Η μάχη της Καταλονίας και το δημοψήφισμα

Μετά τη δολοφονική επίθεση της 17ης Αυγούστου στη Βαρκελώνη, ο πρωθυπουργός της Ισπανίας Μαριάνο Ραχόι, μαζί με τον μονάρχη Φελίπε επέλεξαν να βαδίσουν πλάι στον πρόεδρο της καταλανικής κυβέρνησης Κάρλες Πουιχντεμόντ και τη δήμαρχο Βαρκελώνης Άντα Κολάου, σε μια προσπάθεια των πρώτων να δείξουν ότι η Ισπανία είναι ενωμένη απέναντι στον κοινό κίνδυνο της τρομοκρατίας. Τίποτα από αυτή την εικόνα, που έκανε το γύρο του κόσμου εκείνες τις μέρες, δεν έχει μείνει όρθιο, αποδεικνύοντας πόσο εύθραυστη είναι στην πραγματικότητα όχι μόνο η ενότητα του Ισπανικού Κράτους, αλλά και η ίδια η δημοκρατία του. Την ίδια στιγμή όμως φαίνεται πως οι εκτιμήσεις όσων μιλούσαν για μια ηγεμονία των κινημάτων στην Καταλονία δεν ήταν καθόλου αβάσιμες, αφού το «Δεν φοβάμαι» («Νο tinc por») του Αυγούστου ακούγεται ξανά και ξανά και φαίνεται να έχει πολλαπλούς παραλήπτες. 
Ακραία καταστολή 
Η επίσημη απόφαση της καταλανικής κυβέρνησης στις 6 και 7 Σεπτέμβρη για την πραγματοποίηση δημοψηφίσματος την 1η Οκτώβρη άνοιξε τον ασκό του Αιόλου. Το ερώτημα στο οποίο καλούνται να απαντήσουν οι Καταλανοί είναι το αν θέλουν η Καταλονία να είναι ανεξάρτητο κράτος με τη μορφή της δημοκρατίας (Republica) ή όχι. Η στιγμή της απόφασης για την πραγματοποίηση δημοψηφίσματος σε συνδυασμό με την τεράστια διαδήλωση (diada) υπέρ της ανεξαρτησίας, που παραδοσιακά πραγματοποιείται τα τελευταία χρόνια στη Βαρκελώνη στις 11 Σεπτέμβρη από το 2012, πυροδότησαν μια σειρά από ακραίες πρακτικές βίας και καταστολής από τη μεριά της ισπανικής κυβέρνησης με αποκορύφωμα την 20ή Σεπτέμβρη, όταν η εθνική αστυνομία και ο στρατός εισέβαλαν σε κυβερνητικά κτίρια της Καταλονίας συλλαμβάνοντας 14 κυβερνητικά στελέχη, ανάμεσά τους και τον αντιπρόεδρο της καταλανικής κυβέρνησης Χουνκέρας, την ίδια στιγμή που οι δρόμοι της Καταλονίας γέμισαν από αστυνομικά οχήματα και αστυνομικές δυνάμεις. Εν τω μεταξύ, τις προηγούμενες ημέρες το Συνταγματικό Δικαστήριο απαγόρευσε τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος καθώς και οποιασδήποτε προεκλογικής διαδικασίας σε δημόσιο χώρο, σε ολόκληρη την Ισπανία. Στη Μαδρίτη μάλιστα απαγορεύτηκε προγραμματισμένη εκδήλωση σε χώρο του δήμου, στη διοργάνωση της οποίας πρωτοστάτησαν οι Αντικαπιταλίστας, με αποτέλεσμα εκατοντάδες άνθρωποι να συζητήσουν στο δρόμο. Ανάμεσα στα σκληρά μέτρα καταστολής που επέβαλε η κυβέρνηση με τη βούλα του Συνταγματικού Δικαστηρίου, ήταν η κατάσχεση 10 εκατομμυρίων ψηφοδελτίων και άλλου εκλογικού υλικού, η περικύκλωση τυπογραφείων, το κλείσιμο των εκλογικών ιστοσελίδων και η διαχείριση του καταλανικού υπουργείου Οικονομικών απευθείας από το Ισπανικό Κράτος. Εν τω μεταξύ, μέρες πριν από την ισπανική «εισβολή» στην Καταλονία, το Συνταγματικό Δικαστήριο απαίτησε από τις/τους 947 Καταλανούς δημάρχους καθώς και από περισσότερες-ους από χίλια μέλη της κυβέρνησης και του κοινοβουλίου να κοινοποιήσουν τις αποφάσεις τους ενώπιον του δικαστηρίου. Την ίδια στιγμή, ενάντια στη θέληση της καταλανικής κυβέρνησης, οι Mossos (καταλανική αστυνομία) αποδέχτηκαν το κάλεσμα της κεντρικής κυβέρνησης για τήρηση της τάξης στους δρόμους. Η τρομακτική καταστολή και ο αυταρχισμός συνεχίζονται και σίγουρα δεν μπορούν να χωρέσουν σε ένα μόνο άρθρο. Το σίγουρο είναι πως βρισκόμαστε μπροστά σε μια de facto κατάσταση εξαίρεσης, αφού όπως επισημαίνει ο Χάιμε Παστόρ:
«Αυτή η κατάσταση εξαίρεσης βασίζεται σε μια παραβίαση των ελευθεριών, των δικαιωμάτων και των εξουσιών της Αυτονομίας της Καταλονίας. Αυτές οι πρακτικές δεν έχουν προηγούμενο στη συνταγματική τάξη που επιβλήθηκε το 1978, μετά το θάνατο του φασίστα δικτάτορα Φράνκο». 
Σύμφωνα με το άρθρο 155 του Ισπανικού Συντάγματος (αποτέλεσμα της ομαλής μετάβασης από τη δικτατορία στη δημοκρατία), η ισπανική κυβέρνηση έχει το δικαίωμα παύσης του καθεστώτος αυτονομιών εάν συντρέχουν λόγοι εθνικής ασφάλειας. Όλες οι κινήσεις της κυβέρνησης και της δικαστικής εξουσίας αποτελούν μια ανεπίσημη ενεργοποίηση του άρθρου 155. 
Για την Ιστορία
Η συμβουλευτική ψηφοφορία που πραγματοποιήθηκε την 9η Νοέμβρη 2014 στην Καταλονία κατέληξε στο ότι το 80% των συμμετεχόντων ήταν υπέρ ενός ανεξάρτητου καταλανικού κράτους. Ο τότε κεντροδεξιός πρόεδρος Αρτούρ Μας καταδικάστηκε αργότερα από τις ισπανικές αρχές για κατασπατάληση δημόσιου χρήματος με στόχο τη διενέργεια μιας παράνομης ψηφοφορίας. Είναι τότε που το καταλανικό αίσθημα για ανεξαρτησία φουντώνει ξανά. Ήδη όμως από το 2011, το κίνημα 15Μ στις πλατείες της Καταλονίας πλάι στο σύνθημα «Το λένε δημοκρατία αλλά δεν είναι», μαζί με τα αιτήματα για ψωμί, στέγη και δουλειά, απαιτεί το τέλος της μοναρχίας και το δικαίωμα να αποφασίσει ελεύθερα εάν θέλει την ανεξαρτησία. Το Μάρτη του 2012 γεννιέται η Εθνική Συνέλευση Καταλονίας, που σχεδιάζει το χάρτη ανεξαρτησίας και συγκεντρώνει πολλά και διαφορετικά στρώματα πολιτών. Πηγαίνοντας ακόμα πιο πίσω στις μέρες της ισπανικής επανάστασης και του ισπανικού εμφυλίου, εντοπίζουμε πλάι στο αίτημα της καταλανικής ανεξαρτησίας, τα διατάγματα για το μοίρασμα της γης και των ελεύθερων αυτοοργανωμένων κοινοτήτων καθώς και την εξάλειψη της φτώχειας. Αν και το αίτημα για ανεξάρτητη Καταλονία είχε και έχει ρίζες σε αστικά και μικροαστικά στρώματα, στη λαϊκή και αριστερή παράδοση ήταν πάντα συνδεδεμένο με τα αιτήματα για μια πραγματική δημοκρατία και ελευθερία που πήγαινε πέρα από το αίτημα μιας ανεξάρτητης Καταλονίας. 
Οι κόσμοι της Καταλονίας
Είναι σίγουρο πως δεν μπορούμε να μιλάμε για έναν καταλανικό πληθυσμό με κοινά συμφέροντα. Για πολλές δεκαετίες το κυρίαρχο λαϊκό αίσθημα για ανεξαρτησία δεν συμβάδιζε με τις πολιτικές των αρχόντων ούτε την επιθυμία του καταλανικού κεφαλαίου. Οι καταλανικές κυβερνήσεις, αν και ήταν πάντα υπέρ της ανεξαρτησίας, ήταν ταυτόχρονα μπλεγμένες σε σκάνδαλα διαφθοράς. Η καταλανική κεντροδεξιά κυβέρνηση, συμμαχία του Junts Pel Si με τη στήριξη του αριστερού CUP, επιχειρεί εδώ και καιρό να προχωρήσει στο δημοψήφισμα έχοντας τη συναίνεση της ισπανικής κυβέρνησης. Όμως το αίτημά της για ανεξαρτησία δεν περιλαμβάνει αιτήματα πραγματικής λαϊκής ανεξαρτησίας. Ωστόσο, τα ίδια τα καταλανικά κινήματα καθώς και μια σειρά από βουλευτές, δήμαρχοι και δημόσια πρόσωπα εκλεγμένα με τα ψηφοδέλτια της Αριστεράς υποχρέωσαν τις τελευταίες βδομάδες τόσο την καταλανική κυβέρνηση όσο και δυνάμεις όπως το Podemos ή τη δήμαρχο Βαρκελώνης Άντα Κολάου που ταλαντεύονταν για το ποια στάση θα κρατήσουν να ριζοσπαστικοποιήσουν τη στάση τους λιγότερο ή περισσότερο. Πάνω από 700 δήμαρχοι δηλώνουν ανυπακοή στην απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Οι πολιτικές οργανώσεις και τα συνδικάτα καλούν σε γενική απεργία την 3η Οκτώβρη και οι λιμενεργάτες αρνούνται να δουλέψουν, εμποδίζοντας έτσι τα πλοία που μεταφέρουν αστυνομικές δυνάμεις στην Καταλονία να αποβιβαστούν. Η φωτογραφία με εκατοντάδες αστυνομικούς κλεισμένους σε ένα πλοίο με τη γιγάντια διαφήμιση του Τουίτι έχει γίνει το ανέκδοτο των ημερών. Στις 21 Σεπτέμβρη, ένα εκατομμύριο κόσμος διαδήλωσε υπερασπίζοντας το δικαίωμά του στο να ψηφίσει και να αποφασίσει ελεύθερα. Στη συνέλευση εκλεγμένων που έγινε την 24 Σεπτέμβρη και που δέχτηκε την επίθεση περιορισμένων φασιστικών ομάδων αποφασίστηκε η πανισπανική στήριξη του αιτήματος των Καταλανών για ελεύθερες εκλογές. Οι δύο κόσμοι που συγκρούονται δηλώνουν αποφασισμένοι να τραβήξουν μέχρι τέλους το σκοινί και κανείς δεν ξέρει πώς θα εξελιχθεί η ψηφοφορία της 1ης Οκτώβρη που απ’ ό,τι φαίνεται θα πραγματοποιηθεί κανονικά. 
Το δικαίωμα του καταλανικού λαού να αποφασίσει 
Για άλλη μια φορά, τα κινήματα στο Ισπανικό Κράτος και τις αυτονομίες του αποδεικνύονται ανεξέλεγκτος παράγοντας που επιβάλλει τους δικούς του όρους συζήτησης και δράσης. Το ζήτημα πια δεν είναι τόσο το αν θα πραγματοποιηθεί το ίδιο το δημοψήφισμα αλλά ούτε και το αποτέλεσμά του. Ένα αίτημα για πραγματική ελευθερία και δημοκρατία επανέρχεται ξανά και ξανά στην Ιβηρική. Ένα αίτημα που συνδέεται με ένα παλιό καταλανικό σύνθημα του ’78 ενάντια στην φρανκική δικτατορία: «Ελευθερία, Αμνηστία και Αυτονομία». Η δήλωση της Σόνια Φαρέ, Καταλανής βουλεύτριας των Αντικαπιταλίστας, δείχνει την κατεύθυνση και τροφοδοτείται από το κίνημα: «Θα ψηφίσω Ναι. Όμως δεν θα είναι ένα εθνικιστικό Ναι. Θα ψηφίσω Ναι για να ανοίξει η δυνατότητα μιας πραγματικής κοινωνικής αλλαγής, που θα διανέμει τον πλούτο και θα δώσει την εξουσία στο λαό έτσι όπως λέγαμε στο 15Μ. Αν νικήσει το Ναι, ανοίγει αυτή η δυνατότητα. Θα είναι ένα Ναι που θα μας βοηθήσει να χτίσουμε αδερφικούς δεσμούς με τους λαούς της Ισπανίας, της Ευρώπης και της Μεσογείου».