50 χρόνια από τα Ιουλιανά (β’ μέρος): Οι 70 μέρες που κλόνισαν την εξουσία

Τα γεγονότα
Η βασιλική «εκτροπή», δηλαδή ο εξαναγκασμός σε παραίτηση του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου στις 15/7/1965, επειδή διαφώνησε με τον βασιλιά για το ποιος θα ελέγχει το στρατό, οδήγησε στα Ιουλιανά. Συνήθως τα Ιουλιανά είναι πιο γνωστά για την αποστασία, δηλαδή για την εξαγορά και μετακίνηση βουλευτών της ΕΚ (όπως ο Κ. Μητσοτάκης). Δηλαδή περιγράφονται ως μια ανωμαλία στην αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Στην πραγματικότητα ήταν κάτι που η άρχουσα τάξη θέλει να ξεχάσει και να ξορκίσει.
Γιατί τότε, ξαφνικά, το «πεζοδρόμιο» κυριάρχησε για τουλάχιστον 70 μέρες στην πολιτική ζωή της χώρας και κατάφερε ακόμη και να ρίξει κυβερνήσεις. Οι εργαζόμενοι/ες και η νεολαία αμφισβήτησαν και αποδυνάμωσαν όλους τους ασφυκτικούς μηχανισμούς της αστικής πολιτικής εξουσίας που είχαν επιβληθεί μετά τον Εμφύλιο. Ακόμα κι αν η αιχμή των αιτημάτων ήταν η εκδίωξη του βασιλιά, η αμφισβήτηση και η αντίθεση πήγαιναν πολύ πιο μακριά.
Σε διάστημα 2 μηνών έγιναν τουλάχιστον 400 λαϊκές συγκεντρώσεις με συμμετοχή δεκάδων, πολλές φορές και εκατοντάδων, χιλιάδων ανθρώπων. Συγκεντρώσεις που αγνοούσαν το ξύλο, την τρομοκρατία, τις συλλήψεις, τους τραυματισμούς γέμιζαν κάθε μέρα τους δρόμους και τις πλατείες. Ταυτόχρονα, απεργίες απλώθηκαν σε όλους τους μαζικούς χώρους, συνδυασμένες με φοιτητικές κινητοποιήσεις. Κάποιες ημερομηνίες είναι πιο χαρακτηριστικές: 
• Στις 17 Ιούλη τα συνδικάτα καλούν σε απεργία και συγκέντρωση. Στα εργοστάσια και στα γιαπιά γίνεται χαμός από κινητικότητα και ενθουσιασμό. Παρά την αρχική της άρνηση, η αστυνομία τελικά επιτρέπει να γίνει η συγκέντρωση στο γήπεδο του Παναθηναϊκού στην Αλεξάνδρας! Χιλιάδες κόσμου με πολλές διαδηλώσεις συγκλίνουν στην περιοχή και έπειτα από τους καθιερωμένους λόγους, οι οργανωτές καλούν το λαό να «διαλυθεί ησύχως». Δεν τους ακούει κανείς. Δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές κατευθύνονται προς το Σύνταγμα σπάζοντας την απαγόρευση.
• Την Τετάρτη 21 Ιούλη οι φοιτητές διαδηλώνουν στα Προπύλαια. Η αστυνομία χτυπάει βάναυσα τη διαδήλωση. Υπάρχουν 300 τραυματίες και ένας νεκρός, ο εργαζόμενος φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας. Το όνομά του θα γίνει θρύλος και σύμβολο της αντίστασης, ενώ στην κηδεία του κατεβαίνουν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι.
• Κορυφαία στιγμή ήταν και η πανεργατική απεργία στις 27 Ιούλη. Όλη η Αθήνα νέκρωσε εκείνη τη μέρα και μια τεράστια λαοθάλασσα κατευθύνθηκε προς το Σύνταγμα, παρά τις εκκλήσεις στελεχών της ΕΔΑ να «σεβαστεί» η διαδήλωση τις απαγορεύσεις της αστυνομίας. Η απεργία γνώρισε μεγάλη επιτυχία και έθεσε ως στόχο την αλλαγή του πολιτειακού καθεστώτος. Μια τέτοια αλλαγή θα σήμαινε ότι θα κατέρρεε συνολικά το σύστημα των υπαρχόντων πολιτικών σχέσεων και δομών, που με αίμα είχε επιβάλει η άρχουσα τάξη μετά την Αντίσταση και τον Εμφύλιο.
 Το κίνημα είχε φτάσει σε τέτοιο σημείο που οι κατασταλτικές δυνάμεις δεν μπορούσαν να απαντήσουν, η αστυνομία και ο στρατός σε πολλές περιπτώσεις είχαν εξαφανιστεί από τους δρόμους ή δεν είχαν το περιθώριο να κινηθούν, με λίγα λόγια είχαν χάσει τη μάχη του δρόμου. 
Κάτι επίσης σημαντικό: Στα Ιουλιανά υπάρχει μια ολοένα εντεινόμενη απόκλιση του ζωντανού κινήματος από την πολιτική των ηγεσιών (ΕΔΑ και ΕΚ). Ταυτόχρονα εμφανίστηκε μια έντονη σύμπλευση και κοινή στάση στην ταξική βάση αυτών των δύο πολιτικών κομμάτων, Αριστεράς-Κέντρου, πράγμα που ουδέποτε άρεσε στον Γ. Παπανδρέου. Αυτός φρόντιζε να αποτραπεί με κάθε τρόπο αυτό το ενδεχόμενο. «Αποκλείω παντελώς το ενδεχόμενο Λαϊκού Μετώπου. Αν οι μάζες επί κατωτέρου επιπέδου προσκαίρως συνεννοούνται ψυχικώς διά να εκφράσουν την διαμαρτυρία των, η σύμπτωση αυτή δεν είναι αποτέλεσμα επαφών των ηγετικών κομματικών κλιμακίων» δήλωνε σε συνέντευξή του στο «Βήμα» (22/7/1965). Και μια μέρα αργότερα τόνιζε στους ανταποκριτές του ξένου Τύπου: «Η ιστορία μου αποδεικνύει ότι υπήρξα ο σκληρότερος αντίπαλος του κομμουνισμού... Εστάθην αντίπαλός των και συνέτριψα την στάσιν του κομμουνισμού. Η Δεξιά της ΕΡΕ είχεν αναβιβάσει την ΕΔΑ εις το 24,4%. Εγώ, με τον ανένδοτο αγώνα ως αντιπολίτευσις, υποβίβασα την ΕΔΑ εις 12%».
Αυτή η σύμπλευση των λαϊκών-εργατικών μαζών στις διεκδικητικές δράσεις και στους δρόμους πήγε πολύ πιο μακριά από τις επιδιώξεις των ηγεσιών. Και ήταν αποτελεσματική –πριν παροπλιστεί.
Αριστερά
Η Αριστερά (η ΕΔΑ και το παράνομο ΚΚΕ) υποτίμησε στην ουσία αυτό το πρωτόγνωρο κίνημα (που δεν έλεγχε), αντί να του δώσει προοπτική και να το οργανώσει. Επιχείρησε να αποτρέψει τις αυθόρμητες κοινωνικές κινητοποιήσεις από το να εκδηλώσουν το κεντρικό σύνθημα «Δημοψήφισμα», δηλαδή δεν τόλμησε ούτε καν το «πολιτειακό» να θέσει. Και έτσι εγκλωβίστηκε στην επιδίωξη να βρεθεί με κάθε τρόπο και με κάθε δυνατή εκ μέρους της υποχώρηση κοινοβουλευτική διέξοδος από την κρίση. Αν τότε η Αριστερά είχε υιοθετήσει ως αίτημα την επιθυμία του λαού για διώξιμο του βασιλιά, θα κέρδιζε δύο πράγματα: α) θα επηρέαζε πολιτικά ακόμα και την ανεξέλεγκτη εργατική βάση και τη νεολαία της ΕΚ και β) με την πίεση αυτού του πρωτόγνωρου κινήματος θα ανάγκαζε τους βουλευτές να αποφασίσουν τη διενέργεια δημοψηφίσματος, με συντριπτικές πιθανότητες να κερδηθεί. Και αυτή η νίκη θα μπορούσε να αποτρέψει πολλά πράγματα, μεταξύ άλλων και τις προσπάθειες για πραξικόπημα –που τελικά έγινε τον Απρίλη του 1967.
Δεν το έκανε όμως. Δεν έδωσε ανατρεπτική προοπτική στον κόσμο, που κάποια στιγμή, το Σεπτέμβρη πια, κουράστηκε να είναι όλη μέρα στους δρόμους. Έτσι δόθηκε ο χρόνος στο αντίπαλο στρατόπεδο να ανασυνταχτεί. 
Αυτό έφερε βαθιά κρίση στο εσωτερικό της ΕΔΑ. Η νεολαία και οι φοιτητές άρχισαν να διαφωνούν με τις επιλογές του κόμματος. Και ενώ συνέχιζαν να συμμετέχουν μαζικά σε όλα τα κινήματα, άρχισαν να διαφωνούν με τις «ειρηνικές» ή τις καθωσπρέπει «κοινοβουλευτικές» τακτικές. Ένας από αυτούς που ασκούσαν τέτοια κριτική ήταν και ο Σ. Πέτρουλας, και γι’ αυτό είχε διαγραφεί από την ηγεσία της Νεολαίας Λαμπράκη.
 Στα Ιουλιανά, η δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου του Γ. Παπανδρέου ανατράπηκε πραξικοπηματικά από το παλάτι και το μετεμφυλιακό κατεστημένο (την αστική τάξη, τα κόμματά της και τους ξένους «συμμάχους»). Ο λαός βγήκε στους δρόμους αμέσως, γιατί κατάλαβε ότι στο πρόσωπο του γέρου πρωθυπουργού στην ουσία χτυπιόνταν τα δικά του δικαιώματα και οι δικές του ελπίδες για κοινωνική αλλαγή, για το ξεπέρασμα της τρομοκρατίας, για την κατάργηση των «πιστοποιητικών πολιτικών φρονημάτων», για μια καλύτερη ζωή. Τότε η ηγεσία της Αριστεράς έχασε μια ευκαιρία, και τόσο η ίδια όσο και το εργατικό κίνημα πλήρωσαν βαρύτατο τίμημα 18 μήνες μετά.