Η τραγική κατάσταση που διαχρονικά επικρατεί στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων είναι γνωστή, όπως και οι ευθύνες αλλά και οι σχεδιασμοί που εξυπηρετούνταν. Είναι, επίσης, εξίσου γνωστό ότι τα κέρδη από τα «σκουπίδια» είναι εντελώς άοσμα, γι’ αυτό και τα προηγούμενα χρόνια προωθούνταν η, επί της ουσίας, ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης με φαραωνικά έργα διαχείρισης σύμμεικτων αποβλήτων μέσω ΣΔΙΤ και τους γνωστούς εργολάβους στο επίκεντρο. Απ’ την άλλη πλευρά, κινηματικές πρωτοβουλίες (ΠΡΩΣΥΝΑΤ), οι εργαζόμενοι/ες στους δήμους, τοπικά κινήματα, δυνάμεις της Αριστεράς και φυσικά ο ΣΥΡΙΖΑ αγωνίστηκαν ενάντια στους προωθούμενους σχεδιασμούς που παρέδιδαν τη διαχείριση των αποβλήτων βορά στα ιδιωτικά συμφέροντα μετακυλίοντας, ταυτόχρονα, το οικονομικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος στη μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία. Οι αγώνες αυτοί συνοδεύτηκαν από έναν πλούσιο διάλογο, από τεκμηρίωση αλλά και από επεξεργασίες και προτάσεις σε μια εκ διαμέτρου αντίθετη κατεύθυνση που παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν τόσο στην Αριστερά όσο και στα κινήματα. Η Δ. Σπανούδη μας μίλησε για όλα αυτά τα ζήτήματα. Τη συνέντευξη πήρε ο Πέτρος Ψαρρέας. Ολόκληρη μπορείτε να τη διαβάσετε στο Rproject.gr
Λίγες ημέρες πριν ολοκληρώθηκε η δημόσια διαβούλευση του αναθεωρημένου Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ). Ο ΣΥΡΙΖΑ είχε εδώ και χρόνια επεξεργαστεί και αντιπαραθέσει ένα πλήρες και ριζικά αντίθετο σχέδιο με άξονες τον δημόσιο χαρακτήρα, την αποκέντρωση, τον κοινωνικό έλεγχο και τη μείωση των απορριμμάτων. Θεωρείς ότι το αναθεωρημένο ΕΣΔΑ κινείται σε αυτή την κατεύθυνση προωθώντας ταυτόχρονα και την ακύρωση των νεοφιλελεύθερων σχεδιασμών;
Είναι σαφές ότι το αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο που τέθηκε προς διαβούλευση επιχειρεί να ανατρέψει πλήρως τις πρακτικές δεκαετιών και ταυτόχρονα τους φιλοεργολαβικούς σχεδιασμούς των τελευταίων χρόνων που περιγράφεις. Επί της ουσίας υιοθετεί το μοντέλο που προγραμματικά είχε επεξεργαστεί ο ΣΥΡΙΖΑ και το μετατρέπει σε σχέδιο προς υλοποίηση. Συνοπτικά το προγραμματικό κείμενο του ΣΥΡΙΖΑ υιοθετεί μια ιεράρχηση για τη βέλτιστη διαχείριση των αποβλήτων που βάζει προτεραιότητα στην πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση, τη διαλογή στην πηγή, την ανάκτηση υλικών και ελαχιστοποιεί τις ανάγκες για τελική διάθεση που δυνητικά μπορεί να περιοριστούν στο 5%-10% των παραγόμενων απορριμμάτων. Βασικά στοιχεία του νέου Εθνικού Σχεδιασμού αποτελούν το πάγωμα και η επανεξέταση των πανάκριβων μονάδων επεξεργασίας που είχαν σχεδιαστεί για να υποδέχονται το σύνολο των απορριμμάτων σε σύμμεικτη μορφή και τα περισσότερα προβλεπόταν να υλοποιηθούν με ΣΔΙΤ. Αυτό είναι απαραίτητο εκτός των άλλων, προκειμένου να υλοποιηθεί και η βασική κατεύθυνση του νέου σχεδίου που προβλέπει ότι μέχρι το 2020, το 50% των απορριμμάτων θα διαλέγεται στην πηγή, το 24% θα ανακτάται από τα σύμμεικτα απορρίμματα και μόλις το 26% θα οδηγείται για τελική διάθεση (ταφή).
Επίσης το νέο σχέδιο κατοχυρώνει το δημόσιο χαρακτήρα της διαχείρισης των απορριμμάτων που τα τελευταία χρόνια είχε «ξεχειλώσει» και στην πραγματικότητα έτεινε στην πλήρη ιδιωτικοποίηση. Γι’ αυτό εξάλλου και δέχθηκε σφοδρή κριτική από τις μεγάλες εργολαβικές επιχειρήσεις και λόμπι που υπαγόρευαν τον προηγούμενο σχεδιασμό που ανατράπηκε.
Η αντιστροφή των σχεδιασμών που ήταν σε εξέλιξη, προϋποθέτει ως πρώτο βήμα την ακύρωση όλων των διαγωνισμών ΣΔΙΤ και των εγκαταστάσεων που εντάσσονταν στον προηγούμενο σχεδιασμό. Πώς μπορεί αυτό να πραγματοποιηθεί ανάλογα με τη φάση στην οποία βρίσκονται;
Η κατάργηση των έργων διαχείρισης σύμμεικτων με ΣΔΙΤ δεν είναι δύσκολη στο βαθμό που: α) για κανένα δεν είχαν αναληφθεί νομικές δεσμεύσεις μέχρι τη δημοσιοποίηση του νέου ΕΣΔΑ και β) τα περισσότερα έχουν σημαντικά προβλήματα με πιο χαρακτηριστικό τη μακρόχρονη υποχρέωση για υπερβολικά μεγάλες εγγυημένες ποσότητες αποβλήτων που δεν παράγονται και δεν ξέρουμε αν θα παράγονται και στο μέλλον αφού λόγω της κρίσης υπάρχει μεγάλη τάση μείωσης. Ήδη σε πρόσφατη εκδήλωση στην Κόρινθο, φάνηκε ότι πολλοί δήμαρχοι δεν ήταν διατεθειμένοι να αναλάβουν τέτοιες δεσμεύσεις όπως απαιτεί ο σχεδιασμός του κ. Τατούλη.
Τέτοιες συγκεντρωτικές μονάδες και εγκαταστάσεις διαχείρισης σύμμεικτων είναι εκτός του νέου ΕΣΔΑ, αφενός γιατί αντιστρατεύονται την ανακύκλωση στο βαθμό που προέβλεπαν ότι όλα τα παραγόμενα απόβλητα θα συλλέγονταν σύμμεικτα και αφετέρου γιατί προϋπέθεταν ότι το επόμενο βήμα θα ήταν εγκαταστάσεις καύσης. Το τελευταίο συνήθως δεν ομολογούνταν ανοιχτά, αλλά ήταν λογικό αποτέλεσμα δεδομένου ότι αυτές οι μονάδες διαχωρίζουν ό,τι μπορεί να καεί και τα υπόλοιπα επιστρέφονται για ταφή.
Μπορείς να μας περιγράψεις συνοπτικά τους βασικούς άξονές του μοντέλου διαχείρισης που έχει επεξεργαστεί ο ΣΥΡΙΖΑ;
Δεν ανακαλύψαμε την πυρίτιδα. Η βασική φιλοσοφία είναι τόσο αυταπόδεικτα ορθολογική ώστε περιγράφεται στην ισχύουσα νομοθεσία και την επικαλούνται όλοι, ακόμη και αυτοί που απεργάζονται διαφορετικές λύσεις. Όσο περισσότερο μειώνεις την παραγωγή απορριμμάτων ή τα ξεχωρίζεις στην πηγή τόσο φθηνότερη είναι η διαχείριση που κάνεις, τόσο λιγότερη ρύπανση προκαλείς, τόσο μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας και φυσικών πόρων πετυχαίνεις και τόσο περισσότερες θέσεις εργασίας δημιουργείς. Η καύση ούτως ή άλλως υποτίθεται ότι αφορά μόνο το υπόλειμμα της διαδικασίας αφού έχουν προηγηθεί τα άλλα στάδια. Το πρόβλημα είναι ότι οι μονάδες καύσης εκτός από οχλούσες, είναι και πανάκριβες τόσο στην κατασκευή όσο και στην λειτουργία και απαιτούν απορρίμματα πολλά και με συγκεκριμένη ποιοτική σύσταση. Αν έχεις προδιαλέξει για παράδειγμα, το μεγαλύτερο μέρος από το χαρτί, το πλαστικό και τα βιοαπόβλητα, τότε έχεις αφαιρέσει το μεγαλύτερο μέρος από τα καύσιμα των σκουπιδιών. Επίσης ο μύθος της ενεργειακής απόδοσης ξεχνάει να μας ενημερώσει ότι ακόμη και αν όλα τα σκουπίδια της χώρας κατέληγαν χωρίς ανακύκλωση στα εργοστάσια, η συνολικά παραγόμενη ενέργεια δεν θα ξεπερνούσε το 0,5% ως 1% των ετήσιων αναγκών μας και το κόστος λειτουργίας θα ήταν πολλαπλάσιο του οφέλους. Το σχέδιο μας πηγαίνει και μερικά βήματα παραπέρα. Το βασικότερο στοιχείο είναι η αποκεντρωμένη αντίληψη στη διαχείριση των απορριμμάτων και στην ιδιαίτερη βαρύτητα που αποδίδεται στην υλοποίηση τοπικών σχεδίων δήμων ή ομάδων δήμων. Σε αντίθεση με τη συγκεντρωτική διαχείριση που διευκολύνει αυθαιρεσίες, συναλλαγές με μεγάλα συμφέροντα καθώς και την επιμόλυνση των απορριμμάτων με βιομηχανικά και τοξικά απόβλητα, η αποκεντρωμένη διαχείριση διευκολύνει τον κοινωνικό έλεγχο και την ευθύνη των πολιτών ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι τα απορρίμματα είναι δικά τους και για το κόστος αλλά και για το όφελος.
Επειδή πολλή συζήτηση γίνεται για τις ΚΟΙΝΣΕΠ και τον κίνδυνο έμμεσης ιδιωτικοποίησης και άρσης του δημόσιου χαρακτήρα της διαχείρισης αποβλήτων, ποιος θεωρείς ότι πρέπει να είναι ο ρόλος τους; Επίσης, το προτεινόμενο σχέδιο απαιτεί για την υλοποίησή του προσλήψεις εργαζομένων στους δήμους και άρα τη δημιουργία σταθερών και μόνιμων θέσεων εργασίας;
Δεν θεωρώ ότι υπάρχει ανάγκη να γίνει ξεχωριστή μνεία για τις ΚΟΙΝΣΕΠ στο νέο εθνικό σχεδιασμό. Η υπάρχουσα νομοθεσία πρέπει να βελτιωθεί ώστε να εξασφαλίζει ότι οι ΚΟΙΝΣΕΠ θα διατηρούν τον κοινωνικό τους χαρακτήρα και δεν θα αποτελούν ένα εργαλείο παράκαμψης της εργατικής νομοθεσίας ή ιδιωτικοποίησης δημόσιων υπηρεσιών. Στην πραγματικότητα μόνο συμπληρωματικό ή υποκινητικό ρόλο μπορούν να έχουν τέτοια κοινωνικά εγχειρήματα στο βαθμό που παραμένουν κοινωνικά και όχι κερδοσκοπικά. Η υλοποίηση ενός τοπικού σχεδίου είναι μια πολύπλευρη και επίπονη διαδικασία που απαιτεί σοβαρή οργάνωση και πόρους, αρκετές θέσεις πλήρους απασχόλησης και πάνω από όλα απαιτεί λογοδοσία στους δημότες. Συνεπώς η βασική ευθύνη παραμένει στους Δήμους και πρέπει άμεσα να απελευθερωθούν οι προσλήψεις στην καθαριότητα που ως ανταποδοτική υπηρεσία καλύπτεται εξολοκλήρου από τους δημότες και δεν επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό.