Ισπανία 1936: Η εργατική επανάσταση κόντρα στο φασισμό

Αμέσως μετά τον εργατικό Μάη στη Θεσσαλονίκη και τη γαλλική γενική απεργία, η Ισπανία, με την επανάσταση του Ιούλη ενάντια στο πραξικόπημα του Φράνκο, έγινε η αρένα την οποία παρακολουθούσε με αγωνία όλη η ανθρωπότητα.

Το μεγαλείο…
Η Ισπανία του 1936 είναι το ηρωικό παρελθόν της Αριστεράς. Και όχι άδικα. Ποτέ άλλοτε δεν είχε δείξει τόση αυτοθυσία, πρωτοβουλία και ευρηματικότητα η εργατική τάξη απέναντι στους φασίστες και τα αφεντικά. Υπήρξαν μάχες άνισες, με ανεπαρκώς εξοπλισμένους ή και εντελώς άοπλους εργάτες απέναντι στο φασιστικό στρατό και τη χωροφυλακή, αναμετρήσεις που δεν μπορούσε να ελπίζει ούτε ο πιο ευφυής επαγγελματίας στρατιωτικός στο αντιφασιστικό στρατόπεδο πως θα μπορούσε να τις διαχειριστεί. Κι όμως, αυτές τις μάχες τις κέρδισε η τόλμη, ο ηρωισμός και η ευρηματικότητα των ανώνυμων εργατών και εργατριών. 
Στη Μάλαγα, τον Ιούλη του ’36, οι εργάτες, χωρίς πυροβόλα όπλα, εξόντωσαν όλη τη φρουρά με πύρινο κλοιό, βάζοντας φωτιά στα γύρω από το στρατόπεδο κτίρια. Στη Βαλένσια, η εργατική τάξη έστησε με σθένος τα οδοφράγματά της γύρω από το στρατό, παρόλο που οι μαχητές της διέθεταν μόνο πέτρες, στειλιάρια και κουζινομάχαιρα. Με την αψηφισιά τους προκάλεσαν ρήγμα στο ηθικό του εχθρού, με αποτέλεσμα να περάσουν κάποιοι φαντάροι με τη μεριά των εξεγερμένων, φέρνοντας μαζί τους, ως λάφυρα, πολυβόλα. Η αντίσταση των φασιστών κατέρρευσε άμεσα… 
Σε Βαρκελώνη και Μαδρίτη, όπου τα συνδικάτα αναρχικών και σοσιαλιστών διέθεταν μια ελάχιστη ποσότητα όπλων, συσπειρώθηκαν ακόμη και τμήματα των ενόπλων δυνάμεων και της Αστυνομίας στη μάχη ενάντια στους φασίστες. Το θάρρος και η τόλμη έσωσαν, προσωρινά, την οργανωμένη εργατική τάξη από τη σφαγή. Αντίθετα, σε όποιες ισπανικές πόλεις η εργατική τάξη δεν κινητοποιήθηκε πριν από τους φασίστες, στη Σεβίλη, τη Σαραγόσα, τη Γρανάδα και το «κόκκινο» Οβιέδο, ακολούθησε μαζική εξόντωση των συνδικαλισμένων εργατών και κάθε προοδευτικού ανθρώπου. Ανάμεσα στους χιλιάδες εκτελεσμένους από τους φασίστες ήταν και ο ποιητής Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα…  
Πώς ηττήθηκε αυτός ο απίστευτος αγώνας; Πώς χάθηκε η Ισπανία; Γιατί δεν κατάφερε να γίνει πράξη το «δεν θα περάσει ο φασισμός»;
…και η συντριβή
Στον πίνακα της ισπανικής επανάστασης, δίπλα στον ηρωισμό των μαζών, έκανε ακόμη πιο χτυπητή την αντίθεση η ανικανότητα και η λιποψυχία των ηγεσιών της Αριστεράς και των αναρχικών. Το πιο ηρωικό προλεταριάτο του πλανήτη διέθετε τους πλέον δειλούς και άβουλους αρχηγούς. Το κλασικό σχήμα «όταν οι μάζες τραβάνε αποφασιστικά αριστερά, τότε οι ηγεσίες τους  τρέχουν να παραδοθούν στα δεξιά» επιβεβαιώθηκε πολλές φορές στην Ιστορία, ποτέ όμως με τόσο δραματικό τρόπο όπως στην Ισπανία το ’36. 
Υπήρξε ένα σύνθημα που συμπύκνωσε συνολικά τις αυταπάτες και τα λάθη των οργανώσεων της Αριστεράς και του αναρχοσυνδικαλισμού στην Ισπανία: «Πρώτα να κερδίσουμε τον πόλεμο και μετά συζητάμε για επανάσταση». Πιο απλά, έπρεπε πρώτα να γυρίσουν οι εργάτες στην «κανονικότητα», παραδίδοντας τα εργοστάσια και τα όπλα, οι αγρότες να επιστρέψουν πίσω τα τσιφλίκια, οι εργατικές πολιτοφυλακές να παραχωρήσουν τη θέση τους σε έναν επαγγελματικό στρατό. Μετά θα έπρεπε να κερδηθεί με αυτόν το στρατό ο πόλεμος κατά του Φράνκο και στο τέλος, με τους νυσταλέους ρυθμούς της κοινοβουλευτικής κανονικότητας, μπορούσε να ξεκινήσει η κουβέντα στην κοινωνία για κάποιες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις… 
Το σύνθημα «Πρώτα ο πόλεμος και μετά η επανάσταση» ήταν το κεντρικό σύνθημα μιας μικρής οργάνωσης, του Κομουνιστικού Κόμματος Ισπανίας. Όμως, έγινε το λάβαρο που γύρω του συσπειρώθηκε όλο το «νεκρό βάρος της αστικής δημοκρατίας». Το ΚΚ έγινε ο ηγέτης της δεξιάς αντίδρασης μέσα στο δημοκρατικό στρατόπεδο, αναπτύχθηκε γρήγορα και αντιπαρατέθηκε στην ισπανική επανάσταση με προβοκάτσιες, άγριες δολοφονίες και, τελικά, λυσσαλέα καταστολή ενάντια στους μαχητές των οδοφραγμάτων. Το Ισπανικό ΚΚ συνέργησε άμεσα στο θάνατο της ισπανικής επανάστασης, όπως ο καρκίνος επιτείνει την κατάρρευση ενός υγιούς οργανισμού. 
«Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα»
Όμως, ολόκληρη η ηγεσία της Αριστεράς και των αναρχικών, παρά τους δισταγμούς και την ανησυχία της, έβαλε τελικά το κεφάλι της πάνω στον πάγκο του χασάπη του σταλινικού ΚΚ. Όλοι προσαρμόστηκαν λίγο πολύ στη γραμμή της αναβολής της δράσης της εργατικής τάξης. Στη δημοκρατική Ισπανία –τα δύο τρίτα της χώρας– υπήρχαν εργατικά συμβούλια, αγροτικές κολεκτίβες και πολιτοφυλακές, όμως κεντρικά τον έλεγχο τον είχε η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, συμμαχία της κοινοβουλευτικής Αριστεράς με τη «σκιά» της αστικής τάξης: Οι καπιταλιστές και οι τσιφλικάδες είχαν περάσει όλοι τους στην Ισπανία του Φράνκο ή είχαν εκτελεστεί από τους εργάτες, αλλά το Λαϊκό Μέτωπο επέμενε στη γραμμή της «κανονικότητας» και της «νομιμότητας» που δεν θα τρομάξει τους αστούς. 
Αυτή τη γραμμή της ελάχιστης αντίστασης, που οδήγησε στην απόλυτη καταστροφή, δεν την αμφισβήτησε καμιά σημαντική αριθμητικά οργάνωση της Αριστεράς ή της αναρχίας. Αριστεροί σοσιαλιστές, φρόνιμοι κι επιφυλακτικοί «επαναστάτες μαρξιστές» των ημίμετρων και προπαντός οι αναρχικοί, όχι μόνο δεν αρνήθηκαν την αστική νομιμότητα, αλλά έτρεξαν να την επικυρώσουν… παίρνοντας υπουργικές θέσεις στην κυβέρνηση. 
Η Ισπανία το 1936 εν μέσω της τραγωδίας βίωσε τη φάρσα: αναρχικοί να γίνονται μέλη του υπουργικού συμβουλίου. Και μάλιστα μιας κυβέρνησης που ξεκάθαρα αντιμετώπιζε τις εργατικές οργανώσεις σαν αντίπαλο. Ο αναρχικός Γκαρσία Ολιβέρ, πλέον υπουργός Δικαιοσύνης, είχε, τυπικά, υπό τη δικαιοδοσία του τις φυλακές της χώρας. Σε μία από αυτές, το πρώην μοναστήρι «Σάντα Ούρσουλα», ήδη το ΚΚ φυλάκιζε, βασάνιζε και εκτελούσε τροτσκιστές, αλλά και τους αναρχικούς «Φίλους του Ντουρούτι», όσους δηλαδή επέμεναν πως για να κερδηθεί ο πόλεμος κατά του φασισμού έπρεπε να επικρατήσει η επανάσταση. Η ολιγάριθμη πρωτοπορία, που διεκδικούσε να εκφράσει το κίνημα των μαζών, κατακρεουργήθηκε από τους σταλινικούς, δύο χρόνια πριν επικρατήσουν οι φασίστες. 
Σύντομα, το δρόμο για τη «Σάντα Ούρσουλα» τον ακολούθησαν και οι νομιμόφρονες αναρχικοί οπαδοί του Ολιβέρ, ενώ ο ίδιος κατέφυγε στην εξορία.   
Για μια μοναδική φορά στην Ιστορία οι αναρχικές ιδέες βρέθηκαν να επηρεάζουν εκατομμύρια εργάτες κι εργάτριες, έτοιμους να ανατρέψουν τον καπιταλισμό. Κι όμως, αυτή ακριβώς τη φορά η υπόθεση της αναρχίας αποδείχθηκε το πιο μεγαλοπρεπές φιάσκο… 
Συμπέρασμα
Σε μια επανάσταση δεν υπάρχει πιο απερίσκεπτη και ολέθρια στάση από τη «σύνεση» και τη «φρονιμάδα» που γίνονται συνώνυμα της ατολμίας, της αναβλητικότητας και της πολιτικής δειλίας. 
Στην Ισπανία οι φασίστες μπορούσαν να ηττηθούν μόνο από την προελαύνουσα επανάσταση. Παίρνοντας οι εργάτες με τα συμβούλιά τους και οι αγρότες με τις κολεκτίβες τους την εξουσία, επιβάλλοντας το πρόγραμμα των λαϊκών απαιτήσεων, μπορούσαν να κάνουν τον φασιστικό στρατό να φυλλορροήσει από μεγάλο μέρος των εργατών και αγροτών που τον αποτελούσαν. Κεντρικό ρόλο στο στρατό του Φράνκο έπαιζαν οι «αποικιακοί σκλάβοι», οι επιστρατευμένοι Μαροκινοί φαντάροι. Μια εργατική κυβέρνηση θα μπορούσε να πει τολμηρά: «Ανεξαρτησία στο Μαρόκο!», να υπονομεύσει τη σταθερότητα των μαροκινών ταγμάτων και, ενδεχομένως, να πετύχει εξέγερση στα αφρικανικά μετόπισθεν του Φράνκο. Αλλά πάνω απ’ όλα, μια εργατική εξουσία στην Ισπανία θα μετατρεπόταν σε «φωτιά σε ξερό κάμπο» για τη Γαλλία και όλη την Ευρώπη, όπου η εργατική τάξη έλπιζε να βρει τρόπο να αντιμετωπίσει το φασισμό. 
Αλλά το σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης «Τόλμη, τόλμη, περισσότερη τόλμη» χρειαζόταν τον τηλεβόα μιας ικανής και σχετικά αναπτυγμένης επαναστατικής οργάνωσης στην Ισπανία το ’36 για να γίνει σύνθημα μαζών…