Μια συζήτηση που ήδη άνοιξε στη Βενεζουέλα: Μετά τον Τσάβες τι;

Ο πρόεδρος της Βενεζουέλας συνεχίζει να δίνει τη μάχη του, ωστόσο η συζήτηση έχει ήδη ανοίξει όχι μόνο από τη δεξιά αντιπολίτευση, αλλά και στο εσωτερικό του κινήματος και του κυβερνητικού PSUV. Η αποχώρηση του Τσάβες από την εξουσία είναι πιθανή στο άμεσο μέλλον, είτε γιατί θα έχει πεθάνει, είτε γιατί η υγεία του δεν θα του επιτρέπει την ενεργή ενασχόληση.

Αυτό το ενδεχόμενο ανοίγει μια ριζικά διαφορετική περίοδο για την πάλη στη Βενεζουέλα. Ο προσωποκεντρισμός της μπολιβαριανής διαδικασίας έχει καταστήσει τον Τσάβες «συγκολητική ουσία»: Ανάμεσα στις διάφορες πτέρυγες της κρατικής και κομματικής γραφειοκρατίας. Ανάμεσα στην ανώτερη γραφειοκρατία και τη βάση του κόμματος και του κινήματος. Ταυτόχρονα, η δημοφιλία του και οι διεθνείς του σχέσεις, τον έχουν καταστήσει βασικό «ανάχωμα» στους σχεδιασμούς και της Δεξιάς και του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Είναι σαφές πως, αν βγει από την «εξίσωση», η ισορροπία, που έχει οικοδομηθεί, απειλείται και ανοίγουν τα πιο αντιθετικά ενδεχόμενα.

Ενδεχόμενα
Με βάση τις εκτιμήσεις του Ρομπέρτο Λόπεζ, από το «Μαρέα Σοσιαλίστα» (επαναστατική πτέρυγα του PSUV), οι βασικές εξελίξεις που μπορεί να προκύψουν είναι οι εξής:

Στο εσωτερικό της «μπολιμπουρζουαζίας», όπως ονομάζεται ειρωνικά από τους Βενεζουελάνους η κρατική και κομματική γραφειοκρατία, μπορεί να ανάψει η μάχη για την κυριαρχία στο κόμμα και την κυβέρνηση, για την αναδιανομή του ελέγχου των κρατικών θεσμών και του εθνικού προϋπολογισμού.

Μια παράλληλη εξέλιξη μπορεί να είναι η προσπάθεια των ΗΠΑ να διεισδύσουν στους ανώτερους πολιτικούς και στρατιωτικούς κύκλους του «τσαβισμού», αναζητώντας τους πιο πρόθυμους συνομιλητές και δυνητικούς συμμάχους, στην προσπάθεια να ανατρέψουν την «μπολιβαριανή διαδικασία».

Όμως υπάρχει και μια άλλη «παρενέργεια». Στη διαρκή σύγκρουση ανάμεσα στο εργατικό κίνημα και τη γραφειοκρατία, ο Τσάβες λειτουργούσε πάντοτε ως διαιτητής και πυροσβέστης. Οι παρεμβάσεις του, που «συμμάζευαν» τους κρατικούς γραφειοκράτες, και η γενικευμένη αντίληψη ότι αυτοί «δεν ακολοθούν τις κατευθύνσεις του προέδρου» λειτουργούσαν καταπραϋντικά στην οξυμένη πόλωση ανάμεσα στην εργατική βάση και τους «συντρόφους με τα Χάμερ». Χωρίς τον Τσάβες, η γραφειοκρατία θα βρεθεί «πρόσωπο με πρόσωπο» με τη λαϊκή οργή.

Οι τρεις παράλληλες διαδικασίες μπορεί να οδηγήσουν σε μια συμμαχία ανάμεσα στη δεξιά αντιπολίτευση και πτέρυγες τις τσαβικής γραφειοκρατίας. Αυτός ο δρόμος θα είναι μακρύς και πιθανόν να ξεκινήσει από μια επικράτηση των συντηρητικών στο τσαβικό στρατόπεδο, στο όνομα της «διάσωσης της διαδικασίας απέναντι στην ιμπεριαλιστική και δεξιά επιθετικότητα, μέσω υποχωρήσεων».

Σ’ αυτή την προοπτική ποντάρουν οι πιο προνοητικές μερίδες της άρχουσας τάξης, που τηρούν στάση αναμονής (π.χ. ο προεδρικός υποψήφιος της Δεξιάς, Καπρίλες, κρατά αποστάσεις από τους πιο ακραίους που δεν αναγνωρίζουν την κυβέρνηση και καλούν σε ανταρσία εναντίον της).

Η αποτροπή μιας τέτοιας εξέλιξης έχει ως προϋπόθεση την ανάδυση μιας λαϊκής, συλλογικής ηγεσίας που θα αναδειχθεί από τα κάτω και θα  παρέμβει αποτελεσματικά στην πολιτική και κοινωνική πάλη. Αυτή η προοπτική θα ξεκινήσει από την κοινή μάχη για την υπεράσπιση της μπολιβαριανής διαδικασίας. Οι προκλήσεις των πιο επιθετικών μερίδων της αντιπολίτευσης έχουν προκαλέσει μια εντυπωσιακή λαϊκή αντίδραση. Δεν θα είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που «το μαστίγιο της αντεπενανάστασης» θα ξαναβάλει μπρος τις επαναστατικές δυνάμεις.

Λαϊκή κινητοποίηση
Στη διάρκεια του Δεκέμβρη επικρατούσε αγωνία και θλίψη και τον τόνο καθόριζαν οι ευχές να ανακάμψει η υγεία του Τσάβες. Όταν η αντιπολίτευση ξεκίνησε τις απειλές, το κλίμα άλλαξε. Στις 5 Γενάρη, μέρα εκλογής του προέδρου της Εθνικής Συνέλευσης, χιλιάδες εργάτες, φτωχοί και μέλη της ένοπλης πολιτοφυλακής, που έχει συγκροτηθεί με πρωτοβουλία του Τσάβες, συγκεντρώθηκαν στο κέντρο του Καράκας σε μια διαδήλωση που οργανώθηκε «από τα κάτω», στα πρότυπα της κινητοποίησης που τσάκισε το πραξικόπημα του 2002.

Στις 10 Γενάρη δεν έγινε η ορκωμοσία του Τσάβες, αλλά έγινε νέο μαζικό συλλαλητήριο υποστήριξης στην μπολιβαριανή διαδικασία. Για τις 23 Γενάρη η αντιπολίτευση έχει καλέσει σε διαδηλώσεις, και το PSUV, το ΚΚ Βενεζουέλας, οργανώσεις της Αριστεράς και συνδικάτα καλούν σε αντιδιαδήλωση. Η πιο μεγάλη ανατροπή θα συμβεί αν η σύγκρουση μεταφερθεί από τους δρόμους στους χώρους δουλειάς.

Πρόσφατα, η έλλειψη τροφίμων στην αγορά αντιμετωπίστηκε με έρευνες και κατασχέσεις τόνων τροφίμων, που οι επιχειρηματίες έκρυβαν στις αποθήκες τους. Οι καταγγελίες προήλθαν από αυτό που ο αντιπρόεδρος Μαντούρο ονόμασε «λαϊκή αντικατασκοπεία», δηλαδή ένα δίκτυο οργανώσεων βάσης και λαϊκών επιτροπών που ανακάλυψαν το σχεδιασμό των επιχειρηματιών.

Στη συνέχεια η κυβέρνηση οργάνωσε συνάντηση με τους παραγωγούς, για να εκτονωθεί η κρίση. Είναι ένα εμφατικό παράδειγμα της συνύπαρξης δύο πολύ διαφορετικών αντιλήψεων μέσα στο τσαβικό στρατόπεδο. Οι πρωτοφανείς δομές «λαϊκής αντικατασκοπείας» συνδυάζονται με την ύπαρξη μιας γραφειοκρατίας πρόθυμης να συμβιβαστεί με τους καπιταλιστές.

Όξυνση της πάλης
Όμως η σύγκρουση μπορεί να γενικευτεί. Μετά το τελευταίο κρούσμα, κυριαρχεί το αίτημα να απαλλοτριωθεί επιτέλους η ιδιοκτησία της  οικογένειας Μεντόζα, η οποία κυριαρχεί στην παραγωγή τροφίμων και έχει «παράδοση» στα σαμποτάζ εδώ και 15 χρόνια. Χωρίς τον Τσάβες και σε ενδεχόμενες επιθετικές κινήσεις της Δεξιάς, αντίστοιχες εντάσεις μπορεί να προκύψουν ανάμεσα στον εθνικό στρατό και τη λαϊκή πολιτοφυλακή (που αριθμεί πλέον δεκάδες χιλιάδες μέλη).

Όταν μερίδα της αντιπολίτευσης καλεί σε «πανεθνική πολιτική απεργία» (δηλαδή λοκ-άουτ των αφεντικών), είναι πιθανό να αναβιώσουν τα όργανα εργατικής δημοκρατίας που τσάκισαν το λοκ-άουτ του 2002-2003 με το σύνθημα «κάθε εργοστάσιο που κλείνει, καταλαμβάνεται».

Αυτές τις ανεξέλεγκτες προοπτικές ζυγίζει η άρχουσα τάξη και δεν αποτολμά ακόμα μετωπική επίθεση. Αυτές τις προοπτικές ζυγίζει και η γραφειοκρατία: Τις μέρες των μεγάλων διαδηλώσεων, το PSUV ανακοίνωσε ότι οι υποψήφιοι για τις δημοτικές εκλογές του Μάη θα επιλεγούν από τη βάση, ένα αίτημα που έμενε διαρκώς ανικανοποίητο εδώ και πάρα πολλά χρόνια και γίνεται δεκτό σήμερα.

Τα αρνητικά σενάρια είναι πολλά και περιγράφηκαν παραπάνω. Αλλά η ελπίδα εξακολουθεί να υπάρχει και βρίσκεται στα όσα δήλωσε αγωνιστής των κοινοτικών συμβουλίων από μια εργατική συνοικία του Καράκας: «Ο βενεζουελάνικος λαός θα συνεχίσει να καθορίζει το ρυθμό της επανάστασης, ακόμα κι αν χάσουμε την ηγεσία. Αν αυτό συμβεί, ο λαός, οι καταπιεσμένες τάξεις θα πάρουν τα ηνία».