Εκλογικό σοκ στην Αργεντινή: Η Λατινική Αμερική σε σημείο καμπής

Η νίκη του νεοφιλελεύθερου πολυεκατομμυριούχου Μαουρίτσιο Μάκρι, του «αγαπημένου των διεθνών αγορών», ενάντια στον Ντανιέλ Σιόλι, τον υποψήφιο του περονικού κόμματος και εκλεκτό της απερχόμενης προέδρου Κριστίνα Κίρχνερ, είναι ένα σημείο καμπής.
Η οικονομική κρίση
Αυτή η εξέλιξη είναι σημαντική για όλη τη λατινοαμερικάνικη ήπειρο. Οι «ροζ» κυβερνήσεις στηρίχθηκαν όλες τα προηγούμενα χρόνια στους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και κυρίως στα αυξημένα κρατικά έσοδα από τις εξαγωγές. Ξεπέρασαν τις κρίσεις τους σε μια περίοδο που αυτές ήταν «εθνικές» ή έστω «περιφερειακές». Μπόρεσαν να αντέξουν αρχικά το ξέσπασμα της παγκόσμιας κρίσης, κυρίως εξαιτίας της «κινέζικης ατμομηχανής». Καθώς η κινέζικη ηγεσία απάντησε, στην πρώτη φάση της κρίσης, με ένα τεράστιο πρόγραμμα δημοσίων έργων, αυτό συντηρούσε και τη «δίψα» της για τα προϊόντα που εξήγαν οι λατινοαμερικάνικες οικονομίες.
Καθόλου τυχαία, τη στιγμή που η Κίνα έρχεται αντιμέτωπη με τα δικά της αδιέξοδα και τη δική της οικονομική κρίση, όλη η λατινοαμερικάνικη ήπειρος περνά σε ύφεση. Η κατάσταση «εξαίρεσης» από την παγκόσμια κρίση που επέτρεπε ισορροπίες και δεν έθετε με επιτακτικούς όρους το ερώτημα «ποια τάξη θα πληρώσει το μάρμαρο;» φαίνεται να παίρνει τέλος. Το ίδιο και η ικανότητα των κεϊνσιανών συνταγών να διατηρούν την οικονομία σε μια τροχιά ανάπτυξης.
Και ο πολιτικός αντίκτυπος
Σ’ αυτό το φόντο, εξελίσσονται δύο παράλληλα πολιτικά φαινόμενα:
1) Χάνεται η «ορμή» που χαρακτήρισε την πρώτη περίοδο της ανόδου των «ροζ κυβερνήσεων». Όταν τα κοινωνικά κινήματα, που τις έφεραν στην εξουσία, είτε παρέμεναν στους δρόμους, είτε η ανάμνησή τους ήταν πολύ κοντινή. Όταν αυτές οι κυβερνήσεις έπαιρναν γενναία φιλολαϊκά μέτρα, αδιανόητα ύστερα από δεκαετίες νεοφιλελευθερισμού, και αυτό τους διασφάλιζε ευρεία και αποφασιστική λαϊκή στήριξη, τόσο στις κάλπες όσο και στους δρόμους –απέναντι σε δεξιές προκλήσεις. Αλλού οι κυβερνήσεις στράφηκαν ενάντια σ’ αυτά τα κινήματα, αλλού έπαιξαν συνειδητά ή ασυνείδητα ρόλο στην «απονέκρωσή» τους, πριονίζοντας στην ουσία το κλαδί πάνω στο οποίο στέκονταν. 
2) Η ηττημένη (ως και διαλυμένη σε κάποιες χώρες) Δεξιά ανασυντάσσεται, και στους δρόμους και στις κάλπες. Η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης της δίνει χώρο να δημαγωγεί και να επανασυσπειρώνει κατ’ αρχάς τα μεσοστρώματα, αλλά και τμήματα των λαϊκών τάξεων. Το γεγονός ότι οι αντίπαλοί της είναι αριστεροί ή κεντροαριστεροί αναβαπτίζει το νεοφιλελευθερισμό. Η χρεοκοπημένη σε αυτή την ήπειρο δεξιά ιδεολογία (μετά τις επώδυνες εμπειρίες δεκαετιών) επιχειρεί να βγει στην αντεπίθεση, ξεκινώντας από υπαρκτά προβλήματα (διαφθοράς, πληθωρισμού, ελλείψεων, πελατειακών σχέσεων, αδικιών), που όμως είναι προνομιακά για να εξαπολύσει επίθεση στον «κρατικισμό» και τους «κόκκινους δικτάτορες». Οι βαριές ήττες τους τα περασμένα χρόνια τους έχουν επιπλέον εκπαιδεύσει στην ανάγκη να εντάξουν στη ρητορική τους και την κοινωνική ευαισθησία και να μην εμφανίζονται ως η παλιά Δεξιά που έρχεται για τη ρεβάνς: «Αναγνωρίζουμε τα επιτεύγματα, αλλά πρέπει να βγούμε από τη στασιμότητα, να απελευθερώσουμε την οικονομία από τα δεσμά της για να εμβαθύνουμε αυτά τα επιτεύγματα». Αυτή η ιδεολογική αυτοπεποίθηση των νέων ηγετών της Δεξιάς θυμίζει τους φιλελεύθερους της εποχής της κατάρρευσης του ανατολικού μπλοκ.
Με παραλλαγές και τοπικές ιδιαιτερότητες, αυτή η εικόνα είναι συνολική.
Στο Εκουαδόρ, ο Κορέα βρίσκεται σε σύγκρουση πλέον με τα κοινωνικά κινήματα, ενώ η αστική τάξη δείχνει επίσης να προσανατολίζεται στο να απαλλαγεί από αυτόν, που υπήρξε «κατάλληλος» για μια περίοδο, αλλά δεν ήταν ποτέ «πρώτη επιλογή» της, λέγοντάς του «ευχαριστούμε, αλλά αντίο». Όλη η πολιτική συζήτηση στο Εκουαδόρ αφορά την «έξοδο από τον κορεϊσμό», και το ερώτημα είναι αν αυτή θα γίνει «από τα αριστερά» ή «από τα δεξιά».
Στη Βραζιλία, η Ντίλμα Ρούσεφ επιβίωσε της εκλογικής πρόκλησης, αλλά αντιμετωπίζει πυρά από δεξιά και αριστερά ταυτόχρονα. Στους δρόμους της Βραζιλίας πότε διαδηλώνουν απεργοί ή οι φτωχοί από τις φαβέλες, ζητώντας κοινωνική δικαιοσύνη, και πότε διαδηλώνουν τα μεσοστρώματα ζητώντας «απαλλαγή από τους κομουνιστές».
Στη Βενεζουέλα, η τελευταία προεδρική εκλογή εξελίχθηκε σε ντέρμπι, με την εμφάνιση του Καπρίλες απέναντι στον Μαδούρο. Ο Καπρίλες είναι ο πρώτος διδάξας του «νέου προσώπου της Δεξιάς», που περιγράψαμε παραπάνω. Ο Μαουρίτσιο Μάκρι, ο επιτυχημένος επιχειρηματίας, ο πρόεδρος της Μπόκα Τζούνιορς, ο χαρισματικός και επικοινωνιακός ηγέτης που είναι «ανανεωτής, δημοκράτης και φιλελεύθερος», είναι ο δεύτερος του είδους. Ο Καπρίλες θα οδηγήσει την ενωμένη δεξιά αντιπολίτευση στις βουλευτικές εκλογές του Δεκέμβρη στη Βενεζουέλα, με τις δημοσκοπήσεις να δείχνουν σκληρό ντέρμπι. Διόλου τυχαία, πολλά στελέχη της βενεζουελάνικης Δεξιάς ήταν στην Αργεντινή για να στηρίξουν τον Μάκρι και διόλου τυχαία η Δεξιά πανηγύρισε σαν να ήταν μια δική της νίκη.
Συνολικά, η περίοδος που φάνταζαν πειστικά τα επιχειρήματα των ιδεολόγων αυτών των κυβερνήσεων για «εθνική ανάπτυξη – διαρκή πρόοδο – σταδιακούς μετασχηματισμούς» που θα κατέληγαν σε ένα απροσδιόριστο μέλλον σε κάποιο «σοσιαλισμό» ή κάποια «μετακαπιταλιστική», δίκαιη κοινωνία, δείχνει να κλείνει.
Αλλαγή σελίδας;
Η πορεία του «ροζ κύματος» έχει μπει σε μια φάση «άμυνας» (όπου δεν έγινε πλήρης συνθηκολόγηση) και μάλιστα όχι με όρους «ηρωικού αγώνα», αλλά περισσότερο με ένα αίσθημα «αδιεξόδου» και «στομώματος» της διαδικασίας.
Η στρατηγική της αργής «κίνησης προς ένα δρόμο πέρα από τον νεοφιλελευθερισμό» μοιάζει να μένει από καύσιμα, στο φόντο της κρίσης. Και αν αποδειχθεί πράγματι ότι αυτή είναι η τάση, αυτό που θα τη διαδεχθεί δεν θα είναι η στασιμότητα, αλλά ένα άγριο πισωγύρισμα. Πέρα από τα ιδεολογικά φτιασίδια, η Δεξιά περιμένει για τη ρεβάνς και την πλήρη παλινόρθωση του νεοφιλελευθερισμού. Η πρόκληση για τους εργαζόμενους στη Λατινική Αμερική είναι τεράστια και θα χρειαστούν νέα καύσιμα, για να αποτραπεί το πισωγύρισμα και να γίνουν νέα άλματα μπροστά, που θα σπάνε τη «στασιμότητα» στην οποία έφτασαν οι κυβερνήσεις ως τώρα. Και τα μόνα διαθέσιμα καύσιμα είναι αυτά που έδωσαν ώθηση στον πρώτο ριζοσπαστικό κύκλο κι έφεραν στην εξουσία αυτές τις κυβερνήσεις –οι μεγάλοι αγώνες σαν το Καρακάτσο, το Αργεντινάτσο, η πάλη ενάντια στο πραξικόπημα στη Βενεζουέλα, ο πόλεμος του νερού στη Βολιβία, οι εξεγέρσεις που έριξαν διαδοχικές κυβερνήσεις στο Εκουαδόρ κλπ.

(ολόκληρο στο Rproject.gr)