Οικονομικά, θεσμικά και πολιτικά αδιέξοδα οδηγούν το ευρωπαϊκό πείραμα ολοκλήρωσης στα όριά του
Ημερ.Δημοσίευσης
Η φράση «υπαρξιακή κρίση» χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον από ηγέτες και αξιωματούχους της ΕΕ σε όλα τα fora μετά τον Ιούνιο του Brexit. Τη χρησιμοποίησαν Γιούνκερ, Τσίπρας, Ρέντσι, Τουσκ, Ντράγκι, Ολάντ κ.ά. Ο καθένας πρόσθεσε τη δική του δραματική απόχρωση, αλλά όλοι λίγο-πολύ είπαν ότι, χωρίς ένα κοινό σχέδιο υπέρβασης της κρίσης, ο κίνδυνος διάλυσης της ΕΕ είναι υπαρκτός.
Αλλά το πρόβλημα της ΕΕ είναι ακριβώς αυτό. Όχι απλώς δεν υπάρχει κοινό σχέδιο, αλλά και οι συμβιβασμοί που είχαν αποτυπωθεί στον οδικό χάρτη για την «ολοκλήρωσή» της έχουν αναιρεθεί. Η «Έκθεση των Πέντε Προέδρων», το χρονοδιάγραμμα που είχαν εκπονήσει οι επικεφαλής Κομισιόν, ΕΚΤ, Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Eurogroup και Ευρωκοινοβουλίου, έχει εξαφανιστεί από το προσκήνιο. Ακόμη και ο εμπνευστής της, ο Γιούνκερ, στην ομιλία του για την «Κατάσταση της ΕΕ», εμφάνισε ένα άλλο χρονοδιάγραμμα δράσης, με έμφαση στην ασφάλεια και στο Προσφυγικό, με μερικές πινελιές «δημοσιονομικής επέκτασης» και «πιο κοινωνικής Ευρώπης».
Ακόμη κι αυτό το μετριοπαθές σχέδιο δεν είχε τύχη στην Μπρατισλάβα. Αντ’ αυτού, ήταν οι Μέρκελ και Ολάντ που χειραγώγησαν τους υπόλοιπους 25 σε δεσμεύσεις που εξυπηρετούν δικές τους εκλογικές ανάγκες: απέσπασαν έναν συμβιβασμό υπέρ της «εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας», που επιταχύνει τη στρατιωτικοποίηση της «Ευρώπης-φρούριο», αφήνοντας στην άκρη αιτήματα για αλλαγή μείγματος οικονομικής πολιτικής (π.χ. χαλάρωση του Συμφώνου Σταθερότητας).
Ανάλογη τύχη με το σχέδιο Γιούνκερ είχαν κι άλλα εναλλακτικά σχέδια το τελευταίο διάστημα. Η απόπειρα συγκρότησης ιταλογαλλογερμανικού άξονα, κατά τη συνάντηση Μέρκελ, Ολάντ, Ρέντσι στο αεροπλανοφόρο «Γκαριμπάλντι», κατέληξε σε φιάσκο. Εις ώτα μη ακουόντων μίλησε και ο Ντράγκι, που επέσεισε τον κίνδυνο διάλυσης της ΕΕ αν οι κυβερνήσεις δεν στραφούν σε επέκταση δημοσιονομικών δαπανών και ελεγχόμενη ενίσχυση της ζήτησης. Ο πρόεδρος της ΕΚΤ έφτασε μάλιστα να αποδομήσει την «ιερή αγελάδα» του, το QE του 1,7 τρισ. ευρώ, αποκαλύπτοντας ότι έχει προσθέσει μόλις 0,5% του ΑΕΠ ανάπτυξη στην Ευρωζώνη.
Θεσμικό vertigo
Το «ευρωπαϊκό διευθυντήριο» βρίσκεται, λοιπόν, σε θεσμικό vertigo. Από πολλές απόψεις δεν υφίσταται καν ως «διευθυντήριο». Αντιθέτως, είναι κατακερματισμένο σε ασταθείς ομαδοποιήσεις χωρών, θεσμών και πολιτικών ομάδων, από τις οποίες καμιά δεν έχει τα φόντα να παίξει ηγεμονικό ρόλο. Η συσπείρωση του Νότου αποδεικνύεται διάττων αστέρας, η «συμμαχία της Κεντροαριστεράς» συναντά εμπόδια, το μέτωπο Κομισιόν - Ευρωκοινοβουλίου - ΕΚΤ αδυνατεί να διαπεράσει τον αρνητικό συσχετισμό στο Συμβούλιο των κρατών. Συνεκτικό αυτής της αποσύνθεσης είναι η -σχεδόν νοσταλγούμενη σήμερα από πολλούς- γερμανική ηγεμονία...
Η αδυναμία ή απροθυμία της γερμανικής ηγεσίας να παίξει το ρόλο του «αφεντικού» της ΕΕ σχετίζεται κυρίως με τον προεκλογικό χρόνο που έχει μπροστά της, δεχόμενη πιέσεις από δεξιά και από αριστερά της. Σε ανάλογη εκλογική αναμονή βρίσκονται η γαλλική ηγεσία αλλά και η ισπανική, η ιταλική (αν το δημοψήφισμα του Οκτωβρίου εξελιχθεί σε «ατύχημα» για τον Ρέντσι) και η αυστριακή, ενόψει της επανάληψης των προεδρικών εκλογών στις 4/12.
Η υλική βάση της αστάθειας
Η πολιτική αστάθεια που διαπερνά την ΕΕ, ωστόσο, είναι αποτέλεσμα και όχι αιτία της αποτυχίας διαμόρφωσης συνεκτικού σχεδίου «επανεκκίνησης». Η υλική βάση αυτής της αστάθειας είναι η απειλή επιστροφής ΕΕ και Ευρωζώνης σε νέο κύκλο οικονομικής κρίσης, πιο τοξικό απ’ αυτόν του 2008. Χαρακτηριστικές ενδείξεις είναι τα προβλήματα των ιταλικών και των ισπανικών τραπεζών, και πολύ περισσότερο της Deutsche Bank, που απειλεί να γίνει κυριολεκτικά η Lehman Brothers της Ευρώπης, αντιμέτωπη με το αμερικανικό πρόστιμο των 14 δισ., την κατάρρευση της μετοχής της και τη φημολογούμενη «αποφασιστικότητα» της Μέρκελ να εφαρμόσει bail in, με απρόβλεπτες συνέπειες σε όλο τον ευρωπαϊκό τραπεζικό κλάδο. Συν τοις άλλοις, η Πορτογαλία φλερτάρει επικίνδυνα με το ενδεχόμενο επιστροφής σε νέο μνημόνιο, η Ελλάδα αποτελεί τη «σταθερά της αστάθειας», ενώ το σωσίβιο της ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ κινδυνεύει να ξεμείνει από... ναυαγούς καθώς το καλάθι των επιλέξιμων κρατικών ομολόγων μικραίνει επικίνδυνα.
Τίποτα ευοίωνο δεν υπάρχει στην Ευρωζώνη. Όλο και περισσότερες χώρες της περιφέρειας την αντιλαμβάνονται ως «λεόντειο εταιρεία» συσσώρευσης πλεονασμάτων για 2-3 χώρες, το εγχείρημα της «ευρωπαγκοσμιοποίησης» γίνεται απωθητικό και όλο και περισσότερες πολιτικές και επιχειρηματικές ελίτ εξωθούνται σε μια τάση «αποπαγκοσμιοποίησης». Και ο φόβος -για την εσωτερική και την εξωτερική ασφάλεια της ΕΕ, που αναδεικνύονται τώρα ως σχεδόν μοναδικές προτεραιότητες- δεν είναι επαρκής συγκολλητική ουσία διάσωσης του ευρωπαϊκού «πειράματος»...