110 χρόνια από την επανάσταση του 1905 στη Ρωσία

Συνηθίζεται να χρησιμοποιείται, η έκφραση «γενική δοκιμή» για την επανάσταση του 1905 στη Ρωσία. Κι αυτό γιατί σ’ αυτή την επαναστατική έκρηξη «εκτέθηκαν» και δοκιμάστηκαν όλες οι τάξεις, οι ιδέες και τα προγράμματά τους, κι όλες οι θεωρίες για το πώς αλλάζει η κοινωνία. 
Η Ματωμένη Κυριακή
Η Ρωσία υπό τον Τσάρο, είναι ένα κράτος χωρίς πολιτικές ελευθερίες, αληθινή φυλακή για τους λαούς της και με «θεσμοθετημένους» τους διωγμούς ενάντια στους Εβραίους, δηλαδή τα «πογκρόμ»,  όπου οι λεηλασίες και οι βασανισμοί από τους Ρώσους που εκδικούνταν πάνω στους Εβραίους για τη φτώχεια τους, διεξάγονταν κάτω από το άγρυπνο βλέμμα της αστυνομίας. Το 1904-05 η Ρωσία εμπλέκεται σε τυχοδιωκτικό πόλεμο με την Ιαπωνία για τον έλεγχο της Μαντζουρίας. Στον πόλεμο ο ρωσικός στρατός και o στόλος συντρίβονται. Η ήττα διαλύει τόσο το «εθνικό φρόνημα» όσο και το αίσθημα εμπιστοσύνης προς την αυτοκρατορική εξουσία. 
Όμως, όπως τα ξερά χόρτα χρειάζονται ένα σπινθήρα για να γίνουν πυρκαγιά, έτσι και η επανάσταση του ’05 χρειάστηκε τη «Ματωμένη Κυριακή» της. Στις 9 Γενάρη μια πομπή χιλιάδων εργατών με επικεφαλής τον παπα-Γκαπόν, όργανο της αστυνομίας, κατευθύνονταν στα Χειμερινά Ανάκτορα για να ζητήσουν από τον Τσάρο να τους λυπηθεί και να αποκαταστήσει τις αδικίες. Οι εργάτες κρατούσαν άγιες εικόνες και πορτρέτα του Τσάρου, κι όχι κόκκινες σημαίες, αλλά το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο: ανελέητη σφαγή! Πάνω από χίλιοι νεκροί παρατημένοι στο χιόνι, έδειχναν πως η εποχή για τα παρακάλια και τους συμβιβασμούς είχε τελειώσει, και μόλις άρχιζε η εποχή της αποπληρωμής των καθυστερημένων λογαριασμών. 
Τις επόμενες βδομάδες και μήνες, οι απεργίες και οι συγκρούσεις στο δρόμο θα απλώνονται όλο και περισσότερο. Έγραφε ο Τρότσκι: «Κάθε μέρα νέα λαϊκά στρώματα μπαίναν στον αγώνα και νέες ευκαιρίες παρουσιάζονταν. Εργατικές απεργίες, ασταμάτητες συγκεντρώσεις και πορείες, λεηλασίες των περιουσιών των γαιοκτημόνων, απεργίες αστυνομικών και τελικά, αναβρασμός και εξεγέρσεις στρατιωτών και ναυτών».
Σταθμοί σ’ αυτή την πορεία ήταν η εξέγερση των ναυτών στο θωρηκτό Ποτέμκιν τον Ιούνη στην Οδησσό και το πρώτο αντιπροσωπευτικό συνέδριο αγροτών τον Αύγουστο. 
Τα σοβιέτ
Τον Αύγουστο, ο υπουργός Εσωτερικών Μπουλίγκιν εξήγγειλε την ίδρυση Κοινοβουλίου (Δούμα) με πολύ περιορισμένο αριθμό ψηφοφόρων (μόνο άνδρες 25 ετών και πάνω, με κάποια ιδιοκτησία και αποκλεισμό σχεδόν όλων των καταπιεσμένων  εθνοτήτων). Και το κερασάκι στην τούρτα: Η Δούμα θα είχε μόνο συμβουλευτικό χαρακτήρα, ο Τσάρος θα έπαιρνε τις τελικές αποφάσεις.    
Η φιλελεύθερη αντιπολίτευση «τσίμπησε» στο δόλωμα του συμβιβασμού. Αλλά η Αριστερά και η εργατική τάξη  απαιτούσαν συνταχτική συνέλευση, οχτάωρο και πολιτικά δικαιώματα. Ως τα τέλη του Σεπτέμβρη είχαν ξεκινήσει πολιτικές απεργίες με αυτά τα αιτήματα. Οι τυπογράφοι, μετά οι σιδηροδρομικοί και εντέλει πολύ πλατύτερα στρώματα εργατών κατέβαιναν στη μάχη, παραλύοντας όλη τη Ρωσία. Στις 13 Οκτώβρη οι απεργοί της Πετρούπολης οργανώνουν το συμβούλιο των αντιπροσώπων τους, που έμεινε στην ιστορία ως σοβιέτ. Σύντομα, την κίνηση αυτή θα μιμηθούν εργάτες σε πολύ περισσότερες πόλεις. Το Σοβιέτ της Πετρούπολης κρατήθηκε στη ζωή μόνο 50 μέρες, αλλά πρόλαβε να δώσει στους εργάτες μια ιδέα για το πώς οι ίδιοι μπορούν να αυτοκυβερνηθούν. 
Ταυτόχρονα, με το μανιφέστο της 17 Οκτώβρη ο πρωθυπουργός Βίτε κατήργησε –πριν συγκληθεί– τη Δούμα του Μπουλίγκιν και διακήρυσσε την ελευθερία συνείδησης, λόγου και ίδρυσης ενώσεων, καθώς και μελλοντικές εκλογές για πολύ αναλογικότερη Βουλή. Ακόμη και γι’ αυτές τις απατηλές μεταρρυθμίσεις (που πάρθηκαν πίσω ενάμιση χρόνο μετά) χρειάστηκε η μαχητική δράση της εργατικής τάξης.     
Όμως, η ανεξάρτητη δράση των εργατών κι εργατριών, έδειξε και την ποιότητα και το «μέταλλο» των φιλελεύθερων αντιπολιτευόμενων του τσαρισμού. Στη γενική απεργία του Οκτώβρη, όπου ο αντίπαλος ήταν η τσαρική απολυταρχία,  δεν συνέβη ούτε μια απόλυση εργάτη, ενώ αρκετοί απεργοί πήραν ολόκληρο ή μέρος του μισθού τους. Αντίθετα, στην απεργία του Νοέμβρη στην Πετρούπολη, όπου κυριαρχούσε το αίτημα για οχτάωρο, απολύθηκαν άμεσα 19.000 εργάτες. Ταυτόχρονα, οι φιλελεύθεροι αστοί άρχισαν να συντάσσονται όλο και πιο αποφασιστικά με τις «δυνάμεις της τάξεως». 
Στην απεργία του Νοέμβρη οι επαναστάτες ηγέτες του προλεταριάτου, όπως ο Τρότσκι στην Πετρούπολη, άρχισαν να μαθαίνουν στην πράξη το πώς να κάνουν συντεταγμένη υποχώρηση. Από τη μεριά της η εργατική τάξη άρχισε να μαθαίνει πως δεν αρκεί να οργανώνεται για τα αιτήματά της, πρέπει, για να τα πραγματοποιήσει, να πάρει την ευθύνη για το πού βαδίζει όλη η κοινωνία. Η εργατική τάξη έπρεπε «να βάλει στη γωνία» τους φιλελεύθερους αστούς και να πάρει υπό την καθοδήγησή της την αγροτιά και τις καταπιεσμένες εθνότητες. Πρακτικά αυτό σήμαινε να ορίσει ως στόχο της το να πάρει την εξουσία… 
Ήταν δυνατόν να κερδίσει η εργατική τάξη;
Η τελευταία, ουσιαστικά, πράξη του δράματος ήταν η εξέγερση του Δεκέμβρη στη Μόσχα, οργανωμένη από τους μπολσεβίκους. Ήδη από τις 3 Δεκέμβρη με τις ξιφολόγχες του στρατού και της αστυνομίας, καταλύθηκε το Σοβιέτ της Πετρούπολης και συνελήφθησαν τα περισσότερα στελέχη του. Στη Μόσχα, στις οδομαχίες που ακολούθησαν χίλιοι τουλάχιστον εργάτες έπεσαν στα οδοφράγματα. Οι συνολικοί νεκροί από τη βία των «δυνάμεων της τάξεως» στα γεγονότα του 1905 ξεπέρασαν τις 14.000.  
Διαβάζοντας τα κείμενα των Ρώσων αριστερών της εποχής, δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε την απίστευτη ομοιότητα στην κλάψα και το μοιρολόι με την ελληνική Αριστερά σε σχέση με τον Εμφύλιο (1946-49): «Δεν έπρεπε να πάρουμε τα όπλα» έγραφε μετά την ήττα ο Πλεχάνωφ, πατριάρχης του ρώσικου μαρξισμού. 
Φυσικά ο ταξικός εχθρός δεν είχε ποτέ ανάλογους ενδοιασμούς: «Μην τσιγκουνεύεστε τις σφαίρες» έγραφε μια διαταγή της αστυνομίας για την αντιμετώπιση των εργατών.  
Τι κι αν έγραφε ο Μαρξ: «Στην επανάσταση, όπως και στον πόλεμο, είναι απόλυτα απαραίτητο σε μια αποφασιστική στιγμή, να τα παίζεις όλα για όλα, όποιες και να είναι οι πιθανότητες αυτού του αγώνα... Σε κάθε αγώνα είναι απόλυτα αναπόφευκτο ότι αυτός που ρίχνει το γάντι αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να ηττηθεί. Είναι, όμως, αυτός λόγος για να ανακηρύττει κανείς τον εαυτό του από την αρχή ηττημένο, για να παραδίδεται στον εχθρό χωρίς καν να σηκώσει το ξίφος;».   
Το ερώτημα που τέθηκε το 1905 απαντήθηκε το 1917…