Ή ότι έχει μεταλλαχθεί. Ή ότι έχει συρρικνωθεί σε μέγεθος και σε οικονομική δύναμη. Ή ότι δεν είναι πια το υποκείμενο που μπορεί να αλλάξει την κοινωνία.
Ημερ.Δημοσίευσης
Τα πράγματα είναι εντελώς αντίθετα: η εργατική τάξη προφανώς συνεχίζει να υπάρχει, είναι πολυπληθέστερη από ποτέ και η οικονομική της δύναμη είναι ενδεχομένως μεγαλύτερη από ποτέ. Σίγουρα πολλά έχουν αλλάξει, αλλά αυτή δεν είναι μια νέα εξέλιξη που φέρνει κάποια ριζική ανατροπή. Αντίθετα, είναι χαρακτηριστικό που συνοδεύει τον καπιταλισμό από την αυγή του μέχρι σήμερα. Πάνω σε αυτές τις υπαρκτές αλλαγές (που θέτουν υπαρκτά προβλήματα) πατάνε συνήθως οι ιδέες που βλέπουν το «τέλος της εργατικής τάξης». Θα είχανε δίκιο, αν ορίζαμε ως μέλος της εργατικής τάξης αποκλειστικά τον λευκό, μεσήλικα, συνδικαλισμένο, χειρώνακτα εργάτη που απασχολείται με σταθερό ωράριο σε μεγάλου μεγέθους εργοστασιακές μονάδες. Είναι σύνηθες ό,τι αποκλίνει από αυτήν την κατηγορία είτε προς τα «πάνω» είτε προς τα «κάτω» (υπάλληλοι γραφείου, οικιακές βοηθοί, εργαζόμενοι στις υπηρεσίες, μετανάστες, επισφαλώς εργαζόμενοι) να αποκλείεται από την εργατική τάξη και να τοποθετείται είτε στη «μεσαία», είτε σε νέες κατασκευασμένες ομαδοποιήσεις όπως το «πρεκαριάτο», είτε να παραμένει «αόρατο» (όπως οι μετανάστες).
Γι’ αυτό και είναι πάντα χρήσιμο να επιστρέφουμε στον ορισμό που έδωσε ο Ένγκελς στον πρόλογο του Κομουνιστικού Μανιφέστου: «Με τη λέξη προλεταριάτο εννοούμε την τάξη των σύγχρονων μισθωτών εργατών, που επειδή δεν διαθέτουν καθόλου δικά τους μέσα παραγωγής, είναι αναγκασμένοι να πουλούν την εργατική τους δύναμη για να ζήσουν».
Πιο απλά, όποιος δεν διαθέτει εργοστάσια, χωράφια, μηχανήματα, κτίρια κ.λπ. και άρα ζει από το μισθό που βγάζει δουλεύοντας για κάποιο αφεντικό, ανήκει στην εργατική τάξη, είτε το καταλαβαίνει είτε όχι, ανεξάρτητα από το αν παίρνει τον κατώτατο μισθό ή είναι καλοπληρωμένος, ανεξάρτητα από το «λάιφσταϊλ» του, από το είδος της εργασίας του κ.λπ.
Με αυτήν ακριβώς την έννοια, η εργατική τάξη έχει γιγαντωθεί τα χρόνια που πέρασαν, τόσο με μια σειρά αλλαγές στη «Δύση» όσο και με την εκβιομηχάνιση της «Ανατολής» και του «Νότου». Σε αντίθεση με την εποχή του Μαρξ, ή του Λένιν, πλέον οι μισθωτοί αποτελούν την μεγαλύτερη κοινωνική τάξη στο σύνολο του πληθυσμού και την απόλυτη πλειοψηφία του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Τόσο στην πλειοψηφία των καπιταλιστικών κρατών, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Είναι αλήθεια ότι σε αρκετά δυτικά καπιταλιστικά κράτη, μειώθηκε τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των εργαζομένων στη βιομηχανική παραγωγή. Ωστόσο, αφενός σε παγκόσμιο επίπεδο, η βιομηχανική εργατική τάξη παραμένει ένας «γίγαντας» -αν προσμετρήσει κανείς τα εκατοντάδες εκατομμύρια εργατών στην Κίνα και στην νοτιοανατολική Ασία, όπου βρίσκονται «τα εργαστήρια της παγκόσμιας οικονομίας». Αφετέρου, στην ίδια τη Δύση, ο νεοφιλελευθερισμός δεν «διέλυσε την παραγωγή», απλώς την έκανε πολύ πιο κερδοφόρα. Η βιομηχανική παραγωγή παραμένει σημαντικό στοιχείο των δυτικών οικονομιών. Αλλά με την αύξηση της παραγωγικότητας και την ένταση της εκμετάλλευσης, πολλοί λιγότεροι βιομηχανικοί εργάτες δημιουργούν πολύ περισσότερα κέρδη για την αστική τάξη. Ο διογκούμενος τομέας των «υπηρεσιών» δεν ήρθε να «αντικαταστήσει» την παραγωγή, απλώς σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, ο ρόλος των υπηρεσιών (αποθήκευση, μεταφορά, πώληση, διαφήμιση) έχει αυξηθεί κατακόρυφα στη σημασία που έχει για την συσσώρευση των καπιταλιστικών κερδών. Οι αλλαγές στην παραγωγή δημιουργούν και νέα επαγγέλματα (πχ. όσων η εργασία είναι «ψηφιακή») αλλά οι εργαζόμενοι σε αυτά παραμένουν μισθωτοί εργαζόμενοι, τον οποίον την εργασία εκμεταλλεύονται οι καπιταλιστές. Παράλληλα, τα περασμένα χρόνια (κυρίως με τη μεγέθυνση του κοινωνικού κράτους) υλοποιήθηκε η εκτίμηση του Μαρξ ότι το κεφάλαιο μετατρέπει και όσους ασκούν «ευγενή» επαγγέλματα σε «μισθωτούς εργάτες»: Επαγγέλματα που κάποτε ασκούσε αποκλειστικά μια μεσαία-ανώτερη τάξη έχουν προλεταριοποιηθεί (δημόσιοι υπάλληλοι, γιατροί, εκπαιδευτικοί, ταμίες κ.λπ.). Τέλος, αλλά όχι τελευταίο, η μαζική είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας, αρκούσε από μόνη της για να αυξήσει κατακόρυφα τον αριθμό των μισθωτών.
Προφανώς, υπάρχουν μια σειρά προβλήματα για να συγκροτηθεί η εργατική τάξη ως «το υποκείμενο της ανατροπής», με βασικότερο τον κατακερματισμό των εργαζομένων (από την εμφάνιση «υποκατηγοριών» που διασπούν την ενότητα, μέχρι την -μερική- ανατροπή του παλιού μοντέλου «μεγάλης συγκέντρωσης εργατών σε τεράστιες μονάδες»). Αλλά αυτά δεν αποτελούν μιαν «αντικειμενική πραγματικότητα» που καταδικάζει την τάξη σε διάσπαση και αδυναμία. Είναι προβλήματα που καλείται να λύσει η Αριστερά και το ίδιο το εργατικό κίνημα.
Η εργατική τάξη λοιπόν συνεχίζει να υπάρχει, αλλαγμένη, αλλά με όλες τις αδυναμίες και όλες τις δυνάμεις που είχε πάντοτε στον καπιταλισμό. Το ζητούμενο είναι να συγκροτηθεί ως «υποκείμενο», και το πρώτο βήμα σε αυτόν το στόχο είναι να μην εγκαταλείπεται αυτή η πραγματικά δύσκολη και γεμάτη εμπόδια πολιτική πάλη με πρόσχημα μια υποτιθέμενη «εξαφάνιση» της εργατικής τάξης…