Αναπηρία και Ειδική Εκπαίδευση στην Ελλάδα

Το έργο Παιδιά Εξωτικά, Παιδιά Οικόσιτα, έχει ως αντικείμενο την ανάδειξη του διαλόγου που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια για το ‘τι είναι’ η εμπειρία της αναπηρίας και την ανάλυση της συζήτησης αυτής από ανθρωπολογικής σκοπιάς. Το βιβλίο αποτελεί μια σημαντικότατη συμβολή στην ελληνική ανθρωπολογική βιβλιογραφία που αφορά στο χώρο της αναπηρίας και της ειδικής εκπαίδευσης όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς.  Συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά ενός άριστου και εύχρηστου διδακτικού συγγράμματος στην ανθρωπολογία της αναπηρίας και κατοχυρώνει και εγκυροποιεί  τη σύγχρονη γνώση στον τομέα αυτό με πλούσιες βιβλιογραφικές αναφορές οι οποίες καλύπτουν και την τρέχουσα χρονική περίοδο.  
Αντλώντας από τα εθνογραφικά δεδομένα της πολύμηνης και συστηματικής εθνογραφικής έρευνάς του με συμμετοχική παρατήρηση σε ειδικό σχολείο της ευρύτερης περιοχής της πρωτεύουσας, όπου ο ίδιος εργαζόταν και ως εκπαιδευτικός, ο Λάζαρος Τεντόμας μας δίνει ανάγλυφα εικόνες για τις διαφωνίες και τις συγκρούσεις που οι ιατρικά προσδιορισμένες διαγνώσεις προκαλούσαν ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς, τους ειδικούς για ζητήματα αναπηρίας (ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς) και τους γονείς των μαθητών που φοιτούσαν στο σχολείο αυτό. Περιγράφει, επίσης, το εκπαιδευτικό σύστημα που συντηρεί το ειδικό σχολείο ως μια δεξαμενή μαθητών που ‘περισσεύουν’ από το γενικό σχολείο κρατώντας τους σε μια κατάσταση αναμονής λύσεων για το ποιο είναι το κατάλληλο εκπαιδευτικό περιβάλλον για αυτούς.  
Η προνομιακή θέση του ίδιου του ερευνητή, ως ανθρωπολόγου και εκπαιδευτικού στο ειδικό σχολείο, αλλά και ως ατόμου με μειωμένη όραση, προσφέρει μια πυκνή και διεισδυτική περιγραφή και ανάλυση του πολιτισμού (κουλτούρας) του ειδικού σχολείου, που μόνο η ‘από τα μέσα’ εμπειρική προσέγγιση μπορεί να προσφέρει. Η αναστοχαστική ματιά του Λάζαρου Τεντόμα δίνει έμφαση στις φωνές των ίδιων των ‘ανάπηρων’ μαθητών.  Συνδέοντας τον λόγο και τις ιστορίες των μαθητών του στο ειδικό σχολείο με τις δικές του εμπειρίες σε αυτό κατάφερε να μας δώσει μια δυναμική και πολυφωνική διάσταση στην αναπηρία. 
Η προσέγγισή του απομακρύνεται σαφώς από το ιατρικό μοντέλο, το οποίο εξετάζει την αναπηρία ως σύμπτωμα που προκαλεί η βιολογική βλάβη. Αντίθετα, η μελέτη του αναλύει την αναπηρία με κοινωνικούς και πολιτισμικούς όρους που παρεμβαίνουν και επηρεάζουν την εννοιολόγηση και την προσέγγιση της αναπηρίας τόσο από τα ίδια τα άτομα που χαρακτηρίζονται ως ανάπηρα, όσο και από εκείνα του άμεσου και ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντός τους.  Αυτή η θεωρητική και μεθοδολογική επιλογή διευκόλυνε τον Λάζαρο Τεντόμα να εξετάσει το ζήτημα της αναπηρίας πέρα από τον βιολογικό ντετερμινισμό της βλάβης και  να στρέψει την προσοχή του σε  ερωτήματα όπως: ποια η φυσιογνωμία του ειδικού σχολείου στην Ελλάδα και ποιος ο ρόλος που καλείται να παίξει αυτός ο μεταιχμιακός τύπος σχολείου στο πλαίσιο ενός νεωτερικού λόγου περί συμπεριληπτικής εκπαίδευσης, ο οποίος κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος τα τελευταία χρόνια;