυνα απέναντι στους «Σαμπίχα» με μαχαίρια, ρόπαλα ή ό,τι όπλο έπεφτε στα χέρια τους), παραμένει γεγονός ότι η πλειοψηφία κλείστηκε τρομοκρατημένη στα σπίτια της τις μέρες των ένοπλων συγκρούσεων. Η έφοδος στη Δαμασκό δεν συνοδεύτηκε από μια μαζική εξέγερση. Η αδράνεια του μαζικού κινήματος είναι ένας κίνδυνος που ελλοχεύει, όσο σκληραίνει η ένοπλη πάλη και κρύβει κινδύνους τόσο άμεσους (η πλήρης στρατιωτικοποίηση της σύγκρουσης μπορεί να οδηγήσει σε «ανίερες» συμμαχίες και αναζήτηση «χρηματοδοτών»), όσο και μελλοντικούς (για το ρόλο που θα παίξει ο FSA σε μια Συρία «μετά τον Άσαντ»).

Διεθνές παζάρι
Στο διεθνές επίπεδο, η Δύση σκληραίνει τη στάση της, διεκδικώντας απόφαση του ΟΗΕ που, πέρα από κυρώσεις, θα αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο στρατιωτικής επέμβασης. Η απόφαση μπλοκάρεται συστηματικά από τη Ρωσία, η οποία δείχνει αποφασισμένη να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της μέχρι τέλους. Προτού καν εμφανιστούν «ψίθυροι» για μια ενδεχόμενη «συμμαχία των προθύμων», που θα αναλάβει δράση κατά του Άσαντ, οι Ρώσοι απείλησαν πως αυτό θα σημαίνει το τέλος του ΟΗΕ. Προς το παρόν η Μόσχα παίζει ρόλο-κλειδί, καθώς απέναντί της έχει δυνάμεις που δεν είναι καθόλου βέβαιες για τα επόμενα βήματα και τα συμφέροντά τους δεν ταυτίζονται απόλυτα.

Στην πραγματικότητα, όλοι θα επιθυμούσαν ένα σενάριο «Υεμένης» (ομαλή αποχώρηση του Άσαντ, συμφιλίωση καθεστωτικών και «πρόθυμων» της αντιπολίτευσης, ελεγχόμενη «μεταπολίτευση») από ό,τι ένα σενάριο «Λιβύης», που στην περίπτωση της Συρίας θα είναι πολύ πιο περιπετειώδες.

Οι φόβοι τους είναι πολλοί και (από τη σκοπιά τους) δικαιολογημένοι. Για το Ισραήλ οι κραυγές των ανταρτών «πρώτα καταλαμβάνουμε τη Δαμασκό, μετά προελαύνουμε στην Ιερουσαλήμ» ή η συμμετοχή των Παλαιστινίων προσφύγων του στρατοπέδου Γιαρμούκ στην ένοπλη πάλη ενάντια στο καθεστώς δημιουργούν δεύτερες σκέψεις για το αν μια στρατιωτική επίθεση θα του βγει σε καλό.

Για τους δυτικούς, ο πρόσφατος διάλογος του Άσαντ με τον Κόφι Ανάν είναι αποκαλυπτικός. Στη συζήτηση για τις ενδεχόμενες διαπραγματεύσεις, ο Άσαντ ρώτησε τον απεσταλμένο του ΟΗΕ: «Από την αντιπολίτευση, έχετε κανέναν που να μπορεί πραγματικά να την εκπροσωπήσει;» για να πάρει ως απάντηση το αμήχανο γέλιο του Ανάν. Αυτό δεν σημαίνει πως η περιοχή δεν μυρίζει μπαρούτι και πως το κίνημα στη Δύση δεν πρέπει να είναι σε επιφυλακή.

Κουρδικό ζήτημα
Μια «παράπλευρη απώλεια» της μάχης της Δαμασκού ήταν η εγκατάλειψη των κουρδικών περιοχών από το στρατό του Άσαντ. Ένας συνασπισμός κουρδικών κομμάτων και του PKK έχει πλέον αναλάβει ντε φάκτο τη διοίκηση της κουρδικής περιοχής της Συρίας και οργανώνει τη δικιά του «αυτόνομη» διοίκηση. Είναι μια εξέλιξη καλοδεχούμενη στον αγώνα των Κούρδων για αυτοδιάθεση (δεν είχαν δικαιώματα στη Συρία του Άσαντ). Αλλά είναι μια κατάκτηση «επισφαλής» που μπορεί να προκαλέσει αντιδράσεις (π.χ. από την Τουρκία) και ένα συνολικότερο ντόμινο στην περιοχή.

Επιπλέον, έχει ανοίξει επικίνδυνα στα δυτικά ΜΜΕ η συζήτηση για τα χημικά όπλα που έχει στη διάθεσή του το μπααθικό καθεστώς. Η υποκριτική ανησυχία των δυτικών κυβερνήσεων για το αν θα τα χρησιμοποιήσει ο Άσαντ φέρνει τα σύννεφα του πολέμου πιο κοντά, ενώ η ανησυχία για το «σε τι χέρια θα καταλήξουν», αν πέσει ο Άσαντ, προειδοποιούν ότι ακόμα και αν ανατραπεί το καθεστώς από τον ίδιο το συριακό λαό, αυτός δεν θα ξεμπερδέψει από την ιμπεριαλιστική απειλή...

Η υποστήριξη των Σύριων επαναστατών, η ενίσχυση των δυνάμεων που παλεύουν ενάντια στη δικτατορία, χωρίς να υποτάσσονται στις ΗΠΑ ή τις μοναρχίες του Κόλπου, είναι μονόδρομος. Η επικράτηση αυτών των δυνάμεων (όσο γρηγορότερα γίνει) θα είναι η μεγαλύτερη εγγύηση για το μέλλον του συριακού λαού, αλλά και για τη ματαίωση των ιμπεριαλιστικών σχεδίων στην περιοχή...