Μετά την έγκριση του νέου συντάγματος στην Αίγυπτο: Τα δύσκολα για τον Μόρσι είναι μπροστά

Καταρχήν έδειξε ότι η Μουσουλμανική Αδελφότητα δεν είναι παντοδύναμη και κυρίαρχος των εξελίξεων. Έχουμε γράψει πολλές φορές στο παρελθόν για τη δύσκολη θέση στην οποία βρίσκεται ανάμεσα σε διαρκείς πιέσεις από τα δεξιά και από τα αριστερά της. Αυτή η εικόνα επιβεβαιώθηκε στην κρίση του Νοέμβρη-Δεκέμβρη.

Στην κορύφωση της κρίσης, με το προεδρικό μέγαρο να πολιορκείται και διαδηλωτές να συγκρούονται με οπαδούς της Αδελφότητας, ο Μόρσι δήλωνε πως δεν κάνει βήμα πίσω και ηγετικά στελέχη έκαναν επιθετικές δηλώσεις. Δυο μέρες μετά ανακοινώθηκε η απόσυρση του διατάγματος. Η κωλοτούμπα ήταν σημάδι αδυναμίας απέναντι σε δύο εξελίξεις.

Η πρώτη ήταν «από τα κάτω». Η ραγδαία κλιμάκωση της οργής απέναντι στην Αδελφότητα και η πλατιά εξάπλωση της αντίληψης ότι «απαγάγει την επανάσταση», προκάλεσαν πανικό στην ανώτερη ηγεσία των Αδελφών Μουσουλμάνων.

Ήταν πραγματικά εντυπωσιακή η ταχύτητα με την οποία είδαμε να «καίγεται» το τεράστιο πολιτικό κεφάλαιο που είχε συσσωρεύσει η Αδελφότητα με 80 χρόνια συνεχούς αντιπολιτευόμενης δράσης και παρουσίας στην αιγυπτιακή κοινωνία.  

Η δεύτερη ήταν «από τα πάνω». Οι δηλώσεις της αμερικανικής κυβέρνησης και της αιγυπτιακής στρατιωτικής ηγεσίας έδιναν στήριξη στην κυβέρνηση Μόρσι, αλλά με μια προσεκτική φρασεολογία που ουσιαστικά προειδοποιούσε την Αδελφότητα ότι η πόλωση και οι μαζικές διαδηλώσεις δεν είναι καθόλου επιθυμητές εξελίξεις και πως η ισλαμική οργάνωση θα πρέπει να βρει τρόπο να απεμπλακεί από τη σύγκρουση που προκάλεσε, προτού αυτή γίνει ανεξέλεγκτη.

Ιδιαίτερα η ανακοίνωση του στρατού (μια μέρα πριν ο Μόρσι ακυρώσει το διάταγμα), τονίζοντας ότι «δεν θα περιορίσει τα δικαιώματα του λαού», έλεγε ουσιαστικά στον Μόρσι να κάνει πίσω και θύμιζε εντυπωσιακά τις ανακοινώσεις που έβγαζε στις μέρες πριν «θυσιάσει» τον Μουμπάρακ.

Το δημοψήφισμα
Η «απεμπλοκή» από τη σύγκρουση ολοκληρώθηκε επιτυχημένα για τον Μόρσι, με το δημοψήφισμα για το νέο σύνταγμα. Από τη στιγμή που δεν έγινε εφικτό να αποτραπεί η διεξαγωγή του και να αρχίσει η συζήτηση για μια συντακτική συνέλευση από μηδενική βάση (ο αρχικός στόχος της αντιπολίτευσης), η επικράτηση του «ναι» ήταν λίγο-πολύ δεδομένη, για μια σειρά λόγους.

Ο ένας είναι η οργανωτική υπεροχή της Αδελφότητας που (μαζί με άλλους πολιτικούς παράγοντες) της δίνει ένα μεγάλο πλεονέκτημα στις εκλογικές αναμετρήσεις. Ένας δεύτερος (όχι άσχετος με τον πρώτο) είναι η επαρχία. Αν και για πρώτη φορά έγιναν τόσο μεγάλα βήματα ως προς την «πανεθνικοποίηση» της πολιτικής διαμάχης, η ύπαιθρος παραμένει πολύ πίσω πολιτικά από τα αστικά κέντρα και γι’ αυτό το λόγο η εκλογική της κινητοποίηση συνήθως καταλήγει στην ενίσχυση της Αδελφότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Κάιρο, αλλά και στη διοικητική περιφέρεια όπου βρίσκεται η βιομηχανική, εργατική Μαχάλα επικράτησε το «όχι». Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι το 53,2% του πρώτου γύρου έγινε 64% στο δεύτερο γύρο, όταν ψήφισαν οι απομακρυσμένες επαρχίες.

Ένας επιπλέον λόγος είναι η επιθυμία πολλών Αιγυπτίων για επιστροφή στην ομαλότητα. Πολιτικά, με την πρόθεση να αποκτήσει επιτέλους η χώρα σύνταγμα, έστω κι αν είναι προβληματικό. Αλλά κυρίως οικονομικά, αφού η αιγυπτιακή οικονομία έχει μεγάλα προβλήματα. Τα συναλλαγματικά αποθεματικά της έχουν πέσει στο μισό και ο τουρισμός (βασική πηγή εσόδων) έχει πέσει κατακόρυφα.

Τέλος, αν και δεν γνωρίζουμε κατά πόσο έκρινε το αποτέλεσμα, η αντιπολίτευση διχάστηκε ανάμεσα στο μποϊκοτάζ και την ψήφιση του «όχι». Παρεμπιπτόντως, είτε ως αποτέλεσμα της οργανωμένης δουλειάς ενάντια στο δημοψήφισμα, είτε από αυθόρμητη απογοήτευση, η αποχή ήταν τόσο μεγάλη, που αποδυναμώνει πολιτικά τη νίκη του Μόρσι. Συμμετείχε μόλις το 1/3 των Αιγύπτιων ψηφοφόρων.

Μετάλλαξη
Με το νέο σύνταγμα οχυρώνεται η ίδια η κυβέρνηση Μόρσι (που πέτυχε έστω με απώλειες μια πολιτική νίκη), ο στρατός (τα προνόμιά του παραμένουν άθικτα, όπως συμπυκνώνεται στην πρόβλεψη του νέου συντάγματος να ελέγχει το στρατιωτικό προϋπολογισμό το Συμβούλιο Εθνικής Άμυνας) και οι καπιταλιστές (με μια σειρά αντεργατικά άρθρα στο νέο σύνταγμα). Είναι η πιο εμβληματική απόδειξη της προσπάθειας των Αδελφών Μουσουλμάνων να αναδειχθούν ως δύναμη «σταθεροποίησης» της Αιγύπτου και να αποκοπούν από το «επικίνδυνο» παρελθόν τους.

Αυτή η εξελισσόμενη μετάλλαξη ακόμα δεν τους έχει στοιχίσει τόσο στο εσωτερικό τους, όπου παρά τις εντάσεις, τις διαφωνίες, τις περιστασιακές ανταρσίες ενάντια στη γραμμή, διατηρούν την συνοχή τους. Αλλά τους έχει ήδη κοστίσει –και θα συνεχίσει να τους κοστίζει όσο περνά ο καιρός– στις πλατιές λαϊκές μάζες έξω από τις γραμμές της οργάνωσης.
Αυτό το πρόβλημα θα συνεχιστεί, καθώς ο Μόρσι θα πιέζεται διαρκώς να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις πολλών διαφορετικών δυνάμεων (αμερικανική κυβέρνηση, αιγυπτιακός στρατός, καπιταλιστές), που θα τον φέρνουν σε σύγκρουση με την κοινωνική βάση της επανάστασης: τις λαϊκές μάζες.

Οικονομία
Αλλά η πιο σημαντική πίεση στις εξελίξεις που θα απομακρύνει ακόμα περισσότερο την Αδελφότητα από τις λαϊκές τάξεις είναι η οικονομία. Η Αίγυπτος διαπραγματεύεται το δανεισμό της από το ΔΝΤ και οι «πιστωτές», όπως γνωρίζουμε πλέον εδώ πολύ καλά, θα αποδειχθούν οι πιο αδηφάγοι «σύμμαχοι» του Μόρσι. Στις 9 Δεκέμβρη, για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του ΔΝΤ, ο Μόρσι ανακοίνωσε γενικευμένες αυξήσεις στη φορολογία: στο αλκοόλ, τα τσιγάρα, τις κλήσεις από κινητό τηλέφωνο, τις άδεις αυτοκινήτων κλπ. Ενώ το «πεζοδρόμιο» συζητούσε οργισμένα τα νέα μέτρα, λίγες μέρες μετά ο Μόρσι ανακοίνωσε (από το φέισμπουκ!) ότι τα αποσύρει. Αλλά είναι δεδομένο ότι θα επανέλθει.

Η έμφαση της κυβέρνησης στην πολιτική σταθερότητα και τη δημόσια τάξη, «για να έλθει και η οικονομική σταθερότητα», είναι μήνυμα προς το εργατικό κίνημα που δίνει συγκλονιστικούς αγώνες στους χώρους δουλειάς αυτά τα δύο χρόνια.

Ο παράγοντας που γίνεται πηγή «συντηρητισμού» για τα μικροαστικά στρώματα –η οικονομική κρίση- είναι ο παράγοντας που μπορεί να γίνει πηγή ριζοσπαστικοποίησης για την εργατική τάξη. Ενώ οι δημοκράτες μικροαστοί επιθυμούν την επιστροφή στην «ομαλότητα» για να «ξαναπάρει μπρος η αγορά», οι εργαζόμενοι, στην πάλη για υπεράσπιση και επέκταση των δικαιωμάτων τους, έρχονται αντικειμενικά σε σύγκρουση με την επιδιωκόμενη «ομαλότητα».  

Ο αγώνας πλέον έχει τελείως διαφορετικά και πιο σύνθετα χαρακτηριστικά από αυτά της πάλης ενάντια σε μια δικτατορία με έναν διεφθαρμένο λαομίσητο ηγέτη. Αλλά οι απαιτήσεις του ΔΝΤ και η εφαρμογή τους από την κυβέρνηση θα ανακινήσουν με τον πιο εκρηκτικό τρόπο το πιο σημαντικό και ταυτόχρονα πιο «ξεχασμένο» αίτημα της αιγυπτιακής επανάστασης: το ψωμί.